Morgunblaðið - 15.08.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 15. ágúst 1944,
t*:—:—r**:--:-*:”:-*:**:--:*.:-*:**:*-:*-:**:**:*-:—:":**:**:*-:—:*-:*.:**:*-:**:*-:**:**:*-:**:**:*.:**:*-:**:*-:-*:*.:.-!'
Simhleranir.
Fregnirnar frá Italíu um, að
búið sje að afnema hið víðtæka
símhlustunarkerfi Mussolínis
og þar með svifta 1500 hlustara
starfi, vekja upp gamlar endur
minningar hjá Islendingum. I
stjórnartíð þeirra Hermanns
Jónassonar og Haralds Guð-
mundssonar voru símhleranir
innleiddar af stjórnarvöldun-
uei hjer á landi. Lögfræðing-
ana greindi á um, hvort þær
væru löglegar eða ekki. Þeirri
deiiu lyktaði í bili svo, að hæsti
rjeítur mun ekkí hafa talið að-
finsluvert, þótt þessari aðferð
hefði verið beitt við öflun
gagna. Almenningsálitið for-
dæmdi símhleranirnar hinsveg
ar gersamlega, og hefir sjaldan
á seinni árum risið jafn almenn
andúðaralcía hjer í bæ gegn ráð
stöfunum valdhafanna og þess-
um skipulögðu hlustunum á
tíma ,,umbótarmannanna“ Her
manns og Haralds. Fordæming
alrneinings á símhlerununum
var svo eindregin og sterk, að
þær hurfu úr sögunni, a. m. k.
svo vitað sje, án þess að til
nokkurra afskipta löggjafar-
valdsins þyrfti að koma’
„Diríy business<;
Svipaður ágreiningur um sím
hferanir og hjer komu upp, hef
ir átt sjer stað í fleiri lýðræðis-
löndum. Bandaríkjamenn hafa
ekki talið sig geta verið alveg
án þeirra í baráttunni við hina
víðtæku bófaflokka þar í landi.
í sumum ríkjanna þar er slík
hlusíun þó beinlínis bönnuð
með lögum og andúð sæmilegra
manna gegn henni fer vaxandi.
Ffeiri og fleiri komast á sömu
skoðun í þessu efni og frægasti
og merkasti hæstarjettardómari
Bandaríkjanna á síðustu manns
öldrum, O. W. Holmes. í dóms-
atkvæði sínu í hæstarjetti
Bandarikjanna 1928 kallaði
þessi langfremsti dómari sinn-
ar kynslóðar, símahleranir
„dirty business1', sem er milt
útlagt lubbaháttur á íslensku,
og sagði að að sínu viti, gerði
minna til, þótt nokkrir glæpa-
menr. slyppu, en að stjórnin
kæmi fram með ósæmilegum
hætti. Dómur hinna bestu
manna í öðrum lýðræðislönd,
hefir því verið hinn sami og al
mennings á Islandi, að slíkar
njósnir væri vansæmandi og ó-
hafandi. Staðfesting á þessu
fæst enn með því, að hin nýja
stjórn á Ítalíu skuli láta það
vera eitt sitt fyrsta verk, er
hún fer að hreinsa til eftir
Mussolini, að afnema símhler-
anirnar. Með því móti vill hún
sýna. að stjórn Ítalíu sje á ný
í siðaðra manna höndum.
Mátíur kúgunarinnar.
Sú stjórn, sem borgararnir
sjálfir vilja halda við lýði, lýð-
ræðisstjórn. þarf ekki á slíkum
ráðum sem símhlerununum að
Ii dda. Einræðisstjórn, er ekki
hvílir á vilja bbrgaranna held-
Uf getu sinni til að kúga þá til
h.fýðni, verður hinsvegar að*
halda uppi símhlerunum sem
einum þætti kúgunaraðgerða
sinna. Algert öryggisleysi þegn.
anna í þessum efnum er ein-
kenni allra einræðisríkjanna.
Þar sem hvorki þekkist persónu
frelsi, ritfrelsi nje málfrelsi,
þykir ekki tiltökumál, þótt sím
töl manna sje hleruð. Það er
enginn vafi á því, að slíkar kúg
unar-ráðstafanir geta styrkt
stjórnir landanna í bili. Núver-
andi styrjöld hefir og sýnt, að
ófriðarmáttur stærstu einræðis
ríkjanna er alveg ótrúlegur. —
Þýska stjórnin kúgaði þegna
sína til að meta meira byssur
en smjör, til að taka vígbúnað
fram yfir lífsþægindi, og skap-
aði með því þá ógurlegustu
hernaðarvjel, sem nokkurn
tíma hefir þekst. Þessi ægivjel
er nú að molna niður. Um það
eru að verki hinar sameinuðu
þjóðir. í þeim hópi eru hvort-
tveggja: Lýðræðisþjóðir og ein
ræðisríki. Enn er of snemt að
meta, hverjir eiga þar mestan
hlut að. Víst er þó, að Rússar
hafa ekki látið sitt eftir liggja.
En Rússland er, eins og allir
vita, algert einræðisríki.
Er Ijótt að vera þjóðrækinn?
Einveldið í Rússlandi á sjer
'tvær rætur. Annarsvegar er
það hið forna stjórnarform
Rússa, hinsvegar sá stjórnar-
háttur, sem kommúnistar telja
samræmastan kenningum sín-
um. Og' í Rússlandi eru það
kommúnistar sem ráða. Um það
er enginn vafi. Á hilt hefir ver-
ið bent hjer í blaðinu, að for-
ráðamenn-Rússa hafa í ýmsu
brugðið frá kenningum kom-
múnista eins og þær hafa verið
prjedikaðar hjer á landi. Otelj
andi gögn eru til um það, að
stjórnendur Rússlands hafa í
þeim heljarátökum, sem nú
standa yfir, óspart vitnað til föð
urlandástar landa sinna,. sjálfs-
bjargarhvatar þeirra og jafnvel
trúhneigðar. Málgagn Sosialista
flokksins íslenska, Þjóðviljinn,
hefir brugðist hið versta við yf
ir því, að Morgunblaðið hefir
minst á þessar staðreyndir. —
Þjóðviljinn fullyrðir, að Morg-
unblaðið sje að bregða kommún
istum um óþjóðrækni og sví-
virða þá, þegar blaðið bendir á,
^ð Rússum hafi í þessari styrj-
öld, sem öðrum fyrr, orðið hinn
mesti styrkur að föðurlandsást
sinni. I munni Morgunblaðsins
getur það ekki verið svívirði-
legt, þótt afrek Rússa og þraut
seigja sjeu þökkuð föðurlands-
ást þeirra. Morgunblaðið hefir
ætíð haldið því fram, að þjóð-
ernisvitund, ættjarðarástin, —
væri eitt hið sterkasta afl, sem
í mannsbrjósti hrærist. Og blað
ið telur að stjórnhæfni einvald
anna í Rússlandi hafi hvergi
komið betur fram en í því,
hversu þeir, þrátt fyrir allar
gamlar kommúnistakenningar,
hafa getað sameinað varnar-
baráttu stjórnar sinnar við
þjóðernisbaráttu hinnar miklu
rússnesku þjóðar. Áhrif hinna
úreltu kennisetninga kommún-
■ista um, að ættjarðarást væri
tilbúin af burgeisunum sjálf-
um þeim til hags, koma hins-
vegar fram hjá Þjóðviljanum,
þegar hann telur það skammir.,
um Rússa, að bent er á, að þeir
sjeu þjóðræknir.
Mundu íslendingar þola
slíkan mun?
Á hitt hefir Þjóðviljinn ekki
minst, að valdhafar Rússa hafa
töluvert aðrar skoðanir a. m.
k. nú orðið um lífsgildi trúar-
innar og þýðingu sjálfsbjargar
hvatarinnar en t. d. Bfynjólfur
Bjarnason.
Eitt af því, sem umheimur-
inn telur þó eftirtektarverðast
hjá Rússum nú, er, að valdhaf-
ar þeirra hafa horfið frá fyrri
ofsóknum gégn kristinni trú, og
-hafa leitað bandalags við prest
ana í baráttunni til verndar
föðurlandinu.
Engu ómerkilegra er það, að
í Rússlandi þekkist enginn því-
líkur jöfnuður, sem kommúnist
ar prjedika í öðrum'löndum. I
Rússlandi ríkir annað fjárhags
kerfi en með lýðræðisþjóðum.
Að sinni skal ekki um það rætt,
hvort betur _ tryggir hagsæld
þegnanna. Hjer skal einungis
að því vikið, að Rússar hafa
lært, að ekkert fjárhagskerfi
fær staðist, sem ekki hvílir á
sjálfsbjargarhvöt borgaranna.
Eftir frásögn kunnugustu
manna eru launakjör svo mis-
jöfn í Rússlandi að sumir bera
meira en tuttugufalt frá borði
miðað við það, sem gengur og
gerist hjá samborgurum þeirra.
Ráðamenn í Rússlandi hafa
sjeð, að fjárhagskerfi þeirra
myndi hrynja, nema þeir verð
launuðu svo ríkulega þá, sem
mestu fengu áorkað og' hlest
var undir komið. Á Islandi
þekkist ekki svo gífurlegur
munur á lífskjörum. Og Islend
ingar mundu ekki telja það
hagkerfi til frambúðar sem
þvílíkan mun þyrfti að gera á
þegnunum.
Ævarandi rejynsla.
Sjálfstæðismenn viðurkenna
afdráttarlaust, að sjálfsbjargar
hvötin er eitt aðalatriðið í
stjórnmálastefnu þeirra. Þeir
halda því fram, að þá verði
mest aflað í þjóðarbúið, ef
hver einstaklingur á hagsvon í
því að afla sem mest. Ohófs-
gróðann má altaf jafna með
sköttum. En engu verður til að
jafna, ef enginn leggur sig fram
og allir ætlast til, að ríkið sjái
öllum fyrir öllu. Þetta eru al-
gild sannindi og Sosialistarnir
íslensku gerðu vel í því, að
læra þau sem fyrst af kommún
istunum rússnesku. En því fer
fjarri, að það sjeu sosialistarn-
ir einir, sem þörf hafi á slíkum
lærdómi. Málflutningur, bæði
FramsóknarmanAa og Alþýðu-
flokksins byggist að miklu
leyti á svívirðingum um Sjálf-
stæðismenn fyrir, að þeir trúi
meir á sjálfsbjargarhvötina en
ríkisforsjá. Það væri að vísu á-
nægjulegt, ef allir hefðu jafna
hæfileika og allir legðu sig
jafnt fram, hvort sem þéir
bera mikið eða lítið frá borði.
En gallinn er sá, að mannleg
reynsla frá alda öðli mælir
gegn þesgu, og að ekkert þjóð-
fjelag hefir staðist, sem þessú
hefir afneitað. Þessi síðasta
reynsla frá Rússlandi er aðeins
staðfesting á því, sem reynsla
allra annara hafði kent, en er
sjerstaklega eftirtektarverð
vegna þess, að valdhafarnir í
Rússlandi byrjuðu með að prje
dika alsherjar jöfnuð á sama
hátt og flokksbræður þeirra
hjer.
Þig þekki jeg. Þú færð mat.
En því merkilegra er það, að
rauða fylkingin hjer á landi
skuli eigi mela gildi einstakl-
ingsframtaks og sjálfsbjargar-
hvatar, sem einstakir forystu-
menn hennar forsmá síst af
öllu, ef svo ber undir, þann
gróða, sem þessir eiginleikar
jafnvel í leiðustu mynd, veita
þeim, er þá hafa. Einmitt þessa
dagana er Þjóðviljinn og Al-
þýðublaðið með gagnkvæmar
uppljóstanir um gróðabrall að-
standenda hvors um sig.
Allir þekkja söguna um óeig-
ingirni Alþýðuflokksbroddanna
í sambandi við eignir verkalýðs
fjelaganna. Færri vissu fyrr en
Alþýðublaðið sagði frá því, um
gróðabrall ýmsra helstu kom-
múnistanna hjer í sambandi
við fiskflutninga á skipi, sem
naumast mundi standast allar
kröfur Þjóðviljans, um gott sjó
skip, hvað sem um skipaskoð-
unina er.
Og Framsóknarmennirnir
láta heldur ekki á sjer standa
Hjer í blaðinu var fyrir
skömmu birt einskonar hugs-
unar-þraut, um það, hvernig
mönnum litist á heilindi ,,um-
bótaflokks11, ef hann hefði fyr-
ir stafnbúa gestgjafa, sem þar
var lýst. Áður en tvær sólir
voru af lofti gaf sig fram einn,
af forsprökkum Framsóknar-
flokksins, Vigfús Guðmundsson
og sagði í brjefi til blaðsins, að
„allir skildu“ að við hann væri
átt með gestgjafanum í hugsun
arþrautinni. Þessi heiðursmað-
ur fullyrti, að það gæti ekki
verið neinn ímyndaður gest-
gjafi, heldur einungis sjálfur
hann, sem hafði það til að segja
við gestina: „Þig þekki jeg. Þú
færð mat“, og tæki 5* kr: af
hverjum manni fyrir að dansa
í hálftíma í hálfopnum skúr-
ræfli, enda þótt gestirnir yrðu
sjálfir að leggja til músikina.
Gestgjafinn gerir að vísu all-
rækilega grein fyrir því, að
hann líktist mjög þeim gest-
gjafa, sem í þrautinni var gert
ráð fyrir. Eina atriðið, sem Vig-
fús víkur ekki að er, hvort
hann lætur einnig syngja um
sig lítið Ijóð, áður en hann slít-
ur hinum glæsilegu danssam-
komum sínum. Og ef svo er,
hvert er þá ljóðið? Er það hið
eina, sem menn vita til, að um
þann dánumann hafi verið ort,
þetta:
Finnur hann til sín, hann Fúsi
vert?
Hafa ekki folöldin líka stert?
Engir bardagar á
Ítalíu.
London í gærkveldi: Hersveit
ir Breta hafa nú farið yfir Arno
ána og inn í norðurhverfi Flor-
ensborgar, en allir þýskir her-
menn eru farnir þaðan. Nokkr-
ir æstir fasistar skjóta á her-
menn bandamanna niður úr
þakgluggum húsanna.
Forsetinn
ferðast m
Austurland
Á SUNNUDAG og MÁNU-
DAG ferðaðist forseti íslands
um Austurland. Á sunnudag
kom hann til Norðfjarðar og
Seyðisfjarðar, en á mánudag til
Egilsstaða og Eskifjarðar. — í
dag kemur hann til Hafnar í
Hornafirði.
Norðfjörður.
Til Norfjarðar kom forseli kl.
14 á mánudag með varðskip-
inu Ægi. Bálaflotinn á Norð-
firði kom til móts við skipið,
fánum skreyttur, og sigldi á
eftir því upp að bryggju. Þeg-
ar Ægir lagðist að bryggju söng
kór: „Island ögrum skorið“.
Bæjarstjórinn á Norðfirði,
bæjarfógetinn; formaður bæj-
arstjórnar og þingmenn Suður-
Múlasýslu gengu með forseta
upp bryggjuna, en þar stóð heið
ursvörður íþróttamanna, sem
heilsuðu með fánum. Þegar
komið var upp af bryggjunni,
bauð bæjarfógeti forsetann vel-
kominn með nokkrum orðum^
en forseti svaraði með ræðu.
Mannfjöldinn; sem mikill var
þarna saman kominn, hy^lti for
seta.
Síðan þágu forseti, ritari hans,
skipherrann á Ægi og ráða-
menn bæjarins veitingar á
heimili bæjarfógeta.
Þaðan var gengið í skrúð-
garð bæjarins. Var þar mikill
mannfjöldi, eitthvað á fjórða
hundrað. Bæjarfógeti kynti for
setann mannfjöldanum^ en for-
seti flutti ávarp. Þá færði lítil
stúlka. dóttir bæjarfógeta, for-
sela blómvönd.
Síðan sýndi bæjarfógeti og
bæjarfulltrúar forsetanum sund
laug bæjarins og hafnarmann-
virki.
I skólahúsinu á Norðfirði, sat
forseti veislu í boði bæjar-
stjórnar. Sátu hófið um 200
manns. Þar fluttu ræður bæj-
arstjórý formaður bæjarstjórn-
ar, forsetinn og bæjarfulltrú-
inn, sem þakkaði forseta kom-
una.
Þaðan var gengið niður á
bryggju. Þar þakkaði bæjarfó-
geti forseta komuna, en mann-
fjöldinn hyllli forsetann. —•
íþróttamenn stóðu heiðursvörð
á bryggjunni. Klukkan 17 lagði
skipið frá bryggju. — Forseti
flutti þá ræðu, en kór söng: ;,Ó
fögur er vor, fósturjörð“.
Veður var gott. og fögnuðu
Norðfirðingar forseta innilega.
Seyðisfjörður
Forseti kom til Seyðisfjarð-
ar kl. 19 á sunnudag. Var
gengið undir ' fánurn að húsi
bæjarfógeta. Þar hjelt bæjar-
stjóri ræðu, en forseti svar-
aði. Kór söng.
Síðan heimsótti forseti
bæjarfógeta. Um kvöldið hjelt,
bæjarStjórn og sýslunefncl
forseta veislu í barnaskóla-
húsinu.
Þar fluttu ræður bæjar*
stjóri, bæjarfógeti, Karl Finn_
bogason skólastjóri, Vilhelm-
ína Ingimundardóttir, Björu
Ilallsson frá Rangá, Gunnar
Framh. á bls. 11