Morgunblaðið - 16.08.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 16. ágúst 1944.
Utg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Leibók.
/__________ ___________________________________________
Jöfnuður og
þjóðskipulag
KRAFAN um meiri jöfnuð á lífskjörum borgaranna í
þjóðfjelaginu er ekki ný. Hún á sjer langan aldur og hefir
verið haldið á lofti með margvíslegum hætti.
Þessari kröfu hefir og á ýmsan hátt verið leitast við að
fullnægja í hinum ýmsu þjóðfjelögum. En tilraunirnar til
þess að fullnægja henni, hafa oft verið mjög með gagn-
stæðu móti. Annars vegar hefir viðleitnin miðað í þá átt
að jafna upp á við, — bæta hina almennu velmegun, —
hins vegar hefir jöfnunarviðleitnin stundum aðeins snú-
ist niður á við með þeim árangri að fæstir fengu bættan
hag, en allur þorri enn verri en áður. ,
Byltingarnar hafa reynst róttækustu jöfnunar ráðstaf-
anirnar, en jafnan með þeim árangri, að jafna niður á við
með þeim eyðileggingum, sem þeim eru samfara. Hin
hægfara þróun þjóðfjelaganna hefir líka skilað áleiðis til
meiri jöfftunar. Þess jafnaðar gætir minna, en hann veit
upp á við, svo langt sem hann nær.
Jafnaðar kenningunni hefir mjög verið haldið á lofti af
hinum sósíalistisku flokkum. Sú krafa, út af fyrir sig, að
jafna lífskjör borgaranna, er áreiðanlega líkleg til fylgis
og hefir enda farið vel í munni margra pólitískra fagur-
gala. Hinir sósíalistisku flokkar hafa yfirleitt ekki látið
við það sitja að krefjast jöfnunar, heldur einnig bent á þá
einu leið, sem þeir telja örugga til framkvæmdanna, •—
en það er þjóðskipulagsbreyting, að komið verði á sósíal-
istisku þjóðskipulagi.
Nú er næsta lítill vinningur að jöfnuðinum, ef hann ekki
veit upp á við, miðar að því að auka almenna velsæld. Til
þess'að nýtt þjóðskipulag, sem setti jöfnuðinn ofar öðru,
gæti náð þessum tilgangi, þyrfti þá fyrst að vera örugt, að
það hefði í sjer fólgna meiri framleiðslugetu, meiri orku
til heildararðsköpunar, er síðan jafnaðist sem mest.
Þessum þætti málanna er oft gleymt, þegar jafnaðarins
er krafist, en hann er þó það, sem öllu máli skiftir, er til
framkvæmdanna kemur, og ekki situr við orðin tóm.
Þörf varúðar
EINS OG MENN rekur minni til, urðu um það harðorð
blaðaskrif nýlega, hversu háttað væri framferðinu á Þing-
völlum, hjartastað þjóðarinnar.
Samband íslendinga við setuliðin, er hjer hafa dvalið,
hafa verið eitt mesta vandamál þjói$arinnar, Þessari litlu
þjóð ríður á því að koma fram í skiptum sínum við hina
framandi aðila með allri þeirri einurð og festu, er hún
framast má, og að beita til fylstu hlýtar skapgerð sinni til
varðveislu og öryggis því sem þjóðlegt er og geymir ís-
lensk menningarverðmæti.
Það sakar minna, þótt eðlileg aðgæsla þjóðarinnar sje
kölluð kuldi og jafnvel andúð af einstaka aðila, sem mis-
skilur aðstöðu þjóðarinnar, heldur en hitt, að misskilin
greiðvikni og vel meint viðleitni til nánari kynna við út-
lendingana skilji eftir sviðinn svörð á akri þjóðlífsins.
í upphafi yar meira um þessi mál fengist og meiri á-
hersla á það lögð, að sambúðin færi fram með þeim hætti,
að við biðum hvergi tjón af.
Það er því eðlilegt, að menn hrökkvi við, er ófremdin
og aumustu meinsemdirnar í sambúðinni við setuliðin
hafa færst að helgasta stað þjóðarinnar, án þess að því
hafi verið virkilega gaumur gefinn. Að sjálfsögðu eiga
þessar staðreyndir ekki að vera til umtals í dagblöðunum
nokkra daga. Heldur ætti hjer að hafa fram komið sú við-
vörun, er stuggaði við því andvaraleysi, er nú virðist ríkj-
andi á sviði þessara mála.
Vonandi nálgast sú stund óðum, að við getum kvatt þá
heri, er nú dvelja í landinu, og tekið upp aðeins frjáls og
eðlileg viðskifti við þær þjóðir, er hjer eiga hlut að máli.
Færi þá best á því að hver um sig gæti kvatt með hrein-
an skjöld og góða samvisku.
Aumt hlutskipti
Alþýðublaðsins
ÞAÐ var einlægur fögnuður
með þjóðinni er endurreisn lýð-
veldisins var lýst yfir að Lög-
bergi þann 17. júní í sumar.
Þjóðin hafði einnig mikla á-
stæðu til að fagna.
Það var hins vegar vitað að
örfáir menn, með þrönga klíku
Alþýðublaðsiijs í broddi fylk,-
ingar og sárfáa fylgifiska, höfðu
litla ástæðu til að fagna. Þeir
höfðu varið allri orku sinni til
þess að telja þjóðinni trú um
að það væri aðeins ósæmandi
brölt, dónaskapur og siðleysi að
fresta ekki stofnun lýðveldisins
þar til eftir stríð og þar til
búið væri að tala við Dani. Það
væri ,,gervi-mál“ pólitískra
loddara að hrapa að stofnun
lýðveldisins 17. júní 1944.
Þjóðin hefir verið umburðar-
lynd við þessa lánlitlu undan-
haldsmenn í sjálfstæðismálinu.
Hún hefir verið of innilega
fagnandi yfir farsælli úrlausn
málsins til þess að hún gæti
ekki leyft hinum fáu að falla í
gleymsku.
Nú henda þau stórmerki, að
Alþýðublaðið ræðst í að skrifa
um sjálfstæöismálið á nýjan
leik. Og — sjá! •—- Það er hreint
engin iðrun syndarans, sem boð
ið er upp á. í forystugrein blaðs
ins í gær er nú hvorki meira
nje minna á seyði en byrjað er
að túlka það fyrir landslýðn-
um, að þeir, sem unnu að og
fengu framfylgt þeirri lausn
sjálfstæðismálsins, sem nú er
orðin, hafi látið ,,undan síga —
góðu heilli“ — fyrir Alþýðu-
blaðinu og fallist á að sambands
slitin við Danmörku færu fram
,,að rjettum lögum“!
Afstaða Alþýðublaðsins til
sjálfstæðismálsins þykir altof
endemisleg og aumleg til þess
að hefja deilu við það nú um
lubbahátt þess í málinu. Hvað
þá ósköpin, ef ræða ætti málið
á þeim grundvelli, að þetta mál
gagn hefði ,,afstýrt því, að hrað
skilnaðarmenn ynnu tjón áliti
þjóðarinnar út á við“, eins og
Alþ.bl. kemst að orði, eða yfir
höfuð hefði bjargað málinu í
höfn.
En það þykir engin ofrausn,
þótt Alþýðublaðinu sje leyft að
hnoðast við sjálft sig. Verða því
hjer á eftir birtir nokkrir kafl-
ar úr fyrri skrifum þess, sem
sýna, hver stefna þess var, —
hvað klukkan sló hjá því góða
blaði. Þarf þá ekki um það að
deila, hvað hverjir vildu í mál-
inu. Eins sýnist þá nokkuð
vafalaust, við hverja þjóðin
stendur ekki í þakkarskuld fyr
ir þá úrlausn málsins, sem allur
þorri manna fagnar nú heilum
huga. (Allar leturbr. gerðar
hjer).
I.
Hinn 25. júlí 1943 birtist í
Alþýðublaðinu forystugrein
undir fyrirsögninni: „Er ekki
Olafur búinn að verða okkur
nóg til skammar,“
Þar segir m. a.:
,,Það er ekki nóg, þó að
Bandaríkin fallist á að við göng
um formlega frá sambandsslit-
unum á næsta ári, eins og Ólaf-
ur Thors er sífelt að klifa á.
Við höfum í fleiri horn að líta.
Vekur upp
virðu ísjálfsl
Um álit Bretlands vitum við
ekkert .... Og um álit frænd-
þjóða okkar á Norðurlöndum,
sem mestu skiftir, vitum við af
aðvörunum þaðan. Þær telja
það ekki samrýmanlegt norræn
um sambúðarvenjum að við
göngum að nauðsynjalausu
formlega frá sambandsslitum
fyrr en við höfum talað við
bræðra- og sambandsþjóð okk-
ar“.
II.
Hinn 28. júlí 1943 birtist í
Alþýðublaðinu önnur forystu-
grein undir fyrirsögninni: „Urh
hvað er deilt?“
Segir þar m. a.:
,,.... Alþýðublaðið vill fresta
formlegum sambandsslitum þar
til í stríðslok, að við getum tal-
að við hina gömlu sambands-
þjóð okkar og skilið við hana á
drengilegan og sómasamlegan
hátt .... og erum sjálfir orðnir
lausir við hið erlenda setulið úr
landi okkar, þannig, að sjálf,-
stæðið og lýðveldið verði eitt-
hvað annað en nafnið tómt“.
III.
í þriðja lagi birtist svo í Al-
þýðublaðinu hinn 20. ágúst 1943
forystugrein undir fyrirsögn-
inni: „17. júní 1944“. Ásetning-
ur og stefna blaðsins fer þar
ekki dult.
Þar segir:
„En sem sagt: Líklegt er það
ekki að stríðinu verði lokið fyr-
ir 17. júní 1944, og þess vegna
er rjett að gera ráð fyrir því að
sambandsslitin og lýðveldis-
stofnunin færu fram áður en
Danmörk hefði aftur fengið
frelsi sitt og við getað talað við
hina gömlu sambandsþjóð okk-
ar, og áður en við værum sjálf-
ir orðnir lausir við .erlent setu-
lið úr landinu, — ef hrapað yrði
að því að ákveða sambandsslit-
in og lýðveldisstofnunina þann
dag. Og verðum við því að gera
það upp við okkur nú þegar,
hvað við slíkt flaustur • væri
unnið.
Um nokkurt raunverulegra
sjálfstæði en það, sem við þeg-
ar höfum, væri ekki að ræða,
þótt gengið yrði formlega frá
sambandsslitum 17. júní 1944,
ef stríðið hjeldi áfram og við
hefðum erlent setulið í land-
inu ....
Hins vegar vitum við það af
mörgum aðvörunum, se'm okk-
ur hafa borist í seinni tíð, að
við myndum áreiðanlega hljóta
mikið ámæli af því, að minsta
kosti meðal frændþjóða okkar
á Norðurlöndum, ef við notuð-
um okkur að nauðsynjalausu
neyðarstund hinnar dönsku
þjóðar til að ganga formle%a og
endanlega frá sambandsslitum
við haná — án þess að virða
hana svo mikils sem viðtals.
Það myndi, eins og landar okk
ar í Kaupmannahöfn orðuðu
það í aðvörun sinni, ekki vera
talið samrýmanlegt norrænum
sambúðarvenjum, og því vera
eigin van-
æðismálinu
til þess fallið að spilla fyrir
góðri samvinnu okkar við
frændþjóðirnar eftir stríðið,
sem við þó síst getum án verið,
ef við viljum varðveita þjóðerni
okkar og þar meo raunverulegt
sjálfstæði í framtíðinni. Og væri
þá ógiftusamlega af stað farið,
ef hið íslenska lýðveldi ætti að
byrja sögu sína með stórkost-
legum álitshnekki fyrir okkur
sakir siðleysis einstakra ís,-
lenskra stjórnmálamanna, sem
leggja meira upp úr að slá sjer
persónulega og pólitískt upp á
skilnaðarmálinu hjer innan
lands, heldur en hinu, að þjóðin
hafi sóma af sambandsslitunum
og lýðveldisstofnuninni í aug-
um umheimsins og leggi á þann
hátt traustan grundvöll að sjálf
stæði sínu á ókomnum tímum“.
i<
Það væri ekki úr vegi fyrir
Alþýðublaðið að rifja upp fyrir
sjer þessi og ótal fleiri lík um-
mæli þess sjálfs, áður en það
byrjar að hefja sjálft sig til
skýjanna fyrir atorkuna og
bjargvættarstarfsemi þess í
sjálfstæðismálinu.
Normtmdie
Framh. af bls. 1.
ig að þeir flyttu afbakaðar
fregnir, sem ekki reyndust
hafa stoð í veruleikanum, er
þar að kæmi. Kvað hann þetta
skaða dómgreind fólksins
heima fyrir og koma því til
að slaka á tökunum við her-
■ ga gnaf ramleiðsluna.
Frá vígstöðvunum.
Bilið milli herja bandamanna
í Normandi, sem sækja að 7.
hernum þýska að sunnan og
norðan og reyna að ná saman
milli Falaise og Argentan, eiga
nú eftir ófarna um 10 km. til að
ná saman. Bardagar eru alsstað
ar mjög harðir á þessum slóð-
um og eru Kanadamenn aðeins
hálfan annan km. frá Falaise,
en í Argentan er barist á göt-
unum. Umhverfis þá borg er
vörn Þjóðverja hörðust, en ann
arsstaðar er hún einnig hörð og
skipuleg, og hörfa Þjóðverjar
hægt undan. Fregnritarar segja
að Þjóðverjar muni bíða nætur,
til þess að hörfa hraðara. Þjóð
verjar hafa farið skipulega
með það fámenna lið, sem þeir
hafa flutt brott í dag.
Kanadamenn hafa Falaise í
skotfæri og frjettaritarar segja
uð þeir hafi komist gegnum
varnir Þjóðverja á þessum slóð
um.
Á Bretagneskaga.
Þar hefir aðstaðan ekkert
breytst og bardagarnir hafa
minkað mjög alsstaðar síðast-
liðinn sólarhring. Þjóðverjar
segjast hafa hrakið bandamenn
aftur yfir Leiru hjá Nantes.