Morgunblaðið - 05.09.1944, Blaðsíða 7

Þriðjudagnr 5. sept. 1944
MOEGUNBLAÐIÐ
T
FIMM ARA HEIMSSTYRJÖLD
ENDA þótt það væri
draumur margra, að heims-
styrjöldin 1914—1918 yrði
síðasta styrjöldin milli menn
ingarþjóða heimsins, leið
ekki á löngu þar til þjóðir
þær, sem urðu undir í þeim
hildarleik, tóku að hugsa til
hefnda. Undir forystu Hitl-
ers gerðust Þjóðverjar all-
umsvifamiklir í Evróþu, og
gerðu þeir að lokum vopn-
aða árás á Pólland þann 1.
september 1939, undir því
yfirskyni, að Pólverjar
hefðu framið ýms hermdar-
verk gegn þýska minni hlut-
anum í landinu. Þann 3. sept
ember 1939 gripu svo Bretar
og Frakkar til vopna gegn
Þjóðverjum, því að þeir
höfðu heitið Pólverjum að-
stoð, ef ráðist yrði inn yfir
landamæri landsins, sem
þessar þjóðir höfðu áður á-
byrgst. Þannig var skollin
yfir heiminn ný stórvelda-
styrjöld, sem átti eftir að
verða skelfilegri og mann-
skæðari en nokkur önnur
styrjöld, sem yfir heiminn
hafði gengið.
Þjóðverjar reyndust hafa
á að skipa stórkostlegri her-
afla en nokkru sinni hafði
verið gert ráð fyrir, og enda
þótt Pólverjar hefðu allfjöl-
mennan her, hrundu þó varn
ir þeirra svo að segja þegar
í stað. Bætti það heldur ekki
úr skák, er Rússar rjeðust
með miklum her að baki
þeim. Urðu Pólverjar því
brátt að gefast upp, en Þjóð-
verjar og Rússar skiftu landi
þeirra milli sín. Vináttu-
samningur var þá enn í gildi
milli Þjóðverja og Rússa.
Pólland hafði enn á ný glat-
að frelsi sínu, én stjórn
landsins flutti til Bretlands
og hjelt þar áfram starfsemi
sinni.
Smáríkin verða
ofbeldinu að bráð.
” ÞANN 30. nóvember 1939
rjeðust Rússar á Finnland.
Var árás þessi fordæmd víðs
vegar um heim, og Rússar
voru reknir úr Þjóðabanda-
laginu. Finnar vörðust af
frábærri hreysti, en urðu að
lokum að gefast upp fyrir
ofureflinu og afhenda nokk-
urn hluta lands síns. Alt var
enn rólegt að mestu á vest-
urvígstöðvunum. Bretar
fluttu lið til Frakklands og
Frakkar gerðu smáárásir á
Siegfriedvirkin þýsku.
Vorið 1940 hófust Þjóð-
verjar handa á nýjan leik, og
var nú skamt stórra högga á
milli. Þann 9. apríl rjeðist
þýskur her inn í Danmörku
og samtímis beittu Þjóðverj-
ar öflugum sveitum land-
hers og flughers til innrásar
í Noreg með aðstoð mikils
^flota. Danmörk lá svo að
segja varnarlaus fyrir hin-
um volduga her. Norðmenn
höfðu nokkru betri skilyrði
til varnar, og unnu norskar
hersveitir mörg hreystiverk,
en innrásin kom svo óvænt,
að varnir urðu allar í mol-
um. Leið ekki á löngu un§
bæði þessi lönd urðu ofbeld-
inu að bráð.
Þann 10. maí hófu síðan
Þjóðverjar hina stórkostlegu
Fyrri grein
Þann 3. september 1944 voru fimm ár liðin síðan
styrjöldin milii Þjóðverja, annarsvegar og Breta og
Frakka hinsvegar hófst. Vopnaviðskifti hófust að vísu
1. sept. með árás Þjóðverja á Pólland, en Bretar og
Frakkar sögðu Þjóðverjum ekki stríð á hendur fyrr en
3. september 1939. — í tilefni þessara timamóta birtir
Morgunblaðið hjer stutt yfirlit yfir þróun styrjaldarinn-
ar frá upphafi hennar.
sókn sína á vesturvígstöðv-
unum. Sendu þeir óvígan
her til árása á Holland,
Belgíu og Lúxemburg. Sam-
dægurs gekk breskur her á
land á íslandi og hemam
landið, en íslenska stjórnin
lagði fram harðorð mót-
mæli. Þjóðverjar óðu áfram
gegnum Niðurlönd, og Vest-
urveldin tóku nú fyrir al-
vöru að gera sjer ljóst
hversu geigvænlegir Þjóð-
verjar voru. Churchill tók
nú við stjórn í Bretlandi, en
hann hafði um langan tíma
varað bresku þjóðina við
hinum mikla vígbúnaði Þjóð
verja, og var leitað til hans
á úrslitastund.
Með því að ráðast gegnum
Holland og Belgíu, komst
þýski herinn að mestu leyti
á snið við Maginot-virkin
frönsku, sem ekki mvnduðu
samfelda varnarlínu á landa
mærum Frakklands og
Belgíu. Þýskar hersveitir
óðu suður Frakkland, en
breski herinn var króaður
af við Dunkerque. Bretum
tókst að koma meiri hluta
hers síns undan til Englands,
og mátti það teljast mikið
þrekvirki, þegar þess er
gætt, að þýski flugherinn
var margfalt fjölmennari en
sá breski. Þýski herinn hjelt
síðan suður Frakkland. —
Gamelin, hershöfðingi, ljet
af herstjórn, en franska
stjórnin fól í örvæntingu
sinni Waygand, hershöfð-
ingja, að reyna að stemma
stigu við framsókn Þjóð-
verja. Franska hernum tókst
þó ekki aðstöðva Þjóðverja,
og þann 6. júní 1940 hjeldu
Þjóðverjar innreið sína í
höfuðborg Frakklands, tæp-
um mánuði eftir að þeir
höfðu ráðist inn í Niðurlönd.
ítalir þóttust nú sjá fyrir
endi styrjaldarinnar og rjeð
ust með her manns ihn í,
Suður-Frakkland. Roosevelt
forseti Bandaríkjanna flutti
ræðu og fordæmdi harðlega
þessa svívirðilegu árás ítala
á varnarlaust land. Petain,
marskálkur, var nú kvadd-
ur til stjórnarforystu í
Frakklandi, og varð það eitt
fyrsta stjórnarverk hans að
semja um vopnahlje við
Þjóðverja og tveimur dögum
síðar við ítali. Churchill
hafði farið áður til Frakk-
lands, og lagði hann ríkt að
Frökkum að gefast ekki upp,
heldur verjást frá nýlend-
unum, eða að minsta kosti
láta Bretum í tje flota sinn
og flugher. Franska stjórnin
varð ekki við þessum tilmæl
um. ,
Orustan um Bretlund
og baráttan um Afríku
og Súez.
BRETAR stóðu nú einir
uppi og næstum vopnlausir,
því að breski herinn hafði
neyðst til að skilja eftirallan
herbúnað sinn, er hann hörf
aði frá Frakklandi. Alt fyrir
það voru þeir staðráðnir í að , ,
berjast áfram, og ChurchiU,; hoí^ ffur /ert
forsætisráðherra, flutti eld- ak+vaÖU að hal^ afram
heitar hvatningarneSur til gföSS
þjóðar sinnar. Helsta von1
hafið sóknaraðgerðir á hend
ur ítölum í Abyssiníu, og
þann 6. april var ítalski her-
inn hrakinn frá höfuðborg
landsins. Addis Ababa. —
Skömmu seinna tók Haile
Selassie, keisari, aftur við
völdum í Abyssiníu, en hann
hafði flúið á náðir Breta eft-
ir hernám lands hans.
Bretar sendu allmikinn
her frá Afríku til aðstoðar
Grikkjum, en þann 30. apríl
urðu þeir að hörfa með
þenna her sinn frá Grikk-
landi. Um það bil hálfum
| mánuði áður höfðu Þjóðverj
ar brotið vörn júgóslavneska
Ihersins á bak aftur. Ýmsar
'sveitir hersins hjeldu þá
j upp til fjalla, og ráku þaðan
skæruhernað. Júgóslavar og
Grikkir settu hvorir tveggja
á stofn stjórnir í löndum
. bandamanna, eins og Hol-
lendingar, Belgir og Norð-
°g
ákváðu að halda áfram bar-
sinnar. neista von 1
Breta var þó aðstoð Banda-
ríkjanna, sem enn voru hlut-
laus.
Um stund var nú kyrt í
Evrópu á yfirborðinu, en
þann 4. ágúst hefjast- hern-
aðaraðgerðir í Afríku með
því, að ítalir gerðu' innrás
í breska Somaliland. Höfðu
Bretar lítinn her til varnar
og urðu innan skamms að
yfirgefa landið.
Um þetta leyti hófust hin
ar stórkostlegu loftárásir
Þjóðverja á Bretland, sem
áttu að lama baráttukjark
bresku þjóðarinnar. Hinn
litli flugher Breta gekk þá
vasklega fram, og voru eyði-
lagðar fyrir Þjóðverjum
2375 flugvj.elar. Yar alment
talið að loftárásir þessar
væru undanfari innrásar og
bjuggust Bretar til varnar
eftir föngum, þótt fátækleg-
ur væri vopnabúnaður
margra hersveitanna. Síðar
hefir komið í ljós, að Bretar
voru þá nær varnarlausir,
en Hitler hætti ekki á að
gera innrás, og er það að
dómi margra herfræðinga
stærsta skyssa hans í'þessari
stvrjöld.
Jtalir höfðu orðið fvrstir
til að hefja landvinninga-
styrjöld sína, er þeir lögðu
undir sig Ethiopiu og síðar
Albaníu. Þann 28. október
1940 rjeðust þeir síðan inn
í Grikkland frá Albaníu.
Tóku Grikkir vasklega á
móti, og gekk ítölum lengi
vel lítið í sókn sinni.
í ársbvrjun 1941 var enn
alt rólegt í Suð-austur-Ev-
rópu að undanteknum hern-
aðaraðgerðum Itala gegrl
Grikkjum, en í aprílbyrjun
sendu Þjóðverjar hersveitir
sínar inn í Júgóslavíu og
Grikkland. Stórkostlegar
loftárásir voru gerðar á ýms
ar borgir í löndum þessum,
einkum Belgrad, höfuðborg
Júgóslavíu. Var hún að
mestu lögð í rústir. Bæði
Júgóslavar og Grikkir snjer-
ust gegn innrásarhernum, en
áttu við margfalt ofurefli að
etja.
Bretar höfðu nokkru áður
Grikkir höfðu
j búist um á Krit eftir fall
Grikklands, en þýskur fall-
hlífaher var sendur gegn
evnni, og þann 1. júní náðu
Þjóðverjar henni á sitt vald.
Rússar og Bandaríkin
koma til sögunnar.
RÚSSAR höfðu hingað til
verið hlutlausir í styrjöld-
inni, og höfðu gert vináttu-
samning við Þjóðverja. •—
Þann 22. júní lagði Hitler í
þá miklu ævintýraför að
gera innrás í Rússland á
3.000 kílómetra langri víg-
línu. Kom þegar til grimmi-
legra bardaga, en rússneski
herinn varð þegar að láta
undan síga fyrir hinni hat-
römmu sókn þýska hersins,
sem nú var orðinn svo ölv-
aður af sigurvinningum sín-
um, að hann taldi sjer alt
fært. Víðsvegar um heim
var talið, að Rússar myndu
vart lengi getað varist Þjóð-
verjum, og var þá ekki ann-
að sýnna. en Asía ætti eftir
að fara sömu leiðina og Ev-
rópa. Þjóðvérjar tilkyntu
mikla sigra í Rússlandi,
töldu sig t. d. á fyrsta degi
innrásarinnar hafa eyðilagt
fvrir Rússum rúmlega 2.000
flugvjelar. Leið ekki á löngu
þar til Hitler tilkynti, að
rússneski herinn væri ger-
sigraður og væri aðeins eftir
að sigrast á dreifðum her-
flokkum.
Meðan orustan um Bret-
land stóð yfir, höfðu Þjóð-
verjar lýst hafnbanni á Bret
land, og söktu þýskir kaf-
bátar miklum fjölda skipa
fyrir Bretum og bandamönn
um þeirra. Þótt Bandaríkin
teldust enn hlutlaus, studdu
þau þó Breta með ráðum og
dáð og sendu þeim mikið af
matvælum og hverskvns
nauðsynjum. Bretum hafði
einnig bæst álitlegur fjöldi
skipa frá hinum ýmsu lönd-
um, sem Þjóðverjar höfðu
hernumið, einkum var að-
stoð norska kaupskipaflot-
ans ómetanleg. Vegna hafn-
bannsins juku einnig Bretar
akuryrkju sina eftir megni.
Bretar höfðu þegar í upphtifi
stríðs lýst hafnbanni á
Þýskaland, en sýnt var, að
það myndi ekki reynast eins
árangursríkt og í síðustu
heimsstyrjöld, og engin von,
að auðið yrði að svelta Þjóð-
verja til uppgjafar.
Þann 4. apríl 1941 hittust
þeir Roosevelt og Churrhill
á Atlantshafi og sömdu hina
frægu Atlantshafsyfirlýs-
ingu, sem oft hefir síðar ver-
ið vitnað í og talin er vera
stríðsstefnuyfirlýsing Breta
og Bandaríkjamanna.
Bretar höfðu þegar á
fvrsta degi innrásarinnar í
Rússland lýst yfir því, að
þeir myndu aðstoða Rússa
eftir mætti eins og allar þær
þjóðir, sem ættu í baráttu
við Þjóðverja. Sem afleiðing
af þessari yfiríýsingu sögðu
Bretar Finnum, Rúmenum
og Ung\ærjum stríð á hend-
ur þann 6. desember 1941,
en allar þessar þjóðir börð-
ust við hlið Þjóðverja gegn
Rússum. Rússar höfðu þó að
fyrra bragði gert loftárásir
á finskt land og gripu Finn-
ar þá til vopna.
Þann 7. desember gerðu
svo Japanar hina óvæntu
árás sína á Pearl Harbor,
meðan erindreki Japanskeis
ara sat enn við samninga-
borðið í Washington. Þessi
árás, vakti feikilega gremju
í Bandaríkjunum og sam-
þykti Bandaríkjaþing ein-
róma stríðsyfirlýsingu
Roosevelts, forseta, á hend-
ur Japönum. Japanar lögðu
þegar undir sig ýmsar bæki-
stöðvar Bandaríkjamanna á
Kyrrahafi. Hófu þeir árásir
á Filippseyjar og virki Breta
í Hongkong, en Bretar sögðu
Japönum samstundis stríð á
hendur og kváðust mvndu
berjast við hlið Bandaríkj-
anna, þar til yfir lyki. Þann
11. desember sögðu síðan
Bandaríkin Þjóðverjum og
ítölum stríð á hendur. Styrj-
öldin var nú orðin heims-
styrjöld og öllu mannlegu
hugviti var nú af alefli beint
að því að valda sem mestri
tortímingu á þeim verðmæt
um óvinanna, er gerðu þeim
kleift að halda áfram bar-
áttunni. Engin þjóð var leng
ur örugg.
Sigurvinningar Japana
og Þjóðverja.
Á FYRRI hluta ársins
1942 náðu sigrar Japana og
Þjóðverja hámarki sínu, og
ekki virtist annað sýnna en
möndulveldin myndu vaða
yfir allan heiminn. Þýski
herinn var kominn langt inn
í Rússland, og var í byrjun
febrúarmánaðar í fimtíu
kílómetra fjarlægð frá höf-
uðborginni, Moskvu. Öflug-
ur þýskur her sótti suður til
Kákasíu í áttina tú hinna
miklu olíulinda þar syðra.
Bretar höfðu áður lagt
undir sig mikinn hluta
Lybiu, nýlendu ítala í Norð-
ur-Afríku, og tekið höndum
fjölmennan ítalskan her.
Sókn þeirra hafði verið
stöðvuð, og þýskur úrvals-
her var sendur til Afríku til
þess að rjetta hlut möndul-
Framhald á 8. síðu.