Morgunblaðið - 25.06.1944, Blaðsíða 5

Sunnudag'ur 25. júní 1944.
Hátíðin.
ENN er þjóðhálíðin efst í hug-
um manna, sem vonlegt er. —
Endurminningarnar frá Þing-
völlum 17. júní fyrnast seint.
— Jafnvel þeir, sem voru þar
ekki, en urðu að láta sjer nægja
að hlusta á útvarpsflutninginn
þaðan, hafa orðið fyrir svip-
aðri hrifningaröldu, eins og hin
ir, sem viðstaddir voru.
Þingvellir buðu gestum eng-
an glæsileik að ytri sýn þenna
þjóðhátiðardag. Þoka og rfgn-
ing grúfði yfij, völlunum Ekki
nema endrum og eins sást upp
að Ármannsfelli og spölkorn út
á vatnið. Annað útsýni var
byrgt þann dag. — Regnið
streymd-i úr lofti mikinn hluta
dagsins.
En hin sunnlenska sumar-
rigning hafði engin áhrif á há-
tíðargestina. Menn komu ekki
til Þingvalla þenna dag til að
skemta sjer. Ungir sem gamlir,
konur og karlar komu þangað
til þess að lifa þar hátíðlegustu
stund þjóðaræfinnar, er lýð-
'veldi var stofnað á íslandi að
nýju. — Slíkur atburður hefir
ekki gerst hjer síðan 930, eða
fyrir 1014 árum. Þá var hjer
stofnað til stjórnskipunar, -sem
varpað hefir ljóma á sögu okk-
ar og þjóðina allt fram á þenng
dag.
Fólkið, sem stóð þögult í Al-
mannagjá og á Lögbergi fyrir
viku síðan, fann til þess, að á
hverjum einstökum hvílir nokk
ur hluti ábyrgðarinnar á því,
að stofnun lýðveldisins í dag
verði þjóðinni til heilla. frama
og sóma.
Veðrið.
JEG er fjölorður um veðrið
þenna dag. Hvað kom það mál-
inu við. Almenningur sinnti því
ekki. Sumir fundu til þess, að
vel fór á því, að það var svona
vont, því þá kom betur í Ijós,
hve mikil alvara var í rnönn-
um. Veðrið var prófsteinn á
alvöruna.
Það geta komið mörg óveður
á Islandi. Og margskonar. Við
eigum þau jafnvel í vænaum.
Veðurspáin á sviði atvinnu-
mála, fjármála og ,þjóðfjelags-
mála yfirleitt bendir í þá átt.
En ef þjóðin verður eins sam
stilt í öðrum veðrum eins og
hún var á Lögbergi 17. júní, þá
stendur hún þau öll af sjer.
Þingvallafundur.
Við skulum vona að aldrei
komi það til aftur meðan ís-
lensk lunga er töluð, aldrei eigi
það fyrir eftirkoméndunum að
liggja að endurreisa íslenskt
lýðveldi. Að það sem nú er bygt
fái að standa, sem Lögberg
sjálft.
En höfum við ekki lært það
nú, og var okkur ekki á það
• benl fyrir 14 árum, að við ætt-
um að leggja meiri rækt við
Þingvelli, en við höfðum gert.
Að efna til funda, halda sam-
komur á Þingvöllum, helst á
hverju einasta sumri. Halda
þar árlega þjóðhátíð. Láta þar
koma fram alll það besta, sem
við eigum og erindi á til al-
mennings. Bestu andans menn
okkar flytja þaðan boðskap
sinn. Bestu íþróttamenn sýna
þar lislir sínar. Ræða þar þau
mál, sem eru sameiginleg áhuga
mál allra flokka. Efla samhug
þjóðarinnar með slíkum þjóð-
samkomum.
Menn hafa óttast hið mislynda
veður. Að slíkar samkomur
M" í) E G tj N B L .! M -Ð
REYKJAVIKURBRJEF
fari út um þúfur, ef eitthvað
er að veðri.
Veðráttan á Þingvöllum er
svipuð því sem hún var á þjóð-
'Veldistímanum. Mjer er ekki
kunnugt um, að veður hafi
verulega hamlað aðgerðum Al-
þingis hins forna. Og nú höfum
.við lært, að nútímakynslóðin
lætur ekki óveður á sig fá, þeg-
ar henni er aivara á Þingvöll-
um.
Augnablikið.
ÞEGAR ómur klukknahring-
inganna barst yfir mannsöfnuð-
inn, er lýsl hafði verið lýðve'id-
isstofnuninni, fundu m^nn best
til hátíðleiks stundarinnar. —
Þetta voru tímamótin. Það var
eins og elfa tímans staðnæmd-
ist augnablik, um leið og lífs-
vegur þjóðarinnar fekk aðra
stefnu.
Skeytið frá Kristjáni kon-
ungi X. barst ríkisstjórninni í
hendur síðari hluta dagsins. Er
Björn Þórðarson skýrði mann-
fjöldanum frá því, var boðskap
þessum vel tekið. Þetta var á-
nægjulegur og óvæntur þáttur
í hálíðinni. Fyrirboði góðrar
samvmnu við nágrannaþjóðirn-
ar á Norðurlöndum. Hjer var
eytt misskilningi og kala á
einni svipstundu. íslenska þjóð
in vill í fullri einlægni halda
vináttu við Dani, sem aðrar
Norðurlandaþjóðir. Almenn-
ingur hjer á landi hefir verið
sömu trúar og foringi frjálsra
Dana, Christmas Möller og
blað hans „Frit Danmark“, í
London, að skilnaður þjóðanna
á sviði stjórnskipunar efli
samhug þeirra í framtíðinni. Sú
var raunin á milli Norðmanna
og Svía, eins og Christmas Mll-
er benti á í skeyti því, er hann
sendi Morgunnblaðinu rjett fyr
ir hátíðina. Vafalaust eru land-
ar hans yfirleitt á sama máli.
Þegar mannfjöldinn hiýddi á
kveðju Kristjáns Danakonungs
í Eangbrekku á Þingvöllum kl.
5 þ. 17. júní, fundu menn e. t.
v. belur en á Lögbergi nokkru
áour um daginn, að nýr tími
var runninn upp.
Hin vinsamlega orðsending
konungs var að vissu leyti boð
frá þeim tíma, sem liðinn var,
því hinn virðulega og mikils-
metni þjóðhöfðingi var ekki
Íengur konungur íslands, þeg-
ar orðsending hans barst þjóð-
inni.
Þjóðleg eining.
KROFUR almennings um
þjóðlegt samstarf og einingu,
hafa sjaldan eða aldrei vérið
eins almennar og stei’kar eins
og þær eru nú. Fólkið vill sam-
starf flokka, alment talað. Ásak
anir í garð Alþingis, út af því,
að samstarf þingflokkanna
skuli ekki takast, svo mynduð
verði þingræðisstjóx’n, heyrast
úr öllum áttum.
En þegar þeir, sem slíkar kröf
ur bera fram, heyra það nefnt,
að forustumönnum flokkanna
hafi komið til hugar, að gera
málefnasamning við aðra
flokka, þá fellur þeim sam-
starfsfúsu allur ketill í eld.
Þegar t. d. menn eru að því
spurðir, hvort þeir vilji að Sjúlf
stæðisflokkurinn , gangi til
stjórnarsamvinnu með kommún
istum, þá svara þeir „samstarfs
fúsu“ því ákveðið neitandi.
24. júní 1944
Sjeu þeir sþurðir, hvort þeir
vilji að Sjálfstæðismenn vinni
með Framsókn, telja þeir það
fjarstæðu eina.
þannig stangast þetta í hug-
um mai’gra manna, án þess þeir
veiti því nægilega eftirtekt.
Þeir heimta þjóðareinin'g, að all
ir vinni saman, og fordæma þá
sem leggja stein í götu sam-
starfsins. En sje á það-«iinst,
að til þess að koma stamstarfi
á, þurfi að sveigja málefnin til
í samræmi við vilja anmira
flokka, þá er allur samstarfs-
viljinn rokinn út úr skilningar-
vitum þeirra eins og reykur úr
kerlingareldi.
Skilyrðin.
SKILYRÐIN til þess að
mynda þingræðisstjórn og
koma á fót samvinnu milli:
stjórnmálaflokkanna eru þau,
að finna samslarfsgrundvöll,
sem hægt er að byggja á fram-
tíðar og framfarastarf.
Forustumenn flokkanna þurfa
að hafa til þess samningalipurð
að þetta megi takast, og djörf-
ung til að laka á sig óþægindin
frá kjósendunum, sem hver úr
sínum flokki heimtar samstarf,
án þess þeir vilji að flokkai'nir
víki hársbreidd frá stefnu
sinni.
Þingmenn eru skammaðir
fyrir að þeir geti ekki komið
sjer saman og þinginu er út-
húðað fyrir sundurlyndi. En
ef kjósendur eru spurðir hvort
■þeir vilji skifta um þingmenn,
þá svara flestir því neitandi
fyrir sig. Og ef hittist á menn,
sem vilja fá aðra í staðinn fyr-
ir þá, sem þeir hafa kosið, þá
er síSur en svo að þeir óski eft-
ir að fá inn í þingsalina sam-
vinnuliprari menn, en þá, sem
fyrir eru. Þá er venjulega yið-
kvæðið, að þessi eða hinn sje
ekki nægiiega hai'ðsvíraður
flokksmaður, sje of eftirlátur
við aðra flokka. Þeir vilja góða
samvinnu á þingi, en sem harð
svíraðasta flokksmenn til þess
að koma samstarfinu á fót.
Þetta er myndin af kjósend-
unum og þinginu í dag. Full
af andstæðum og mótsögnum.
En samt sönn mynd, eins og
hún er, hvort sem mönnum lík-
ar betur eða ver.
Kveðjurnar.
KVEÐJUR erlendra ríkja. er
fluttar voru á Þingvöllum,
vei’ða öllum viðstöddum og
þjóðinni allri minnisstæðar. —
Bæði vegna þeirrar vináttu og
alúðar, er þær lýstu í okkar
garð, og vegna þeii'rar viður-
kenningar, sem í þeim fólst,
Skjallega hafa Bretar nú
viðurkent hið íslenska lýðveldi
og viðurkenning Svía var borin
fram af setidifulltrúa þeirra,
Otto Johansen, á hátíðinnj. En
sjerstaka fulltrúa á hátíðinni
höfðu, sem kunnugt er þessar
þjóðir, og hafa með því og öðru
sýnt viðurkenning sína í verki:
Bandaríkin, Bi'etland, frjálsir
Fi’akkar og Norðmenn. En
auk þess sendu stjórnir þessara
þjóða sjerstakar kveðjur á há-
tíðina, stjórnir Belga, Hol-
i^ndinga, og Pólverja, og má
telja þær sem viðurkenning
þeirra á lýðveldisstofnuninni.
Frá Lögþingi Færeyinga kom
sjerstök kveðja til hátíðarinnar.
Má óhætt fúllyrða, að með
engri þjóð hafi samfögnuður
verið almennari og einlægari
en meðal frænda okkar í Fær-
eyjum.
Síðan hafa borist kveðjur frá
forsetum og utanríkisráðherr-
um þessara ríkja: Suður-Amer
íku, Brasilíu, Kúba, Guatemala,
Nicaragua og Paraguy.
Engin stórþjóðann hefir sýnt
meiri alúð gagnvart lýðveldis-
stofnuninni, en Bandaríkin,
enda eru sem stendur nánust
og mest viðskifti okkar við þá
þjóð. Hefir vináttuhugur íslend
inga gagnvart Bandaríkjaþjóð-
inni aukist mjög á síðustu ár-
um. Ber margt til þess.
En greinilega kom í ljós á
Lögbergi sá eindrægni þjóðar-
vilji, að tryggja sem best í
framtíðinni menningarsambönd
íslendinga við Norðurlönd.
Einkennilegt atvik.
ER ÞING kom saman eftir
hátíðina, var það fyrsta verk
forseta sameinaðs þings að lesa
upp fyrir þingmönnum árnað-
aróskir Bandaríkja þings, er ný
lega höfðu borist símleiðis, til
hin nýstofnaða íslenska lýð-
veldis.
Forsetinn bað þingmenn að
rísa úr sætum sínum í viður-
kenningarskyni við Bandaríkja
þing og kveðjusending þessa og
sem volt um samþykki þess, að
forseti sameinaðs þings sendi
Bandaríkjaþingi þakkir fyrir
kveðjuna.
Þingmenn risu úr sætum
sínum — nema kommúnistar.
Sumir kommúnistanna voru þó
komnir hálfa leið upp úr sæl-
um sínum, er þeir hlömmuðu
sjer niður aftur, eins og þeir
hefðu snögglega fengið æðri
vísbending um að það stríddi
gegn kommúnistisku velsæmi,
að lyfta sjer augnablik upp úr
sætinu, þegar um það var að
ræða, að sýna Bandaríkjaþingi
kurteisi á þenna hátt.
Jeg geri ráð fyrir, að Banda-
ríkjamenn, bæði þing og stjórn
láti sjer þessa framkomu kom-
múnista sjer í ljettu rúmi
liggja. En eðlilegt er, að ís-
lendingar spyrji hvort hjer hafi
verið um að ræða meðfæddan
skort á háttvísi, ellegar komm-
únistar hugsi sjer með þessu að
benda þjóðinni á hvert þeir ætli
að snúa sjer í ulanríkismálum.
Fáninn.
ALDREI hafa eins margir ís-
lenskir fánar blakt við hún,
eins og hina nýafstöðu þjóð-
hátíðardaga. Allir kepptust við
að sýna íslenska fánar.um virð
ingu þessa daga. Oft hefir á því
borið, að virðing manna fyrir
íslenska fánaum hefir verið
ábótavant. Þetta er að breytast,
sem betur fer. Og breytist enn
þá meira, eftir að hann er orð-
inn fáni hins íslenska lýðveldis.
Á einum eða tveim stöðum
hjer í bænum sást snöggvast
bláhvíti fáninn gamli. — Svo
langt er nú um liðið síðan ís-
lenski fáninn var löggiltur hjer
að menn voru búnir að gleyma
hvernig gamli fáninn var á svip
inn, er hann blakti á stöng. —
Ymsar kærar endurminningar
úr stjórnmálasögunni eru
tengdar við bláhvíta fánann.
5
En þeir munu vera fáir, ef-
nokkrir eru, sem láta sjer til
hugar koma að breytt verði til
og hann tekinn upp í stað nú-
-
verandi fána. Islenski fáninn er
fegurri. Síðan hann blakti á
Lögbergi við-lýðveldisstofnun-
ina 17. júní, er hann orðinn
heiiagt tákn þjóðar. Fór vel á
því, að hin nýju fánalög, sem
kveða skýrt á um notkun og
meðferð þjóðfánans, skuli ein-
mitt hafa hlotið staðfesting
sama dag.
Fastheldni nokkurra manna
við bláhvíta fánann studdist að
verulegu leyti við hið fagra
kvæði Einars Benediktssonar.
Hefði hann lifað nú og verið í
fullu fjöri, hefði hann verið vís
til að yrkja jafnmikið kvæði
um þjóðfánann sem nú er. —•
Minning þessa höfuðskálds var
ekki gleymt á þjóðhátíðinni. —
Formaður hátíðarnefndarinnar
lagði þann dag blómsveig á
leiði hans.
Frá landsfundi
kvenna
SÍÐARI hluta fimtudags 22.
júní samþykti fundurinn lög
fyrir Kvenrjettindafjelag ís-
lands og kaus fulltrúaráð þess,
er skipað 16 konum, fjórum úr
Reykjavík og þrem úr fyrir
hvern landsfjórðung, og jafn-
mörgum til vara.
Fulltrúaráðið skal vera stjórn
fjelagsins til aðstoðar og tengi-
liður milli hennar og landshlut
anna, en stjórn sína kýs fjelag-
ið sjálft á aðalfundi, sem hald-
inn skal í Reykjavík.
Þetta var síðasti- dagur fund
arins á Þinveili og var dvölinni
þar slitið með borðhaldi í Val-
höll. Undir borðum voru ræður
fluttar og sungin ættjarðarljóð,
af innilegri gleði og samhug,
en fundarkonur höfðu dvalið í
Valhöll þrjá unaðslega daga.
Fundurinn sendi .skáldkon-
unni Huldu, (frú Unni Bjark-
lindj'kveðju og árnaðaróskir.
Var haldið til Reykjavíkur.
Var fundi haldið áfram hjer á
föstudag. Fundarstaður var 1.
kenslustofa Háskóla Islands.
Samþyktar voru ýmsar tillögur
og áskoranir um rjettarbætur
kvenna, sem nausynlegt er að
fá framgengt.
25 þúsund króna
bæiur fyrir mannvíg
í Hafnarfirði
AMERÍSK BLÖÐ skýra frá
því, að í Bandaríkjaþingi hafi
verið lögð fram bótakrafa, að
uppræð kr. 25.000.00, fyrir víg
Þórðar Sigui’ðssonar, sem amer
ískir hermenn skutu til bana í
Hafnarfirði í nóvember 1941.
Stimson hermálaráðherra
skýrði þingheimi frá tildrög- Vv
um kröfunnar, en þau eru
þessi: Ryskingar urðu í veit-
ingahúsi í Hafnarfirði, og lauk
þeim með því, að margir ís-
lendingar eltu ameríska her-
menn út á götu. Hermennirnir
gripu þá til byssna sinna, og
lenti eitt skotið í Þórði heitn-
um og varð honum að bana.
Ekki er þess getið, hverjar
undirtektir máfið hlaut á þing-
inu.