Morgunblaðið - 30.07.1944, Blaðsíða 5

Sunnudagur 30. júlí 1944
MOKGUNBLAÐIÖ
Sögusýningin.
SÖGUSÝNINGUNNI var lok
ið í síðastliðinni viku. Mikill
fjöldi manns hafði sjeð hana. í
ráði er að gefa út myndir henn
ar og helsta fróðleik í bókar-
formi. Vonandi kemst og í
framkvæmd sú hugmynd, að
sjálfir sýningarmunirnir verði
varðveittir og geymdir í Þjóð-
minjasafninu.
Hver einasti íslendingur þarf
að kynnast þeim Iærdómi, sem
fram kom á sýningunni. Til-
vera og velmegun íslensku þjóð
arinnar er undir því komin, að
hún hafi í heiðri og og hegði
sjer samkvæmt þessum lær-
dómi.
Ahrif frelsis og
forystumanna.
MIKILSVERÐASTI lærdóm-
urinn er sá, að þjóðinni hefir
ætíð vegnað því betur, sem
frjálsræði hennar var meira.
Afrekin á fyrra frelsistímabil-
inu eru ótrúleg, og hafa varp-
að ljóma yfir alla tilveru ís-
lendinga. An þeirra hefði þjóð-
in dáið út. Til þeirra hefir þjóð
in sótt styrk ætíð þegar á hefir
reynt. Þessi afrek og þraut
seigjan á kúgunaröldunum eru
auðvitað aðalsmerki allrar ís-
lensku þjóðarinnar. En þá verð
ur þeim lærdómi eigi neitað, er
af sýningunni glögglega sást,
hve mikið við íslendingar eig-
um, fyr og síðar, að þakka ein-
stökum afburðamönnum. Án
afreka þeirra og fordæmis hefði
íslandssaga orðið lítil. Á þetta
jafnt við um þjóðfrelsistímann
sjálfan, viðnámsaldirnar og
endurreisnina. Framtak slíkra
manna varð til þess að vekja
þjóðina á ný, til að krefjast
frelsis síns. Og vaxandi frelsi
hefir altaf haft í för með sjer
vaxandi velmegun og marg-
falda menningu þjóðarinnar.
Þjóðskipulag frelsisins.
FRAMFARIR á íslandi síð-
ustu áratugina eru undursam-
legar. Það var enn glögglega
sannað á sögusýningunni. Efa-
samt er, að með nokkurri þjóð
hafi nokkru sinni orðið slík
gerbreyting til batnaðar á efna
legri afkomu á jafn skömmum
tíma, eins og hjá íslendingum
hefir orðið á þessari öld. Frels-
ið skóp skilyrði fyrir þessu. En
þar var eigi frelsið undan er-
lendri ánauð eitt að verki, held
ur einnig frelsi í innlendum
stjórnarháttum. Með öllu er ó-
hugsandi, að þvílíkar framfarir
hefðu átt sjer stað, sem raun
ber vitni um, ef þjóðinni hefði
eigi hentað skipulagið, er hún
bjó við um stjórn mála sinna.
Staðreyndirnar sanna óhagg
anlega að þjóðskipulagið; sem
á íslandi hefir rikt; frá því um
aldamót, hefir hentað þeim er
landið byggja. Á þessum árum
hefir margt aflaga farið í ein-
stökum atriðum. Um ýmsar at-
hafnir hefir verið deilt; og í
allmörg ár hefir stjórnin farið
miklu verr úr hendi en skyldi.
En sjálft þjóðskipulagið hefir
staðist raunina miklu betur en
við daglega gerum okkur grein
fyrir; Það er þetta þjóðskipu-
lag frelsisins, sem Sjálfstæðis-
menn öllum öðrum fremur vilja
byggja át og bæta um( eftir því;
sem breyttir tímar krefjast.
Rússneska sýningin.
Á MEÐAN sýningin úr frels-
REYKJAVlKURBRJEF
is- og menningarbaráttu íslend
inga stóð yfir^ var urfi nokkurra
daga skeið haldin sýning úr
sögu annarar þjóðar. Rússneska
sendisveitin hjer efndi til sýn-
ingar; úr þeirri frelsisbaráttu
rússnesku þjóðarinnar, sem enn
stendur yfir. Sýningu þessa sáu,
að vonum, miklu færri en hina
íslensku. Engu að síður var hún
að ýmsu eftirtektarverð, ekki
síst til samanburðar við ís-
lensku sýninguna.
Á rússnesku sýningunni var
slík áhersla lögð á það að sýna
þýðingu og gildi mikilla for-
ystumanna. En einkum hlaut
það þó að vera athyglisvert fyr-
ir íslendinga hve glögglega kom
fram; að Rússar heyja nú þjóð-
lega baráttu.
Að afrek þeirra nú eru
bygð á afrekum Pjeturs mikla
og annara fyrri tíðar forystu-
manna þeirra. Lærdómar rúss-
nesku sýningarinnar voru því
þeir sömu og hinnar íslensku,
um það; að þegar mest á ríður;
þá er það þjóðernisvitundin;
föðurlandsástin og fordæmi ein
stakra afreksmanna; sem til
bjargar verður.
láta í veðri vaka að þeir stefndu
að.
í Rússlandi er sýnu meiri
munur á tekjum manni en hjer
á landi tíðkast; og afkomumun-
urinn þá samkvæmt því. Ákvæð
isvinnu fyrirkomulagið. sem
stjórnendur Rússlands beita svo
mjög; myndu kommúnistar ann
arsstaðar kalla svívirðulegustu
vinnuþrælkun. En aðalatriðið
er; að Rússar hafa í fram-
kvæmd orðið að byggja veru-
kommúnista hjer; hafa raun-
verulega látið af ofbeldiskenn-
ingum sínum eða ekki. I orði
hafa þeir gert það. En verkin
eru vafasamari. í orði tala þeir
um samvinnu við aðra flokka.
En í verki vilja þeir ekki að-
eins einir ráða skilmálunum;
sbr. það; er vinstri sljórnar-
samningunum lauk með því að
þeir sögðust hvenær sem er;
vera reiðubúnir til að fara í
stjórn; ef hinir flokkarnir vildu
í einu og öllu fallast á þá stefnu
skrá; sem aðeins fimti hluti kjós
enda hafði aðhylst; heldur
vilja þeir líka segja til um það;
lega á sjálfsbjargarhvöt ein-
stakhngsins, sem kommúnistar h^jír'&ra ^“vöMirTí'hin-
um flokkunum. Þeir heimtuðu
hjer hafa talið svívirðilegt að
Sjálfstæðismenn vildu halda í
heiðri.
Fleiri ástæður.
ÞAÐ ER vissulega fróðlegt að
að Framsókn setti formann sinn
af. Framsókn þeygði sig; rak
Jónas Jónsson og setti Her-
mann í staðinn. Hermann fekk
eina lofgrein í Þjóðviljanum.
kynnast því á hverju hin fræki „ , „ , . ■
lega landvörn Rússa og sigur-
vinningar þeirra nú hvíla. Auð-
vitað koma hjer þá fleiri atriði
til greina en þau; sem þegar
voru talin. Hinn mikli mannafli
hefir auðvitað sína þýðingu. En
Vilja hindra upp-
bygging útvegsins.
ÞJÓÐVILJINN talar líka
mikið um að efla þurfti sjáv-
ekki má það gleyma^t; að Rúss- j arútyeginn og byegst hmn
land er langsamlega mannflesta !vers 1 V1 > ÞeSar a Þa el en
hjer þurfi meira en —
Úreltar kenningar.
ÖLLUM ÞORRA íslendinga
koma þessir lærdómar engan
veginn á óvart. En á meðal vor
eru menn; sem öðru vísi er á-
statt um. Á meðan forystumenn
Sósíalistaflokksins — Samein-
ingarflokks alþýðu — ennþá
nefndu sig kommúnista; hjeldu
þeir alt öðrum kenningum fram
Þá fullyrtu þeir að föðurlands-
ást og þjóðernisvitund væri eitt
hvað; sem ;;íhald allra landa“
hefði búið til, sjálfu sjer til
framdráttar. Þá var það alþjóð-
arhyggjan ein; sem að þeirra
áliti mátti verða til bjargar. Þá
gerðu þeir heldur eigi mikið
úr þýðingu einstakra stórmenna
fyrir atburðarás sögunnar. Þá
hjeldu þeir því fram; að ágrein-
ingur um skifting auðsins væri
á bak við allar styrjaldir; og
það væru blind fjárhagsöflin;
sem úrslitum rjeði.
Framkvæmd annað en
kenning.
SÖGUSÝNINGAR Rússa nú
eru vafalaust eigi síst því að
þakka; sem þeir ljetu koma
fram á sýningu sinni; að þeir
eiga harðskeytta forystumenn.
Þessir forystumenn telja sig að
vísu kommúnista. En í verki
hafa þeir afneitað ýmsum
helstu kenningum flokks síns.
Þeir hafa ekki forsmáð föður-
landsástina. Þvert á móti; þá er
vörn landsins bygð á þvi; að
ráðist hafi verið á rússnesku
þjóðina. Það er föðurlandsástin
sem öllu öðru fremur hefir gef-
ið rússnesku þjóðinni nú styrk
til að standast raunir sínar. Al-
veg á sama hátt og áður varð
á tímum Pjeturs mikla og þá er
Napoleon mikli óð inn í hið víð-
lenda Rússaveldi; með svipuð-
um hætti og Hitler nú.
Með sama hætti og forystu-
menn Rússa hafa; í vörn lands-
ins; yfirgefið alþjóðahyggjuna;
en styðjast við föðurlandsást
þjóðar sinnar; þá er fram-
kvæmdin í fjárhagsmálum aust
ur þar töluvert önnur en komm
lúnistar hjer á landi hafa viljað
land í Evrópu. Langvarandi
styrjaldarundirbúningur hefir
komið Rússum að haldi. Aðstoð
bandamanna hefir veitt þeim
mikinn stuðning; beint og ó-
beint.
Meiri spurning er um áhrif
hins algera einræðis; sem í Rúss
landi ríkir. Efalaust er; að því-
líkt einræði myndi hafa lam-
andi áhrif á Vestur-Evrópu
þjóðir þær; sem nú eru vanar
frjálsræði. Hugsunarháttur
þeirra er hinn sami og Islend-
inga.
Rússneska þjóðin hefir ekki átt
við að búa hið vestræna lýð-
ræði. Hún er vön einræðinu aft
an úr forneskju. En einvaldar
hennar hafa reynst þróttmeiri
menn en aðallinn; er ríkti í land
inu áður.
Torráðin gáta.
í RÚSSLAND hafa því mörg
öfl verið að verki; og vissulega
ekki nema sum; sem til fyrir-
myndar geta orðið fyrir fi’jáls-
huga þjóðir. Fyrirætlanir þeirra
eru og um margt; torráðin gáta.
Ætla þeir t. d. að viðurkenna
hjá öðrum þjóðum gildi hinna
sömu afla; sem þeim hafa dug-
að best? Viðui'kenna gildi þjóð-
ernisins og föðurlandsástarinn-
ar hjá nágrannaríkjum sínum;
með sama hætti og þeir hafa til
þessa notað hjá sinni eigin
þjóð? Eða verður yfii'drottnun-
arvilji stói'þjóðanna yfirsterk-
ari? Annað hvort með landa-
innlimun eða því; að séttar
verði á stofn leppstjórnir; þar
sem herir þeirra koma?
að hjer þurfi meira en orðin
ein. — En framkvæmdin er
önnur. Á þinginu í fyrra fluttu
þeir Haraldur Guðmundsson
og Brynjólfur Bjarnason frum-
varp um eignaaukaskatt. Reikn
að var út; að tekjur ríkisins af
þessum skatti yrðu hjer í
Reykjavík rúmlega 5;1 miljón
króna; þaraf átti útgerðin að
borga rúmlega 3 rniljónir; og
400 þúsund krónur; eða lang-
samlega mestan hluta skaltsins.
Átti nú að verja þessu fje til
eflingar útveginum á annan
hátt? Ekki samkvæmt frum-
varpinu; því eftir 5. grein þess
átti V3 fjárins að ganga til al-
þýðutrygginga og bygginga
verkamannabústaða; Vs til raf-
orkusjóðs; bygginga nýbýla og
landnáms í sveitum og V3 til
framkvæmdasjóðs ríkisins. Það
var því ekki örugt að einn ein-
asti eyrir kæmi sjávarútvegin-
um að gagni. En þaðan átti að
taka peninga að mestu leyti.
Þjóðviljinn segir nú; að að-
eins einn þingmaður sósíalista
hafi flutt frumvarp þetta; og
gerir sem minst úr því. En þessi
eini þingmaður var raunar ein-
valdi flokksins; maðurinn sem
hefir sömu aðstöðu í flokki sín-
um og Stalin í flokknum í Rúss
landi. Enda stóð allur flokkur-
inn á bak við Brynjólf. Hjer
er hið sama og áður. Líklega
látið og mikið talað um efling
sjávarútvegsins. En peningarn-
ir sem til þess ættu að eðlileg-
um hætti að ganga; teknir í
urinn Har. Guðmundsson kall-
ar ;;flokksbræður“ sína. Vill
hann nú læra af þeim? Eða
ætlar hann að halda áfram nið-
urrifi sínu á útveginum? Tíma-
ritstjórinn; sem sí og æ er að
tala um fordæmi Englendinga;
ætti að kynna sjer þetta; og
sýna að hann geti eitthvað lært
af því; sem hann les.
Fyrir Sjálfstæðismenn er
þessi kenning bresku stjórnar-
innar engin nýjung. Öll afstaða
þeirra fyrr og síðar sýnir það.
Hún kom m. a. fram í ræðu
Bjarna Benediktssonar borgar-
stjóra; er hann hjelt á sjómanna
daginn; og birtist í Sjómanna-
blaðinu Víkingi. Þar segir hann
m. a.:
;;Það verkefni að koma upp
nægum og öruggum skipaflota,
bæði til fiskveiða og farmensku
er okkur sannarlega ekki of-
vaxið.“
Til þess að svo geti orðið; þarf
enga opinbera styrki. Það þarf
hvorki að skattleggja aðra lands
menn um eyrisvirði; nje und-
anþiggja útgerð nje sjófarend-
ur neinum sanngjörnum álög-
um. Alt; sem gera þarf; er það;
að láta útvegnum í einhverju
formi eftir; svo mikinn hluta
þess; sem fyrir hans tilstilli er
aflað. að eðlileg endurnýjun og
viðbót geti átt sjer stað.
Við getum deilt um eignar-
rjettinn. En um hitt má eigi
deila; að nýrri og betri skipá
verður að afla. Um það verða
allir landsmenn að sameinast“.
Ný tegund svif-
sprengna
Eiga að geta gert árásir
á New York
Verður saiingirni
látin ráða?
ÞESS er að óska; að Rússar
hafi lært svo mikið af sögu
sjálfs sín; að þeir viðurkenni
þjóðfrelsi annara ríkja; eins og
þeir vörðu sitt eigið land. Heims
yfirráðin á næstu áratugum eru
sennilega uixdir þessu komin.
Alveg á sama hátt eins og fi'ið-
urinn í hinu litla íslenska lýð-
veldi verður að verulegu leyti
undir því kominn; hvort þeir
menn, sem áður nefndu sig
annað.
Ráðið til eflingar
útvegsins.
ÖÐRU VÍSI fara Bretar að.
í nýútkominni greinargerð
bresku stjórnarinnar um
stefnu hennar í atvinnumálum;
er áhersla lögð á það; að skött-
um verði að haga svo; að fyrir-
tækin geti safnað fje; til nauð-
synlegrar endurnýjunar at-
vinnutækjanna. Þetta er rjetli-
lega talið nauðsynlegt til þess
að atvinnan geti haldist.
í bresku stjórninni ei’u að
vísu engir kommúnistar. En þar
eru menn, sem skattakóng-
STOKKIIÓLMUR: Nýlega
birtist í sænska blaðinu „Stokk.
holms Tidningen" frjettir nm
framleiðslu svifsprengnanna
Blaðið er eign Toi'sten Krúg-
er, sem er hlyntur nasistunx.
Eldspýtnakóngurinn Krúger
var bróðir hans.
I greininni, sem birtist á
fremstu síðu, segir, að Þ.jóð-
verjar framleiði tugi þúsunda
svifsprengna. í Vestur-Jótlandi
Sprengjur þessar, segir blaðið,
eru hver unx sig 10 smálestir
að þyngd og fara með 750
mílna hraða á klukkustund.
Þetta undursamlega vopn,
segir Ixlaðið, flýgur í 65,000
feta liR'ð og gæti koxxiist alla
leið til New Yoi'k. I þeinx er
sprengiefni af nýrri tegund,
og er það svo öflugt, að allt
hrynur innan þi'iggja mílna
frá þeiiu stað, þar sem sprengj
aix kemur til jarðar
Blaðið bætir við: „Við get-
unx fullvissað lesendurna um*
að jxessi fi’jett er íneira en
orði'óixxur“.
Það er vitað hjer, að Þjóð-
.verjar eru að gera tilraunir
með þunga tegund svif-
sprengna, líklega 10 smá-
lestir að þyngd. Ein slík
fannst í Suður-Svíþjóð. Þeim
er stjórnað með loftskeytum.
Annars hefir ekkert orðið til
þess að staðfesta þessa fregn
blaðsxns, sem líkist mjög öðr-
um áróðri, sem Þjóðverjar
reka nú.