Morgunblaðið - 30.08.1944, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 30. ágúst 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR ÚTLAGARIMIR HVERFA HEIM
FYRIR einu eða tveimur
árum raks-t jeg á veimiltítu-
legan og óásjálegan Frakka
í samkvæmi einu í London.
Jeg varð dálítið hvumsa, er
hann sagði við mig eins og
ekkert sjerstakt væri um að
ræða, að hann væri nýkom-
inn frá hertekna hluta
Frakklands, og síðar bætti
hann við í sama dúr, að á
morgun myndi hann fara
þangað aftur. Það hryggir
mig að þurfa að segja, að
þessi hugrakki Frakki var
að lokum tekinn og skotinn.
Jeg hlýt að hafa hitt að
minnsta kosti tvo tugi
manna, sem sleppt hefir ver
ið í fallhlífum yfir Póllandi,
Frakklandi, Júgóslafíu, Bel-
gíu eða einhverju öðru landi
og sem seinna hafa komist
aftur til London. — Maður
nokkur, sem jeg þekti, var
ritstjóri leyniblaðs. Um eins
árs skeið leysti hann hið erf
iða og hættulega dreifingar
vandamál á sama hátt að
koma eintökunum fyrir í
þýskum lögreglubílum, sem
komið var með til skoðunar
og viðgerða í sveitaþorpi
nokkru.
Öðrum manni, sjerstökum
sendimanni stjórnar sinnar
í London, var tekið sem
handbendi Þjóðverja og sem
slíkur gat hann óáreittur
unnið skemmdarverk sín
fyrir framan nefið á óvin-
unum. Sem gefur að skilja
er ekki hægt að fara nánar
út í þeessa sálma fyrr en að
stríðinu loknu, en jeg nefni
bara þessi dæmi vegna þess
að Þjóðverjar vita varla
deili á þeim sjálfir.
Jeg held að við ættum að
gefa þessum föðurlandsvin-
um meiri gaum en við ger-
um, ekki einungis vegna
þess að þeir standa í stöð-
ugu sambandi við frelsisher
ina á meginlandinu, heldur
og sökum þess, að þeir draga
að miklum mun úr vandræð
um sem skapast í álfunni
eftir hrun Þýskalands.
Sendimenn frá Bretlandi,
Bandaríkjunum og Rúss-
landi munu innan skamms
koma saman í Washington
til þess að ræða um leiðir
til að varðveita friðinn í
heiminum. Þegar þessi þrjú
ríki hafa komið sjer saman
munu i'áðagerðir þeirra
verða bornar undir aðrar
bandamannaþjóðir. — Það
virðist eigi ósennilegt, að
þegar að þvi kemur að Þjóð-
verjar gangi að friðarborð-
inu, hafi bandamenn komið
sjer saman um ákveðnari
friðaráform en þegar sendi-
menn þeirra lögðu af stað
til Parísar árið 1919.
Útlitið er þó ekki sem best.
ÞETTA er nú allt gott og
blessað svo langt sem það
nær, en eru annars nokkrar
líkur til þess að hægt verði
að framkvæma þessi friðar-
áform? Allir virðast” geta
orðið sammála um það, að
heimsfriðurinn í framtíð-
inni muni að miklu leyti
vera kominn undir friðinum
í Evrópu og samt virðist þar
alít loga í illdeilum. Það er
EFTIR VERNON BARTLETT
Grein þessi, sem er eftir breska blaða-
manninn Vernon Bartlett birtist í enska blað-
inu The Listener um miðjan ágúst síðastliðinn,
fjallar um málefni. sem nú er mjög mikið á
döfinni og mikið er komið undir að verði leyst
á heþpilegan hátt í náinni framtíð.
talað um deilu milli Rússa
og Pólverja, milli de Gaulle
og Roosevelts forseta, milli
Pjeturs Júgóslafakonungs
og Titos marskálks, milli
Georgs Grikkjakonungs og
E. A. M. grísku þjóðfrelsis-
hreyfingarinnar og milli
Badoglios marskálks og
Bonomisv
Það væri ef til vill freist-
andi að láta alla Evrópu-
menn með sín deilumál og
rifrildi eiga sig, en það væri
ákaflega heimskulegt þegar
öllu er á botninn hvolft er-
um við sjálfir Evrópumenn.
Og við ættum aldrei að
gleyma þeirri staðreeynd að
svo nálægt er meginlandið,
að þaðan er nú hægt að
halda uppi skothríð á Lon-
don allan sólarhringinn.
Jeg held að allar þessar
deilur sjeu eðlilegar, þær
eru ekki eins alvarlegar og
margir vilja vera láta, sum-
ar þeirra hafa þegar verið
til lykta leiddar og fleiri
munu verða leystar á eðli-
land hrynur. Hvernig er
hægt að búast við því, að
alt sje með feldu milli
frjálsra ríkisstjórna, sem þó
eru í útlegð og heimaþjóðar
innar, sem er þrælbundin í
sínu föðurlandi? Reynið að
setja yður dálitla stund í
fótspor einhvers frá einu her
teknu landanna og ímyndið
yður tilfinningar hans nú,
er dagur frelsisins nálgast.
Skrifstofur útlagastjórn-
anna eru dreifðar um alla
Lundúnaborg. — í Stratton
Street, skamt frá Piccadilly
getið þjer heyrt talaða hol-
lensku eða pólsku. Norska
stjórnin hefir aðsetur sitt
nálægt Albert Hall. — í
kringum Carlton. House
Terrace ber mun meira á
frönskum einkennisbúning-
um en bréskum og svona
mætti lengi telja. — Saga
þeirra allra er svipuð. Fyrir
hjerumbil fjórum árum var
ráðist á ríki þeirra. Þau
áttu öll við ofurefli að etja
og illa útbúnir herir þeirra
stóðust ekki þýsku skrið-
drekasveitunum snúning, —
Eftir fáeinar vikur var öll
von úti.
Frakkland hafi líka fallið
og innrás á Bretland virtist
óumflýjanleg. Hvað mynduð
þjer hafa gert þegar svo stóð
á? Ýmsir kusu heldur útlegð
en að gefast upp. Sú stað-
reynd að menn eins og de
Gaulle gátu frá því fyrsta
ávarað þjóð sína á öldum
Ijósvakans, átti drjúgan þátt
í því að vekja aftur vonar-
neistann í brjóstum þeirra
er heima biðu. Einhversstað
ar blakti fáni þjóðarinnar
enn. Einhversstaðar voru
enn þá frjálsir samlandar á
ferðum, sem ógnuðu föður-
landssvikurunum, er flýttu
sjer að afhenda þjóð sína
nasistum. Þessir menn; sem
kusu útlegðina, sönnuðu
föðurlandsást sína og buðu
byrginn þeirri staðhæfingu
Þjóðverja að öll Evrópa
væri áfjáð í að styðja ný-
skipan Hitlers.
En þeir, sem hafa talið
það skyldu sína að halda
kyrru fyrir heima og vinna
þar gegn yfirráðum Þjóð-
verja, hafa ekki síður sýnt
sanna föðurlandsást. Efn-
hver varð að vera eftir
heima til þess að hamla
ur en þau verða að lögum.
Hvað Frakkland snertir
er frelsun þess komin vel á
veg. Innrásin hefir stuðlað
að því að þjappa þessum
tveimur hópum saman, þeim
sem heima börðust og þeim,
sem barist hafa fjarri fóstur
jörðinni. — Annars hefir
frönsk bráðabirgðastjórn
starfað í marga* mánuði á
franskri grund, því að eins
og Norður-írland er hluti af
breska heimsveldinu, eins
er Algiers partur af franska
ríkinu.
En á hinn bóginn er því
miður ekki ætíð hægt að
segja svipaðar sögur um
samvinny frelsisvinanna
heimafvrir og erlendis. Sam
göngur við þau lönd eru eigi
aðeins miklum mun erfiðari
en hitt mun þó reynast
þyngra á metunum, að
stjórnir þær, er fóru með
völdin fyrir hernám Þjóð-
verja, studdust ekki við
þing, sem kosin voru lýð-
a , frjálsum kosningum. — Það
móti lygum Þjóðverja og. virðist sameiginleg ákvörð
halda við trúnni á sjálfa sig.1 un aiiia levnisamtáka <
Einhver varð að hjálpa fá-
tækum samlöndum í örbirgð
þeirra og leggja á ráðin um
skemmdarverkin sem tor-
velduðu Þjóðverjum að gera
þjóðina að þrælum. — Hvor
hópurinn hefir þjónað þjóð
sinni betur? Hvor hópurinn
verður hæfari að stjórna í
sínu landi að stríðinu loknu?
Jeg ætla mjer ekki að kveða
upp neinn dóm um það.
I fyrri flokknum eru út-
lagarnir, menn, sem voru
þektir í heimalandi sínu fyr
ir stríðið. meðlimir síðasta
löglega kosna þingsins. En
eftir því sem tíminn líður,
fjarlægjast þessir menn æ
meir samlanda sína heima
fyrir. í hinum flokknum eru
jafnvel foringjarnir óþekkt-
ir menn, því að þeir verða
að sigla undir fölsku flaggi
og lifa í felum, ef þeir eiga
ekki að verða Gestapo að
bráð og koma upp um leyni-
fjelagsskapinn. Þessir menn
eru í náinni samvinnu við
landa sína í öllum flokkum
og stjettúm, en sambönd
þeirra út á við eru af mjög
skornum skammti sem eðli-
legt er. Þegar Þýskaland
hrynur verður því mjög
naumur tími til þess að
kvnnast þessum mönnum,
en ýms vandamál verða þá
að fá skjóta úrlausn svo sem
dreifing matvæla, baráttan
við drepsóttir og margt
fleira.
Bandamenn í London og
heima.
ÞEGAR svo er komið mál
meginlandinu að bannfæra
með öllu stjórnarfarslegt
einræði í framtíðinni. Þess-
ir menn eru ákveðnir í því
að stjórna sjálfir sínum hóp-
um, og þeir bera litla virð-
ingu fyrir ríkisstjórnum, er
þeir telja ábyrgar fyrir því
að ekki hafi verið gengið
betur fram í baráttunni
gegn nasistum.
Viðkvæmasta vandamál-
ið á þessu sviði er áreiðan-
lega Pólland. Utani’íkis-
stefna Becks ofursta, sem
geðjaðist ekki að Rússum,
og reyndi að friða Þjóð-
verja, hafði óheillavænlegar
afleiðingar fyrir landið. En
eitt eiga Pólverjar og Rúss-
ar sameiginlegt: Þeir hafa
báðir orðið að færa Þjóðverj
um þungar fórnir.
Mikolajczvk, forsætisráðh.
pólsku útlagastjórnarinnar
og foringi pólska bænda-
flokksins, sem var sterkasti
og stærsti flokkur landsins
fyrir styrjöldina, er þjettur
fyrir og harður í horn að
taka. En það er Stalin mar-
skálkur líka og hann hefir
einnig sýnt heiminum það,
að hann er mikill stjórn-
málmaður. Mikolajczyk veit
vel, að Póllandi mun ætíð
steðja hætta af Þýskalandi,
ef vinátta við Rússa er ekki
trvgð. Stalin marskálkur
vill fá sterkt og vinsamlegt
pólskt ríki milli hans og
Þýskalands. Ef þessir tveir
menn geta komið sjer sam-
an, mun versta og hættuleg-
asta misskilningnum, sem
komið hefir upp milli útlag-
um hlýtur nokkurt djúp að j
anna og þeirra, sem heima
vera steðfesTmmi Banda-1 fyrir eru> verða rutt úr
manna í London og þeirra er
heima sitja. Það eru ekki all
ir eins heppnir og t. d. Norð
menn. Lega landsins hefir
hjálpað þeim. Það er hægt
Þjáningarnar hafa þjappað
þeim saman.
í ÖLLUM þessum leyni
samtökum á meginlandinu
öðlast ómetanlega reynslu í
leynistarfseminni þegar
löngu fyrir stríð. Hjá ölliun
útlagaríkjastjórnunum hlýt
ur hinsvegar að bera mikið
á íhaldssemi — þær hljóta
að þoka málunum í sömu
átt er frá var horfið, þegar
þær fóru í útlegðina.
Bretar munu eigi ætíð —
og geta heldur ekki ætíð —
miðlað málum í þessum
deilum. Vjer hljótum að
halda trygð við þá, sem
stóðu við hlið vora eftir fall
Frakklands, þegar öllu virt-
ist vera lokið fyrir oss. En
það er einungis stefna vor
að veita þeim alla mögulega
aðstoð, sem halda uppi öt-
ulli baráttu gegn Þjóðverj-
um. en þeir, sem þar eru að
verki eru mestmegnis menn
og konur í leynihreyfing-
unni.
Þannig kom að því, að
vjer sendum hergögn og
birgðir til skæruliðanna í
Júgóslafíu, sem Tito mar-
skálkur stjórnar, en hann er
gamall kommúnisti og tók
meðal annars þátt í borgara-
styrjöldinni á Spáni. Þessi
aðstoð var veitt þrátt fyrir
það, að versti óvinur Titos
fyrir utan Þjóðverja og
kvislinga. var Mihailowitch
hermálaráðherra hinnar
konunglegu júgóslafnesku
stjórnar hjer í London. —
Vjer stóðum í þakklætis-
skuld við þá stjórn, því að
meðlimir hennar höfðu neit-
að að gefast upp fyrir Þjóð-
verjum, en vjer stóðum einn
ig í þakklætisskuld við Tito
marskálk, sem orðið hafði
vel ágengt í bardögum við
þýska herinn á Balkan-
skaga.
Forsætisráðherra Pjeturs
konungs hefir nú rætt við
Tito marskálk. Þær viðræð-
ur virðast hafa borið mikinn
og góðan árangur og mjer
er sagt að Tito hafi talið
prestana á að halda stutt
námskeið fyrir samherja
sína til þess að þeir yrðu
færari um það að taka þátt
í viðreisnarstarfinu eftir
styrjöldina.
Ætíð er jeg hitti einhvern
úr leynihreyfingunni á
meginlandinu verð jeg á-
kveðnari í trú minni að því
er eitt atriði snertir. Hitler
talaði áður fyrr mikið um
nýskipan sína í Evrópu. —
Hann er hættur því nú og
það af eðlilegum ástæðum.
En jeg held að Hitler hafi
í rauninni tekist að koma á
nýrri skipan í álfunni, þótt
það sje alls ekki sú nýskipan
sem hann hafði í hyggju. —
Hann ætlaði að sameina Ev-
rópuþjóðirnar undir stjórn
Þýskalands, en hann hefir
sameinað þær gegn Þýska-
landi. Grikkir, Norðmenn,
Júgóslafar og Danir — allar
þessar þjóðir hafa orðið að
þola sömu þrautirnar undir
oki Þjóðverja •— þrautir, er
hafa þjaþþáð;þeim saman
og skapað sartíúð méðal þess
ara þþóða,
að bera undil heimaþjóðina ber mikið á kommúnistiun
öll meiri háttar frumvörp meðal foringjanna, vegna
stjórnarinnar í London áð-1 þess að kommúnistar höfðu
í frelsisleit.
JEG virðist vera eini
Framhald á 8. síðtí.