Morgunblaðið - 29.07.1944, Blaðsíða 6

K0EGÖNBLA8IÐ
Laugardagur 29. júlí 1944
8
ionr0imírlal>i
X
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábvrgðarm.)
Frjettaritstjóri: fvar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjárn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlanda,
kr. 10.00 utanlands
f lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Tákn friðarins
ÞEGAR MENN SJÁ NÚ hilla undir lok ófriðarins við
ófarir þýsku herjanna og uppreisnina gegn Hitler, vakn-
ar hugsunin fyrir alvöru um það, hvað við taki, —- hvað
friðurinn boði.
Þá er það eitt, sem öðru fremur rifjast upp: Atlantshafs
sáttmálinn.
Þegar Churchill og Roosevelt hittust á Atlantshafi sum-
arið 1941, gerðu þeir fyrir hönd þjóða sinna þennan sátt-
mála. ;
Þá var um þetta samið:
1) Bretland og Bandaríkin hafa engar landakröfur á
hendur öðrum ríkjum.
2) Bretland og Bandaríkin óska engra breytinga á
landamærum frá því, sem var fyrir styrjöldina.
3) Bretland og Bandaríkin viðurkenna rjett þjóðanna
til að lifa undir þeirri stjórn, sem þær sjálfar kjósa sjer.
4) Allar þjóðir, stórar eða smáar, sigraðar eða sigur-
vegarar, skulu njóta jafnrjettis í viðskiftum og í öflun
hráefna.
5) Bretland og Bandaríkin vilja vinna að samvinnu og
framförum á sviði fjármála og viðskifta, svo og þjóðfje-
lagslegu öryggi.
6) Þegar bandamenn hafa unnið fullan sigur á nazist-
um í þessu stríði, skal áhersla lögð á það, að allar þjóðir
geti lifað í friði og öryggi innan sinna eigin landamæra,
án þess að vera í sífeldri árásarhættu.
7) Öllum þjóðum skal vera frjálst að sigla á höfunum.
8) Koma verður í veg fyrir árásarhættuna með því að
afvopna árásarþjóðirnar. Það verður að hætta að beita
valdi í viðskiftum þjóða á milli. Frelsið í anda og athöfn-
um sje undirstaða menningarinnar“.
Þessi sáttmáli er nú tákn friðarins!
Ófremd, sem þarf
að hætta
EITT AF ÞVÍ, sem áf og til ber á góma hjer í bænum
og allir, undantekningarlaust, fárast út af og telja með
öllu ósamboðið virðingu höfuðstaðarins, er það, að á
stærsta hóteli og samkomustað bæjarins, Hótel Borg,
skuli stöðugt sitja í sama farinu, að engin frambærileg
músík sje á boðstólum.
Stærstu veislur og viðhafnarsamkvæmi verða ekki
annars staðar haldin en að Hótel Borg. Þá er enga músík
að fá, aðra en af grammófónplötum. Eins er það ^lltaf
endra nær.
Við sjálfa lýðveldisstofnunina, í veislu ríkisstjórnarinn-
ar að Hótel Borg, þurfti hvorki meira nje minna við en
setja sjerstaka löggjöf til þess að losna við grammófón-
inn.
Þessum molbúahætti veldur deila hóteléigandans við
hljóðfæraleikara. Hefir þetta ástand sjálfsagt haldist
jafn lengi og raun ber vitni vegna þess, að enda þóttröll-
um finnist jafn skömm að, hefir málefnið ef til vill ekki
þótt það stórvægilegt, að aðrir Ijetu það virkilega til
sín taka.
Hjer skal ekki að sinni vikið að sjálfu deiluefninu, hvor
aðilinn hafi í upphafi haft rjett eða rangt fyrir sjer. Úr
því, sem komið er, skiftir það allan þorra manna minstu
máli. Eitt er aðalatriðið, að bundinn sje endi á þann ó-
sóma, sem hjer um ræðir.
Það liggur næst bæjarfjelaginu að skerast í leikinn og
koma því til leiðar, að sá leiði háttur loði ekki áfram við
bæjarlífið í höfuðstað landsins, að mönnum sje stöðugt,
við hvaða tækifæri sem er, boðið upp á þau ósköp á
stærsta samkomustaðnum að hlusta á slitnar og argandi
grammófónplötur og aðra tónleika ekki.
Það er ekki bæjarfjelaginu óviðkomandi, hvernig
skemtanalífinu í bænum er háttað.
Bardagarnir í
lormandi
BANDARÍKJAHERSVEIT-
i/erji ilripar:
Ú l
dcjlccjci fíjinu

♦J* »** ♦*♦
IRNAR í Noxmandí hafa brot-
jst í gegnum varnarlínur Þjóð-
verja fyrir vestan St. Lo. Þeg-
ar þetta er ritað verður ekki um
það sagt hvort nú er loks á ferð
inni sú mikla sókn inn í land,
sem menn hafa verið að búast
við allt frá því fyrstu dagana
eftir innrásina; eða hvort um
staðbundna sókn er að ræða. —
En það eru margar spurning-
arnar sem menn velta fyrir sjer
í sambandi við innrásina í
Frakkland. — Skulu nokkrar
þeirra athugaðar.
*
Hvernig stendur á því. spyrja
mennf að bandamönnum geng-
ur svona seint á Frakklands-
ströndum; en Rússar flæða yfir
varnir Þjóðverja á austurvíg-
stöðvunum. Er það vegna þess;
að bandamenn eru þetta ljelegri
hermenn en t. d. Rússar?
Neý segja herfræðingar. —
Það liggur ekki í því. Það
hefir sýnt sig í þessu stríði, að
hægt er að halda einstökum vel
víggirtum stöðum; sem eru
þarínig í sveit settir, að ekki er
hægt að sækja að þeim með
hliðarsókn; eða umkringja þá.
Nefna má mörg dæmi. Tobruk,
Sevastopol eru kannske bestu
dæmin og þau; sem menn muna
best úr frjettunum.
í Frakklandi hafa banda-
menn tiltölulega lítið landsvæði
á valdi sínu og geta ekki komið
við vjelhergögnum sínum til
hliðarsóknar; eða til að um-
kringja. Þeir hafa orðið að berj
ast um hverja þúfuf hvern ak-
ur og hvern einasta kálgarð. —
Um hraðsókn af hendi banda-
manna er ekki að ræða fyrr en
þeir komast á opið landsvæðý
þar sem þeir geta beitt skrið-
drekum og vjelahergögnum
sínum og flugliði.
★
í Rússlandi er alt öðru máli
að gegna. Þar þurfa Þjóðverjar
að verja 1600—1800 km langar
vígstöðvar. Rússar hafa notfært
sjer þetta til hins ítrasta. Það
dettur engum í hug. að gera lít-
ið úr sókn Rússa í sumar; en
það er ekki rjett að jafna sam-
an sókn Rússa og bandamanna,
til þess eru skilyrðin enn svo
ólík.
★
En hvernig stendur á því;
spyrja menn og; að aðra vik-
una sækja Bandaríkjahersveit-
ir á í Normandi, en hina vik-
una Bretar og Kanadamenn. —
Skýring herfræðinga er þessi:
Þjóðverjar hafa ekki fjölmenn-
ara liði, einkum vjelahersveit-
um, á að skipa en það, að þeir
geta ekki varið svo að gagni sje
nema á einum vígstöðvum í
einu á Normandi. Núna á dög-
unum stöðvuðu þe.ir sókn
bandamanna fyrir suðaustao
Caen; me^ því að tefla fram
öllu sinu varaliði og sínum
bestu hersveitum á þeim víg-
stöðvum. Bandaríkjamenn á St.
Lo notuðu þá tækifærið til að
hefja sókn og það heppnaðist.
Nú er eftir að vita hvorl Rom-
mel flytur hersveitir sínar frá
Caen vígstöðvunum til Cou-
tances-vígstöðvanná og sagan
endurtekur sig.
íslendingar á
Norðurlöndum.
VIÐ OG ,VIÐ berast ómar frá
Islendingum á Norðurlöndum.
Þeir ómar hafa nær undantekn-
ingarlaust sama hljómgrunninn,
þrána eftir að komast heim til
gamla Fróns. Sumir hafa alið þá
von í brjósti á fimta ár, að geta
komist heim. Eftir þeim frjett-
um sem hingað hafa borist af
íslendingum á Norðurlöndum líð
ur þeim yfirleitt vel, og upp á
síðkastið hefir nokkrum tekist
að komast frá Noregi, eða Dan-
mörku til Svíþjóðar. I fregn, sem
nýlega barst til Morgunblaðsins
frá Stokkhólmi er sagt, að
minsta kosti 20 íslendingar bíði
eftir að komast til Islands. Þeir
höfðu einhverjar vonir um að
þeir fengju að ferðast um Bret-
landseyjar eftir að bandamenn
höfðu gert innrásina, en nú virð-
ist sú von úti. En vonandi fer nú
að styttast stríðið, og eðlilegar
samgöngur að komast á milli
Norðurlanda og Islands.
Tilefnið til þessara hugleið-
inga um íslendinga á Norður-
löndum, er brjef, sem jeg fjekk
á dögunum frá Birni Björnssyni
blaðamanni í Stokkhólmi. Hann
var að segja mjer dálítið frá Is-
lendingum í Stokkhólmi og lýð-
veldishátíðinni.
•
Útvarpið frá
þjóðhátíðinni.
„ÞAÐ VORU skemtilegar
stundir", skrifar Björn, „þegar
íslendingar söfnuðust saman í
sendiráðinu íslenska til að hlusta
á stuttbylgjuútvarp frá Þingvöll-
um. Sænska útvarpið tók á móti
útvarpssendingunni frá Islandi
sjerstaklega fyrir sendiráðið og
við heyrðum því útvarpið eink-
ar vel. ,
„Við hlustuðum á hvert ein-
asta orð af ræðunum, fylgdumst
með í spenningi þegar verið var
að telja atkvæðin í forsetakosn-
ingunni og tókum undir húrra-
hrópin og sungum með „O, guð
vors lands“. Þetta var næst best
því að vera á Þingvöllum sjálf-
um“.
Stuttbylgjuútvarp
frá fslandi.
ÞESSI STUTTA frásögn Björns
Björnssonar sýnir betur en
nokkuð annað, að nauðsynlegt er
að komið sje á stuttbylgjuútvarpi
hjeðan frá íslandi fyrir íslend-
inga erlendis og aðra, sem áhuga
kunna að hafa fyrir íslenskum
málefnum. Það er að vísu ekki
þjóðhátíð eða lýðveldisstofnun í
hverri viku og áhuginn fyrir út-
varpi hjeðan að heiman yrði
kanske ekki altaf jafnmikill og
hann var við þetta sjerstaka
tækifæri. En það er alveg víst,
að hver og einn einasti Islending-
ur, hvar sem hann er í heimin-
um, myndi hlusta á útvarp hjeð
an að heiman reglulega, ef hann
ætti þess nokkurn kost.
•
Þegar Morgunblaðið
kom til Svíþjóðar.
ÞAÐ ER ENGINN hversdags-
viðburður, að íslensk blöð komi
til Norðurlanda. Um komu Morg
unblaðsins til Svíþjóðar skrifar
Björn Björnsson m. a.: „Jeg hefi
komist yfir nokkur eintök af
Morgunblaðinu, sem ekki voru
nema sex vikna gömul, eða svo. >
Það þarf ekki að skýra frá því,
að jeg las hvert einasta blað með
áfergju og hætti ekki fyr en jeg
var búinn að lesa hverja einustu
línu, þar á meðal allar auglýsing
arnar“.
Landkynning heima
fyrir.
ÞAÐ er ekki hægt að segja
hvað margir erlendir menn hafa
komið hingað til landsins síðustu
4 árin, en vitað er að þeir skifta
tugum þúeunda. Hver og einn
einasti þessara manna mun hafa
eitthvað að segja þegar hann
kemur heim til sín, um ísland.
Þegar kunningjar hans í heima-
högunum heyra að hann hafi ver
ið á íslandi segja þeir: „Góði
segðu okkur frá Islandi“. Og þá
er það undir viðkynningu manns
ins, sem spurður er hvernig hann
svarar. Við höfum sjeð það í er-
lendum blöðum, að erlendir
menn, sem hingað koma, verða
fyrir misjöfnum áhrifum og bera
landi og þjóð misjafnlega sög-
una.
Þegar við sjáum í erlendu
blaði, að einhver hefir misskilið
okkur, og segir rangt frá, fyll-
umst við vandlætingu og skömm-
um viðkomandi hátt og í hljóði.
En jeg held, að við ættum að
athuga betur hvaða þátt við eig-
um sjálf í þeim misskilningi sem
gætir um okkur erlendis, og sem
við vitum að skaðar landið.
Það hefir lítið ver-
ið gert.
ÍSLENSK YFIRVÖLD hafa
lítið gert til þess að upplýsa
þá menn, sem hingað koma, um
landið og þjóðina. Þeir, sem hafa
haft áhuga fyrir að kynnast land
inu hafa orðið að hafa fyrir því
sjálfir og erfiðleikarnir eru svo
margvíslegir, sem mæta þessum
mönnum, að það er ekki að
undra þótt margir gefist upp.
Það er rjett, að haldið hefir verið
uppi íslenskukenslu í háskólan-
um í tvo vetur fyrir ameríska
hermenn. En af vafasamri smekk
vísi hefir verið látið í veðri vaka,
að þetta væri gert til að „borga
fyrir“ sóma, sem amerískir há-
skólar hafa sýnt íslenskum náms
mönnum með ríflegum náms-
styrkjum.
Það sem gert er,
gerir herinn.
ÞAÐ EINA, sem gert hefir
verið til að kynna landið og þjóð
ina fyrir erlendum mönnum, er
hingað koma, hefir herstjórnin
sjálf látið gera.
Vill svo vel til, að Valdimar
Björnsson sjóliðsforingi hefir
flutt. fyrilestra um ísland og Is-
lendinga fyrir hermenn á vegum
herstjórnarinnar og okkar lán er
það, að sá maður skyldi veljast
í það starf, því færari mann til
þess er ekki hægt að fá. Enda
hefir brugðið svo við, eftir að
Valdimar fór að flytja fyrirlestra
sína, að árekstrar milli Islend-
inga og hermannanna hafa mink-
að, og er nú hrein undantekning,
að árekstur verði milli íslend-
inga og setuliðsmanna. Er það
mikið því að þakka, hve margir
setuliðsmenn hafa fengið rjettar
upplýsingar um jpjóðina sem þeir
gista.
Það, sem íslensk yfirvöld
hefðu átt að gera í samráði við
herstjórnina, var að gefa út litla
handbók um Island, með upplýs-
i’ngum og myndum og gefá
hverjum eihasta hermanni, sem
hingað kemur. Slik bók, ef vel
væri samin myndi í senn verða
minjagripur fyrir hermanninn
um dvöl hans á Islandi og fróð-
leiksbrunnur fyrir hann um þjóð
ina og landið, sem hann hefir
dvalið hjá.