Morgunblaðið - 16.08.1944, Qupperneq 5

Miðvikudagur 16. ágúst 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
S
Opið brjef til
Jónssonar á
Ingólf s
Hellu
Fimtugur:
Agúst Kvaran
Herra alþingismaður.
ÞJER HAFIÐ ALVEG brugð-
ist vonum mínum og það
svo afgerandi, að jeg verð
að telja vafasamt eða tilgangs-
laust að ræða við yður alvar-
leg mál, slík sem jeg tel mat-
vöruskemdamálið vera. í síð-
ustu grein yðar eruð þjer bara
fullur af stórbokkaskap og
merkilegheitum, en komið
hvergi nærri málinu.
Þetta er alveg móti von
minni og er furðuleg fram-
koma af manni í yðar stöðu,
manni, sem falin hafa verið
mörg trúnaðarstörf, bæði fyr-
ir alþjóð og smærri heildir, svo
sem það að vera formaður
Kjötverðlagsnefndar, sem er
valdamikil ábyrgðarstaða og
krefst rjettsýni og sanngirni til
beggja handa, bæði gagnvart
framleiðendum og neytendum.
Þessa kosti var jeg að vona,
að óreyndu, að þjer hefðuð í
stærri éða minni mæli, en með
tóninum í síðustu grein yðar. á
laugardaginn var, í Morgun-
blaðinu, kaffærið þjer allar
mínar vonir um yður, því ,,oft
má á máli þekkja manninn
hver helst hann er“; og þess
gjaldið þjer. Þjer byrjið grein
yðar með því, að það hafi ver-
ið eðlilegt, að Morgunblaðið
sneri sjer til yðar — hvað það
aldrei gerði — og spyrði, hvort
rjett væri það, sem jeg segði
um kjötbirgðirnar. Já, hvort
yður finst það eðlilegt, að rit-
stjórn blaðsins hlypi upp til
handa og fóta og reyndi að fá
hnekt tilraun til að draga í efa
sannleiksgildi þess, sem sjálfur
Ingólfur á Hellu segði, þjer lát
ið beinlínis í það skína, — að
það væri nú annaðhvort, þó
ritstjórnin sæi maðkana í
þeirri mysu, ef einhver ætlaði,
svona alveg opinberlega, að ef-
ast um rjettmæti þess, sem
sjálfur formaður Kjötverðlags-
nefndar segði.
Annað atriði greinar yðar er
löf um sjálfan yður fyrir hóg-
værð í fyrri grein yðar. Sjer
er nú hver hógværðin, að gera
andstæðing sínum upp orð til
að hrekja, þegar ekki er hægt
að hrekja neitt af því, sem
hann segir sjálfur. í framhaldi
hugsunarinnar um þessa virð-
ingarverðu hógværð yðar segið
þjer, með ósköp kenniföður-
legri mildi við mig: „Það er því
ekki skynsamlegt af yður að
reiðast“. En jeg spyr, hvaða á-
stæðu hafið þjer til að halda,
að jeg hafi skrifað nokkuð af
því í reiði minni, sem jeg hefi
sagt um þetta mál? Út af
hverju hefði jeg svo sem átt
að reiðast? Alt sem jeg he’fi
sagt er óhrakið. Það er viður-
kend staðreynd hvorutveggja,
að kjötbirgðirnar voru þær,
sem jeg sagði og vel það, og
eins hitt, að skemdirnar eru
miklu meiri en jeg upphaflega
vissi svo í hvorugu tilfellinu
hefi jeg sagt of inikið. En hitt
skal jeg játa, að mjer finst
£urðulegt margt sem þjer ség-
ið, og eins það, yfir hverju þjer
þegið. T. d. hvað verði gjört
við þetta kjöt þarna norður frá,
sem að vísu var selt, en ekki
útflutningshæft, eða það af1
því, sem ekki er útflutnings-
hæft. Um þetta viljið þjer ekk-
ert tala, en vaðið hinsvegar
elginn um mig perspnulega,
sem ekkert kemur þessu máli
við. Eða hvað kemur það þessu
matvöruskemdamáli við, hvort
jeg er ,,óhygginn“ eins og þjer
segið eða ekki, eða hitt, hvort
jeg hafi hætt að búa af þess-
ari ástæðu eða hinni? Yður er
svo ant um að fólk alment viti
ástæðuna fyrir því, að jeg
hætti búskap, að þjer svona til
hægðarauka sláið ástæðunni
alveg fastri, sem sje að jeg hafi
viljað fá hægari stöðu og bet-
ur launaða. Jeg skal nú yður
til fróðleiks, af því að þjer er-
uð tiltölulega ungur maður og
sennilega lítið lífsreyndur, og
þekkið þessvegna ekki mörg
fyrirbrigði lífsins, upplýsa yð-
ur um nokkuð, sem telja verð-
ur að vísu einfaldan hlut, en
sem þjer virðist þó ekki vita
deili á, sem sje, að það geta ver
ið fleiri en ein ástæða fyrir því,
að menn bregða búi. Þetta haf-
ið þjer gott af að vita sem
bændaleiðtogi. Kannske þjer
hafið slegið þessari ástæðu
fastri fyrir mínum stöðuskift-
um, vegna þess, að þjer þekkið
ekki aðrar ástæður fyrir i>ví að
taka við nýjum stöðum, en á-
sókn í peninga og sjerhlífni?
Ef svo er, þá eigið þjer eftir
mikið að lagra 1 þessu efni sem
fleiru.
Sjáið nú til, góði maður, þeg
ar þjer nú lesið þessar línur,
hlýtur yðar að skiljast, hve
gjörsamlega alt þetta skvaldur
í siðustu grein yðar er^utan-
gátta við málið: matarbirgðir
og matarskemdir, sem jeg hafði
vakið umtal um, og eins hitt,
að jeg sje með mínum skrifum
að rægja framleiðsluvöru
bændanna. Jeg sagði í minni
fyrstu grein orðrjett: „íslenskt
kjöt, mjólk og smjör er úrvals-
vara í eðli sínu og þessvegna
eftirsótt, aðeins að hún sje ekki
skemd í meðförum frá hendi
framleiðenda til neytenda“. —
Jeg legg það óhikað undir dóm
allra skynbærra lesenda, hVort
þessi ummæli sjeu rógur, eins
og þjer nefnið það. Ennfremur
sogið þjer, að jeg sje að gera
tilraun til að hindra sölu ís-
lenskra afurða í Reykjavík.
Þetta eru svo blygðunarlaus
skrök, að ekki einn stafkrók-
ur í mínum skrifum gefur til-
efni til slíkra ummæla. Hvern-
ig getur yður dottið í hug, að
mjer, eða yfir höfuð nokkrum
manni með fullu viti komi til
hugar að reyna að telja fólki í
Reykjavík trú um, að matur,
sem það er að borða daglega,
sje vondur, ef hann er góður
(óskemdur), eða að hann sje
góður ef hann er vondur
(skemdur: kjötið úldið og
mjólkin súr og fúl). Nei, slíkan
áróður treysti jeg mjer ekki til
að reka við Reykvíkinga. Ann-
að mál væri, hvað mjer tækist
við Ingólf á Hellu, sem virðist
skorta nokkuð á fulla smekk-
vísi. Þjer getið ekki skilið, eða
látist ekki skilja, að það sje
málstaður bændanna, sem jeg
er að túlka, um leið og jeg er
að víta þessa meðferð á þeirra
framleiðsluvörum á leiðinni
frá þeim til okkar neytend-
anna. Hvað ætli húnvetnsku
bændurium komi til með að
finnast um, hver gjaldi afleið-
inganna af skemdunum í kjöt-
inu, ef þeir sjálfir og einir eiga
að bera tapið af þessum þús-
undum skrokka, sem talið er
að verði að mestu ónýtir.
Þjer vitið og viðurkennið í
áðurnefndri grein yðar, að
bændur hafi lagt í mikinn
kostnað við byggingar á slát-
urhúsum, frystihúsum, mjólk-
urvinslustöðvum o. s. frv. alt
til þess að bæta og vanda
geymslu á matvörunni. Það er
þess vegna því átakanlegra, að
þrátt fyrir allan þennan — að
vísu sjálfsagða — tilkostnað,
skuli þessar alþektu, stórkost-
legu matvöruskemdir eiga sjer
stað árlega. Sannleikurinn er
sá, að þær þurfa ekki að koma
fyrir, ef mennirnir, sem með
þessi mál fara fyrir hönd bænd
anna, vaka á verðinum, með
opin augu og eyru fyrir öllu
því, sem aflaga fer og betur
má fara. Með því móti mundu
misfellurnar fljótt hverfa, en
ekki með því að þagga niður
með frekju og órökstuddum
slagorðum allar rjettmætar að-
finslur.
Þar sem skemdir eiga sjer
stað verður að fara fram tafar-
laus rannsókn á ástæðum, og
að þeirri rannsókn lokinni
bæta úr því, sem að er, þann-
ig að ástæðan fyrir misfellun-
um sje burt numin. Þetta má
takast, ef einhverjir, sem telja
sig nógu stóra til þess, standa
ekki í veginum, eins og nátt-
tröll, sem dagað hafa uppi í
sínum eigin fordómum og
blekkingum og skilningsleysi á
því, sem gera þarf, í stað þess
að viðurkenna rjettmætar að-
finslur og ráða bót á rhisfell-
um, svo fljótt sem við verður
komið.
Þjer sjáið nú, herra alþing-
ismaður, að þjer hafið með
þessari áðurnefndu laugardags
grein yðar neytt mig til að fara
í brjefi þessu nokkrum orðum
um atriði, sem koma yður ein-
um við, og verðið þjer sjálfum
yður um að kenna, en hinsveg
ar ætti jeg sennilega að biðja
aðra lesendur velvirðingar á
því, vegna þess, að rjettast er
að gegna engu orði svona óvið-
komandi orðagjálfri eins og
grein yðar að mestu leyti er.
Jeg segi óviðkomandi því stór-
máli og alvörumáli, sem kjöt-
og matarskemdamálið er orðið
í þessu landi. Það er öllum að-
ilum best og rekur mikla nauð
syn til, að á því máli sje tekið
með fullri festu og góðviljaðri
gagnrýni, en ekki með neinni
linkind eða dekri við ósómann.
Jeg vil nú að lokum beina
til yðar þessum spurningum:
1. Var yður það ekki ljóst fyrir
nokkuð löngu, að ekki yrði úr
Englandssölu nema á nokkrum
hluta af Blönduósskjötinu?
2. Hvað mikill hluti af því
kjöti er talið skemt?
Framhald á 8. síðu
ÁGÚST KVARAN, .einn af
allra þektustu og glæsilegustu
leikurum landsins, er fimtugur
í dag, 16. ágúst. í tilefni þess
vil jeg minnast hans að nokkru
Það mun' hafa verið sumar-
ið 1927, að við í Leikfjelagi
Akureyrar fengum vitneskju
um, að Ágúst Kvaran, sem
mjög mikill orðstír hafði farið
af sem einum af allra fremstu
leikurum Reykjavíkur, myndi
ef til vill flytjast þaðan og til
Ak’ureyrar. Gáfum við þessum
orðróm nánari gætur,. því að
okkur kom til hugar, að þar
gæti fjelgg okkar fengið leik-
kraft, sem um munaði, ef svo
vel tækist lil. að hann væri fá-
anlegur til að liðsinna okkur í
leikstarfinu. Svo varð og, sem
betur*fór, að hann fluttist til
Akureyrar það sama ár, samt
méð það fyrir augum að setja
á stofn útibú frá heildverslun
I. Brynjólfsson & Kvaran í
Reykjavík. Er það ekki aðal-
efni þessarar greinar að lýsa
framþróun þeirrar verslunar
hjer undir forystu hans, sem,
eins og kunnugt er, hefir
reynst stórmikil. Aftur á móti
vil jeg að nokkru geta hins
mikla skerfs, sem hann hefir
lagt til leikstarfseminnar á
Akureyri. Er þá fyrst að geta
þess, að um þær mundir, er
Kvaran ílendist hjer, er
Haraldur Björnsson leikari,- er
hafði stundað leiknám við
leikskóla Kgl. leikhússins í
Kaupmannahöfn, ráðinn af
Leikfjelagi Akureyrar til að
taka að sjer nokkrar leiksýn-
ingar á vegum fjelagsins. Ein
af þeim var „Dauði Natans
Ketilssonar“ eftir frú Eline
Hoffmann. Kom þá svo ráði,
að Kvaran tók að sjer að fara
með annað höfuðhlutverk leiks
ins, Natan Ketilsson. Fjekk
leikurinn hinar ágætustu við-
tökur. Er vafalaust þeim, er þá
leiksýningu sáú, í fersku minni
meðferð Kvarans á þessu hlut-
verki, er var afar tilkomumik-
il, tóku áhorfendur leikaranum
að geysilegum fögnuði. Eftir
þetta atvikaðist svo, að Kvar-
an, eftir beiðni L. A., tók að
sjer að starfa á vegum fjelags-
ins bæði sem leikstjóri og leik-
ari. Er mjer óhætt að fullyrða,
að ef hans hefði ekki notið við,
hefði orðið stórum minna úr
starfsemi fjelagsins á næstu ár
um. Sá, sem þessar línur ritar,
hefir haft tækifæri til að fylgj-
ast með leikstarfi Kvarans
hjer. Sem leikari hefir Kvar-
an marga ágæta kosti, svo sem
óvenjulega glæsilegt persónu-
gerfi, viðfeldinn, karlmannleg
an málróm, sem eru eiginleik-
ar er að góðu haldi koma á leik
sviðinu. Auk þess er Kvaran
mjög hugkvæmur leikari,
skilningur hans á meðferð hins
mælta máls er afar glöggur.
Vandvirkni svo, að hann „treð-
ur ekki upp“ fyrr en hann hef
ir þrauthugsað meðferð hlut-
verks þess er hann hefir tekið
að sjer, enda hefir hann þá
jafnan náð svo föstum tökum
á því, og er svo fastur í rás-
inni, að enginn mun geta fund
ið mun á leikmeðferð hans frá
einu kvöldi til annars. Þar sem
Kvaran tekst best upp, má hik
laust telja hann einn af allra
mikilhæfustu og atkvæðamestu
leikurum okkar íslendinga,
sjerstaklega sem „dramatísk-
ur“ leikari, aðsópsmikill, sem
gustur stendur af.
Lognmollulegum persónum
leikritanna vill hann sjálfur
sneiða hjá. Það er of mikil
heiðríkja yfir leik hans til
þess -að honum falli í geð
væmnislegar persónur. Jeg
man t. d. að hann sagði oft, eft
ir að hann hafði leikið Ejbæk
í Æfintýri á gönguför, að sams
konar hlutverk skyldi hann
aldrei taka að sjer. Fjekk hann
og nokkra gagnrýni fyrir það
hlutverk og ekki rjetta, því
hann sýndi þar nýja hlið að
nokkru á hlutverkinu, sem
fólgin var í því, að þeir, er
höfðu farið með það áður, þann
ig, að það var eins og öll heims
ins synd hvíldi á herðum
þeirra, en ’meðferð hans varð
svo, að öllu var stilt í hóf.
Ef jeg ætti að telja upp nokk
ur þau hlutverk, er Kvaran
hefir leikið best, myndi jeg
nefna, auk Natans Ketilssonar,
Priorinn í Munkunum á
Mö.ðruvöllum, Scrubby í „Á
útleið“, Ogautan í „Dansinum
í Hruna“, Lutz í „Alt Heidel-
berg“, Tygesen í „Landafræði
og ást“, og sjera Sigvalda í
„Manni og konu“, og í því
sambandi vil jeg geta þess, að
því er þetta hlutverk snertir,
þá sýndi Kvaran þar nýja hlið
á leikgáfu sinni.
Þá er það önnur hlið leikhús-
málanna, er jeg vil minnast á.
nokkrum orðum, þ. e. leik-
stjórn Kvarans hjá L. A., er
hann hafði á hendi um margra
ára skeið. Þar má ekki síður
þakka honum þann skerf, sem
hann hefir lagt fjelaginu tií.
Það hagar svo til hjá L. A.,
einkum þegar um leiksýningar
er að ræða, ev marga leikend-
ur þarf í, að meiri hluti þeirra
mega teljast viðvaningar, sem
mikla tilsögn þurfa. Það feyki
lega starf, sem hvilir á herð-
um leikstjóra, sem leiðbein-
anda, er m. a. það, að -fá hina
lítt vönu leikendur til að falla
sem best í hlutverk þeirra. Áð
ur en æfingar byrjuðu hafði
Kvaran þrautkynt sjer leikrit-
ið og hvernig því yrði hagan-
legast komið á svið, svo að
sem bestur árangur næðist.
Eftir langar kvöldæfingar varð
jeg þess oft áskynja, að hann
Framhald á 8. síðu.