Morgunblaðið - 30.07.1944, Blaðsíða 4

4
M0R6 (JNBLAðlÐ
Sumiudagur 30. jiilí 1944

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Okkar hlutskipti ^
ATLANTSHAFSSÁTTMÁLINN, sem þeir Churchill
og Roosevelt gjörðu fyrir hönd Bretlands og Bandaríkj-
anna sumarið 1941, var gerður að umtalsefni hjer í blað-
inu í gær. Þessi sáttmáli markar stefnu þessara tveggja
stórvelda til alþjóðastjórnmála að stríði loknu, lýsir yfir,
hvernig þessar þjóðir telja að beri að „vinna friðinn“, þeg-
ar sigur er unninn í ófriðnum.
★ ____________________
Með þessum sáttmála hafna Bretland og Bandaríkin
öllum landakröfum og öllum landamærabreytingum frá
því, sem var fyrir styrjöldina. Þau slá vörð um sjálfs-
ákvörðunarrjett þjóðanna smærri sem stærri um öll innri
stjórnmál og jafnrjetti í viðskiftum og öflun hráefna. Þau
vilja útiloka árásarhættuna, — svo að „frelsi í anda og
athöfnum sje undirstaða menningarinnar“.
Þessi tvö stórveldi hafa sýnt það í viðskiftum við okk-
ur íslendinga, að þau fylgja fast fram þeirri stefnu, er
sáttmálinn boðar.
★
Þegar herverndarsamningurinn milli íslands og
Bandaríkjanna var gerður, lýstu Bandaríkin m. a. yfir:
„1) Bandaríkin skuldbinda sig til að hverfa burtu af
íslandi með allan herafla sinn á landi, í lofti og á sjó,
undir eins og núverandi ófriði er lokið.
2) Bandaríkin skuldbinda sig ennfremur til að viður-
kenna algert frelsi og fullveldi íslands og að beita öllum
áhrifum sínum við þau ríki, er standa að friðarsamning-
unum, að loknum núverandi ófriði, til þess, að friðar-
samningarnir viðurkenni einnig algert frelsi og full-
veldi íslands.
3) Bandaríkin lofa að hlutast ekki til um stjórn íslands,
hvorki meðan herafli þeirra er í landinu eða síðar“.
Af Bretlands hálfu var þá einnig lýst yfir m. a.:
„Bretland lofar að viðurkenna algert frelsi og fullveldi
íslands og að sjá til þess, að ekki verði gengið á rjett þess
í friðarsamningunum nje á nokkurn annan hátt að ófriðn-
um loknum“.
★
Bæði þessi ríki sýndu okkur hina mestu velvild og
fyllstu viðurkenningu við lýðveldisstofnunina. Og nú ný-
lega hefir Cordell Hull, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, afhent sendiherra íslands í Washington, Thor
Thors, vandað afrit af frumriti Bandaríkjaþings, um send-
ingu heillaóska til íslensku þjóðarinnar í tilefni af stofn-
un lýðveldisins. Felst þar í ályktun öldungaráðsins, að
fengnu samþykki fulltrúadeildarinnar, „að Bandaríkin
flytji Alþingi íslendinga, elsta þjóðþingi veraldar, ham-
ingjuóskir í tilefni af stofnun lýðveldisins íslands og bjóði
velkomið lýðveldið ísland, yngsta lýðveldið í flokki
frjálsra þjóða“.
★
Við íslendingar förum ekki í neinar grafgötur með það,
að hinni minnstu þjóð er vandi búinn að varðveita sjálf-
stæði sitt og fullveldi. En meðan stefna Atlantshafssátt-
málans sigrar í heiminum mun frelsið halda vörð um ís-
land, eins og aðrar smáar þjóðir.
Við höfum bundist þeim yfirlýsingum við hin tvö vold-
ugu lýðræðisríki, Bretland og Bandaríkin, er veita okkur
allan rjett okkar og öryggi í skiftum við aðrar þjóðir.
Við erum svo lánsamir að eiga þess nú kost að geta
einbeitt huganum að því að skipa okkar eigin málum
sem farsællegast og geta á allan hátt verið viðbúnir að
mæta þeim margvíslegu straumhvörfum, er umskiftin
frá stríði til friðar munu valda.
Við höfum ástæðu til þess að gleðjast yfir og fagna
okkar hlutskifti um leið og við gleymum ekki samúðinni
með öðrum þjóðum, sem þyngstu raunir styrjaldarinnar
hafa verið á lagðar.
Hvar eru
kafbátar
Hitlers?
ÞAÐ HEFIR verið hljótt um
þýsku kafbátana undanfarið. í
síðustu tilkynningu Churchills
og Roosevelts um kafbátahern
aðinn kom 1 ljós, að bandamenn
sökkva fleiri þýskum kafbát-
um, en kafbátar sökkva skip-
um. Það var búist við, að þýsk-
ir kafbátar myndu láta mikið
til sín taka gegn innrásarflota
bandamanna, er þeir gerðu inn
rásina í Frakkland. Reynslan
garð sú, að þeirra varð ekki
vart. Fregnirnar um dvergkaf-
báta Þjóðverja reyndust mark-
lausar ,,leynivopns“-frjettir. —
Kafbátahættan hefir verið yf-
irunnin, að minsta kosti í bili.
Það getur hugsast, að Þjóðverj
ar hafi í smíðum nýja tegund
kafbáta, sem þeir tefla fram,
þegar illa lítur út fyrir þeim.
En Þjóðverjar geta aldrei unn-
ið stríðið með kafbátum hjeð-
an af.
★
I heimsstyrjöldinni 1914—
1918 fór eins fyrir Þjóðverjum
í kafbátahernaðinum eins og
farið hefir nú. Hann mistókst.
Flotasjerfræðingar Þjóðverja
hafa augsýnilega ætlað að láta
reynsluna frá síðasta stríði sjer
að kenningu verða og þeir hafa
verið haldnir þeirri firru, að í
síðasta stríði hafi kafbátahern-
aðurinn mistekist eingöngu
vegna þess, að þeir höfðu ekki
nægjanlega marga kafbáta.
Þeir hugsuðu því fyrir því, í
þessu stríði, að hafa kafbátana
nógu marga, en afleiðingin hef-
ir orðið sú ein, að fleiri þýskir
kafbátar liggja nú á hafsbotni
en eftir fyrra stríð.
★
Það vantar ekki, að Þjóðverj-
ar eiga nógu marga kafbáta of-
ansjávar enn, en þeir geta ekki
komið þeim við, vegna þess, að
kafbátavarnir bandamanna eru
orðnar það sterkar, að kafbát-
arnir hafa ekki vinstu von um
sigur. Sjerfræðingar telja, að
Þjóðverjar eigi nú um 300 kaf-
báta, sem þeir hafa lítil sem
engin not af.
Bandamenn hefðu getað sigr-
ast fyrr á kafbátunum, ef þeim
hefði ekki orðið sú skyssa á,
að vanrækja að hafa til taks
nóg af fylgdarskipum til vernd
ar kaupskipum. Þeir hefðu þá
átt að hafa haft reynsluna í
þeim efnum frá síðasta stríði.
Onnur skyssa, sem bandamönn-
um varð á í byrjun ófriðarins,
var að framleiða ekki nógu
margar langfleygar flugvjelar
til eftiriits og kafbátaárása.
★
Þýsku herfræðingarnir hafa
tvisvar sinnum misreiknað sig
hvað snertir kafbátahernað. í
síðasta stríði mistókst Þjóðverj
um kafbátahernaðurinn ekki
vegna þess, að þeir hefðu of
fáa kafbáta, heldur vegna þess,
að þeir gerðu sjer ekki ljóst,
að stríð er fyrst og fremst í því
fólgið að eyðileggja hersveitir
óvinanna á landi og að brjóta
niður kjark óvinaþjóðarinnar
heima fyrir. Sagan sýnir, að ó-
vinaþjóð er ekki sigruð fyrr en
þjóðin sjálf sjer, að það er eng-
in von um sigur hersveita henn
ar á vigvöllunum.
\Jibverji slri^ar:

f
vjr clcKiÍecja Ííj'i
i
T
*
Stríðsbörn.
FYRIR NOKKRUM dögum var
fluttur fyrirlestur í breska út-
varpað um stríðsbörnin bresku.
Tilefnið var brottflutningur
kvenna og barna frá London
vegna svifsprengjuárása Þjóð-
verja á borgina. Fyrirlesarinn
sagði eitthvað á þessa leið:
Lundúnabörnin eru nú flutt 1
annað sinn burt frá heimilum
sínum til ókunnugra. Fyrir sum
þessi börn er það ekkert nýtt,
þau voru flutt burt frá heimil-
um sínum 1940 eða 1941. — Þau
börn hjer í London, sem ekki
eru nema 10 ára gömul hafa átt
órólega æsku. Þau hafa aldrei
sjeð (eða muna) upplýstar götur,
eða ijósadýrð auglýsingaskilt-
anna. Alla sína æsku hafa þau
alið í myrkvun. Mörg þeirra hafa
aldrei bragðað sæta köku,
rjómaköku, eða rjóma-ís. Þau
þekkja ekki annað en skömtun
á öllum nauðsynjum, matvælum
og fatnaði. Drunur loftvarna-
byssanna,þrumurnar frá sprengj
unum og ískur ioftvarnaflaut-
anna hefir verið þeirra vöggu-
ljóð.
Þetta var í fáum orðum lýs-
ing hins breska fyrirlesara á
æsku Lundúnabarnanna, sem
eru 10 ára gömul eða yngri. Ó-
fögur lýsing. Það geta allir verið
sammála um. Sama lýsing á við
í flestum Evrópulöndum.
•
Megum hrósa happi.
VIÐ megum sannarlega hrósa
happi, íslendingar. Það dettur
okkur í hug, þegar við heyrum
sögur eins og þessa, er hjer að
framan er sögð. Það er rjett, að
sumir bæjarbúar á íslandi hafa
flutt börn sín í sveit af ótta við
sömu hættu og yfir Lundúna-
börnunum hefir vofað.. En ham-
ingjunni sje lof, að það hefir
ekki verið um annað en varúðar
ráðstafanir að ræða.
Það gæti verið gott fyrir okk-
ur íslendinga að hugsa örlítið til
þeirra þjóða, sem hafa orðið að
þola ólýsanlegar hörmungar í
þessari styrjöld. Það gæti þá
verið að við sættum okkur bet-
ur við okkar hlutskifti.
Afskræmisheiti.
—í - STARFSMANNABLAÐI
REYKJAVÍKUR, sem nýlega er
komið út rakst jeg á greinar-
stúf, sem mjer finnst eiga erindi
til fleiri, en munu fá það ágæta
fjelagsblað. Tek jeg mjer því
Bessaleyfi og birti greinina. —
Greinin heitír „Afskræmisheiti"
og er á þessa leið:
„Margt er það sem breyting-
um þarf að taka hjá okkur. Ein-
mitt nú á þessum merku tíma-
mótum ættu sem flestir að leggja
heilann í bleyti um það sem bet-
ur má fara. Kemur þar margt til
greina. Fyrst ber að sjálfsögðu
að nefna málið og meðferð þess.
Vegur þess og virðing verður
aldrei. um of hjartfólgið alvöru-
mál íslands börnum.
Að þessu sinni verður aðeins
bent á eitt: Nafngift ýmsra fyrir-
tækja. Án mikillar íhugunar sjá
allir, að aragrúi af nöfnum versl
ana og fyrirtækja er með þeim
hætti að ósamboðið verður að
teljast sjálfsvirðingu þjóðarinn-
ar. Dæmi verða engin nefnd
þessu til sönnunar, en þess er
vænst að margir hugleiði þetta
í alvöru. Með fullu hispurs-
leysi verður að vísa á dyr þeirri
minnimáttarkend,sem veldur því,
að óvirt er oft og einatt það, sem
í heiðri skyldi haft.
„Jeg skildi að orð er á íslandi
uiu t
til yfir allt, sem er hugsað á
jörðu“.
Þessa djörfu hugsun skálds-
ins verðum við að virða í athöfn
með alvöru. Annars gæti svo far
ið að gervimennska yrði fyrr en
varir hlutskipti skáldaþjóðar við
ysta haf, liðamótalaust staur-
fóta- og stállungna-mál.
Synir og dætur landsins þyrftu
þá ekki að láta „beygja nafn
sitt“ di — sí—do — lo — hó —
hí —. þegar þau hin norrænu
nöfnin, sem lengst af þóttu sóma
sjer vel, voru „fallin í gleymsku
og dá“.
Ófært ástand.
BLÖÐ, bæði sunnan lands og
norðan hafa nýlega gert að um-
talsefni hið ófæra ástand, sem
ríkir í símamálum landsins, hvað
snertir verð samtala milli helstu
bæja á landinu. Benda blöðin
rjettilega á, að nú sje svo komið,
að ekki sje hægt að fá símasam-
band milli Reykjavíkur, Akur-
eyrar, Siglufjarðar og fleiri
landssímastöðva, nema með því
að greiða þrefalt gjald fyrir við-
talstímabilið, eða með svokölluð-
um hraðsgmtölurn.
Það er hárrjett, sem komið hef
ir fram í skrifum um þessi mál.
Það er ekkert vit í því, að opin-
ber stofnun, eins og Landssím-
inn, spenni þannig upp verð á
símtölum, á sama tíma, sem ver-
ið er að reyna að halda verð-
lagi niðri á öllum sviðum.
Grein um hraðsamtalsfarganið
birtist fyrir nokkru í Akureyrar-
blaði og síðan tók eitt dagblað-
anna í Reykjavík upp umræður
um málið. Það er áreiðanlegt að
allir eru sammála blöðunum um,
að það sje ekki nema rjettmætt
og sjálfsagt, að afnema þetta ó-
færa fyrirkomulag.
Hljómsveit að
Hótel Borg.
NÚ ÞEGAR fer að líða á sum-
arið, og fólkið fer að hugsa um
innanhússkemtanir á ný, vakna
umræður um hve ófært það sje,
að ekki skuli vera hljómsveit á
aðalveitingahúsi landsins, Hótel
Borg. Það hefir verið furðu hljótt
um þetta mál frá því, að löggjaf-
arsamkoma þjóðarinnar sam-
þykti sjerstök lög um leigunám
veitingahússins til að hægt væri
að halda þar fullveldisfagnað
þegar lýðveldið var stofnað.
Það er ekki vansalaust, að ekki
skuli vera búið að kippa þessu í
lag. Stífni, eða þrjóska einstakra
manna, má ekki koma hjer til
greina. Krafa Reykvíkinga er:
Góð hljómsveit að Hótel Borg
fyrir haustið.
Vonbrigði.
KUNNINGI minn, sem farið
hefir í ferðalag út á land, segir
mjer að bændur hafi orðið fyrir
miklum vonbrigðum er setuliðs-
nefndin auglýsti að engir bílar
myndu verða til sölu hjá hern-
um. Það hafi svo margir bændur
gert sjer von um að fá keyptan
jeppa, en nú virðist sú von öll
úti, að minsta kosti þar til eftir
stríð.
Heimildarmaður ’minn segir,
að bændur, einkum í hjeruðum
þar sem samgöngur eru erfiðar,
' vilji fyrir hvern mun eignast
jeppa-bíl. Þeir hafa sjeð þá hjá
hermönnunum og hvernig þeir
fara yfir holt og hæðir. „Þarna
er rjetta farartækið fyrir okk-
ur“, segja þeir. t