Morgunblaðið - 15.08.1944, Blaðsíða 7

Jpriðjudagur, 15. ágúst 1944.
MORGrUNBLAÐIÐ
7
Fys'irmysadár é MyFFeshi&fssSrÖMad
UM BREYTINGAR A GE
EISKISKHPA
HÖFUNDUR eftirfarandi
greinar; Hilmar Kristjóns-
son; stundar nám við Kali-
forníuháskóla í Berkeley.
Hann las viðskiftafræði
hjer við háskólann áður en
hann fór vestur, en kynti
sjer auk þess sjerstaklega
rekstur síldarverksmiðj -
anna hjer á landi. Vestr?
stundar hann vjelaverk-
fræði. En hefir auk bess
gefið sjer tíma til þess að
athuga gaumgæfilega ým-
islegt er að fiskveiðum
lýtur við Kyrrahafsströnd;
eins og meðfylgjandi grein
m. a. sýnir.
Undanfarið hefir allmikið
verið rætt um nýbyggingar
báta í stríðslok, og er mála sann
ast, að vart getur tímabærra
mál en endurnýjun fiskiflotans.
Hafa ýmsir mætir menn kom-
ið fram með tillögur og athuga-
semdir um, hvar og hvenær
eigi að smíða bátana, en jeg hefi
ekki komið auga á tillögur um
neinar róttækar breytingar frá
því bátalagi, sem tíðkast hefir
síðasta mannsaldurinn.
í því sambandi vil jeg lýsa
stuttlega þeirri þróun, sem orð-
ið hefir á bátum og veiðarfær-
um vestanhafs, og þó einkum á
Kyrrahafsströnd — þróun, sem
knúin hefir verið fram af sí-
vaxandi kröfum um aukna hag
kvæmni,— aukinn afrakstur.
Lang þýðingarmesta veiðiað-
ferð hjer á vesturströndinni er
herpinótaveiði, einkum fyrir
síld, lax og túna. í fyrstu voru
það einkum ítalskir og júgó-
slafneskir innflytjendur, sem
stunduðu sjósókii á sunnan-
verðri ströndinni, og er svo jafn
vel enn. Þeir fluttu að sjálf-
sögðu með sjer að heiman báta-
lag það og veiðarfæri, er tíðk-
uðust við Miðjarðarhaf —
„lampara“-netið, sem líkist lít-
illi síldarnót og lampara-bát-
inn litla, er dregur nokkru
stærri lestarbát. Þessir suðrænu
menn settust einkum að á Kali-
forníuströnd, þar sem loftslag
er svipað og í heimalöndum
þeirra, og enn heyrist ítalska
frekar en enska meðal fiski-
manna í San Diego, Los Ang-
eles (San Petiro), Monterey og
við San Franscisco-flóann.
Nokkru síðar tók útvegur að
blómgast norðar á ströndinni,
kringum Seattle, á strönd Brit-
ish Columbia og norður í Al-
aska. A þessum norðurslóðum
hefir jafnan borið mest á nor-
rænum mönnum, eínkum Norð-
mönnum. Veiddu þeir mest lax,
síld og lúðu (og hákarl síðustu
árin vegna vitaminauðugrar
lifrar). í fyrstu bygðu þeir báta
sína með gamla „norska“-lag-
inu, eins og við eigum enn að
venjast, og notuðu sömu veið-
arfæri og tíðkuðust í „gamla
landinu“. Framan af var fiski-
sældin geysileg og veiðarnar
arðsamar, en brátt hafði rán-
yrkjunni tekist að fleyta þykk-
asta rjómann, og sjómenn voru
knúðir til að leita meiri hag-
kvæmni í veiðiháltum. — Þeir
reyndu að hagnýta vjelaraflið
betur en áður — auka afköst
Eftir Hilmar Kristjónsson
Þetta var ,,búmm“-kast, og því ekki hirt um að halda nótinni opinni nje draga saman';
korkið á vængjunum, en myndin sýnir bátslag og „þurkun“ á vestræna vísu. |jj
hvers einstaklings og 1 jelta þó
erfiði hans.
Þeir gerbreyttu bátalaginu til
þess horfs, að meiri not yrSu
að bómu og spili við meðhöndl-
un veiðarfæranna, og hættu að
nota nótabáta við síldveiðar. —
Hefir þróun þessi náð því stigi
nú, að átta menn vinna sjer
mun hægar á hinum vestrænu
herpinótarbátum, heldur en át-
ján menn á jafnstórum báti
heima með jafnstóra nót. Ef-
laust er, að engum myndi til
hugar koma að reyna samkepni
á íslenskum herpinótabát þar
vestra enda laklega hálfdrætt-
is að vænta.
Síldin gengur á mismunandi
árstíðum hjer við ströndina, í
Alaska á sumrin, líkt og heima,
en frá miðju sumri til síðari
hluta vetrar hjer suður á Kali-
forníuströnd. Það tíðkast því
mjög, að hinar skandinavisku
skipshafnir, er stunda sumar-
veiði við Alaska, fari í suður-
veg til San Francisco og Mont-
erey um vetur. Kynnast þar
hvorir annars aðferðum og út-
búnaði. Heldur þykja ítalirnir
tregir til að taka nýjum siðum,
en enginn fær til lengdar stað-
ist hin áhrifaríku rök — þyngri
pyngju hins hagsýna.
Það var haustið 1942, að jeg
fyrst kyntist þessum vestræna
útvegi. Hjer við San Fransisco
flóann er ein af þrem miðstöðv-
um síldveiða við Kaliforníu (34
verksmiðjur, 122.000 tonn síld-
ar landað 1943), og vaknaði á-
hugi minn á bátunum, sr jeg
skoðaði nokkrar síldarverk-
smiðjanna.
Síðar fór jeg út á veiðar með
norskum og ítölskum skipshöfn
um frá Monterey, og naut jeg
aðstoðar herra Thor Thors,
sendiherra í Washington, við að
öðlast leyfi strandvarnaliðsins
til þess, því að landhelgin er
lokuð útlendingum.
Mjer þótti strax augljóst, að
ef þessi veiðiaðferð reyndist
hæf við íslenkka staðháttu,- þá
gæti hun orðið mikilvæg hjálp
við að fleyta síldarútgsroinni
yfir þann erfiða hjalla, er henn
ar bíður í stríðslok.
Jeg hafði nú kynst bátum og
aðferðum við skilyrði, sem ekki
voru sambærileg við Islands-
mið, og litist vel á. Eftir var ao
vita hvernig bátarnir færu í sjó
o. s. frv. Hjer við Kaliforníu-
strönd er sjó- og veðurlag harla
ólíkt íslandi, svo sem kunnugt
er, og sardinan frábrugðin
síldinni heima. Að óreyndu leist
mjer aðeins miðlungi vel á bót-
ana sem sjóskip, og þykir mjer
líklegt, að svo fari ykkur einn-
ig. Mjer sýndust þeir þungir að
framan, enda er vjelin fram í
stefni og íbúð skipshafnar að
mestu eða öllu leyti ofandekks
frammá.
Það var aðeins ein leið til að
kynnast nothæfni bátanna við
skilyrði svipuð og heima — jeg
varð að komast til Alaska.
Þar eru veður síst betri en
við ísland, og síldin afar lík-
bæði að útliti og háttum. En
nú voru góð ráð dýr því að
Alaska var hernaoarsvæði lok-
að útlendingum og auk þess
röska 3000 km í burtu.
Næsta sumar var jeg þó kom
Myndin sýnir pramma, nótar-
borð og nót.
inn til Alaska sem opinber
starfsmaður við fiskirannsóknir
og eftirlit með síldveiðum í
Prince William Sound.
Að skóginum undanskildum
minnir landslag þar mikið á Is-
land, og veðrátta og sjólag
nauðalíkt. Jeg fór út á veiðar
í misjöfnum veðrum og fjekk
loks svör við efasemdum mín-
um.
Jeg skaí nú reyna að lýsa al-
gengum, nýtísku bát og veiði-
aðferð þeirri, er tíðkast í Al-
aska.
Flestir bátar, sem bygðir
hafa verið síðustu 3—4 árin líkj
ast bátnum á fyrstu mvnd að
útliti og stærð (óa. 80x20 fet,
amerísk, og gengur 10—11
hnúta með 240 ha. dieselvjel).
Vjelin er fremst í bátnum og
miklu ljettari per hestafl held-
ur en þær skandinavisku vjel-
ar, sem heima tíðkast. Lestin
nær því sern næst stafnanna á
milli og rúmar því meira og
gefur bátnum jafnari hleoslu
en með gamla laginu. í skutn-
um eru olíu- og vatnsgeymar,
og einnig eru olíugeymar fram
í vjelarrúmi, svo að rjetta má
bátinn með því að dæla á milli.
Nokkru framan við miðju hækk
ar þilfarið um hnje-hátt þrep,
og oft um annað þrep um fram-
enda yfirbyggingar. Báturinn
er breiður aftan og þver fyrir
skut. Þilfarið hækkar nokkru
aftan við lestaropið í fetháan
pall. A palli þessum snýst all-
stórt (15x15 fet) nótarborð um
ramgjörvan öxul, en hvílir á
tveim hringlaga hjólbrautum.
I yfirbyggingu er fremst íbúð
skipshafnar (8—10 rekkjur),
en aftar er stórt og vel útbúið
eldhús, sem einnig er borðsal-
ur. Fram til 1940 höfðu fáir
bátar stýrisklefa á efra þilfari,
en flestir bátar, sem síðan hafa
verið smíðaðir, af þessari strerð,
eru þannig bygðir.
] Nótin er venjulega um 180
| faoma löng og 24 faðma djúp (í
Alaska), eða svipað og heima
tíðkast, nema hvað pokinn er í
©ðrum endanum. Algengt er að
nota ca. 50 hringi, lokaða, og
koma gjarnan tveir níu feta
langir hanafætur í hvern hring.
Allir nota nú orðið snurpuvír
nema ítalirnir í Monterey og
San Pedro. Vírinn er ekki lagð-
ar niður með nótinni, heldur
undinn í vindu upp á eldhúsinu,
en hringirnir eru lagðir skipu-
lega í stokk á þeirri hlið nótar-
borðsins, sem að blýateininum
snýr.
Eins og áður er sagt eru ekki
notaðir nótabátar, heldur all-
stór prammi (sjá myndir). Á
siglingu er hann tekinn upp á
nótina, en rennt aftur af og
dreginn, þegar lónað er fyrir
síld.
Þegar nótin hefir verið lögð
niður, er vírinn dreginn í
'iringina og hnýtt í lykkju efst
í pokabrjóstinu sem síðan er
lundið í prammann þannig, að
íonum slær flötum fyrir, þegar
'anglínunni er sleppt, og dreg-
ur þá út nótina. Báturinn hring
ar nú torfuna og nótin liðast
aftur af nótarborðinu yfir kefli,
en virinn rennur út af vindunni
uppi á eldhúsþaki. Einn maður
er í prammanum, og rjettir
hann upp sinn enda snurpu-
vírsins, sem venjulega er fram-
lengdur með kaðli, Nú er báð-
um endum vírsins brugðið í
blakkir á snurpustólpanum, er
stendur skáhalt í dekkið og
skagar nokkuð út yfir borð-
stokkinn miðskips, Snurpað er
hratt. enda er meira kork á nót-
inni en heima tíðkast. Er hring-
arnir koma í blökk, eru þeir
og blýið allt hafið inn á dekk.
Meðan á þessu stendur, dreg-
ur prammverjinn saman ca. 50
faðma af korkateininum að
framan, en aftur á skut draga
tvein menn saman álíka mikið
af korki afturvængsins. Suður í
Kaliforínu hefi jeg sjeð þetta
gert með vjelarafli, og er það
sjálfsagt.
Nú er kaðli brugðið um nót-
arborðið, og því snúið í hálf-
hring, þannig að keflið snýr nú
fram. Næst er bómunni fest
þannig, að hún gnæfi sem hæst
yfir miðju nótarborðinu. Tveir
menn bregða síðan lykkju um
afturvæng nótarinnar, og er
honum lyft eins hátt og auðið
er. Þá leggjast þeir fjelagar
báðir á netið í borðstokknum,
en ,.kallinn“, sem oftast er við
vinduna, lætur yænginn síga
ofan í fang fimm skipverja, er
leggja nótina niður í bugður,
fyrst aftast á borðið. í hvert
sinn, sem slakað er, bregða þeir
tvímenningarnir lykkju undir
nótina á borðstokk og krækja
í hana þegar fyrri lykkjan kem
ur niður. Gengur þannig inn
allur afturvængurinn, og þeg-
ar þrengist að sildinni, er leyst
niður korkið á prammanum,
frammá, viöfnum höndum. Er
þess gælt að hafa jafnan vel
rúmt um síldina, enda er hún
gjarnan vel lifandi til siðasta
háfs. Þegar nær er fullþurk-
uðu, er korklínan á pokanum
(enda framvængsins) bundin
upp á borð prammans, og hon-
um haldið frá skipinu hliðhægt
með stöngum að framan og aft-
Framh. á 8. síðu.