Morgunblaðið - 13.09.1944, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 13. sept. 1944.
MOEGDNBLABIÐ
5.
AGUST ÞORARINSSOIM ATTRÆÐUR
OFT og mikið hafði jeg heyrt
um Ágúst Þórarinsson í Stykk
ishólmi, aðeins sjeð hann,
aldrei talað við hann fyrr en
hjer um daginn, að hann kom
hingað til bæjarins og var hjá
Haraldi syni sínum á Blóm-
vallagötu 2 og hans góðu konu.
Þangað kom jeg. Þar hitti jeg
hann. Og þar röbbuðum við
saman stutta stund. En sjaldan
hefi jeg fengið af fundi manns
með ríkari tilfinningu um, hve
ákaflega mikið hann ælti ósagt
af öllu því einkennilega og
skemtilega, sem hann hefir sjeð
og lifað-
Þegar við höfðum setst í
hinni vistlegu dagstofu, hús-
móðirin helt í glösin og við há-
tíðlega drukkið dús, fór jeg að
finna að því við þenna glað-
lega og elskulega gamla mann,
hve sjaldan hann kæmi til
Reykjavikur.
Ferðalög.
— Ja-á, segir hann. Jeg er
orðinn hagvanur þarna vestur
á nesinu. Og jeg kann -ekki við
þessa bíla. Maður situr þarna
eins og klessa, getur ekki
hreyft sig, er í raun og veru
eins og „flutningur“ en ekki
mennskur maður. Jeg vil ferð-
ast með skipum, þar sem mað-
ur getur haft frjálsræði, lagt
sig útaf þegar maður vill, ög
gengið um og fengið sjer frískt
loft á þilfarinu á milli. — En
þetta eru engar skipaferðir að
vestan.
Sjera Árni bróðir minn
var nývígður til Miklaholts í
september 1886. Hann bað mig
að koma og heimsækja sig í
febrúáí1 um veturinn. — Jeg
skrapp þangað til að hitta hinn
unga prest — og hefi verið á
þeim slóðum síðan, í bráðum
58 ár.
Undirbúningsárin.
Jeg kom vestur í Hólm og
kyntist þar Eiríki Kúld, próf-
asti. Hann fjekk mig til þess
að taka að mjer barnakenslu
í Ólafsvík. Þar hafði verið
kennt einn vetur. Þetta var
fyrsti barnaskólinn í sýslunni.
Jeg var tregur, en ljet tilleið-
ast. Maður varð að vera áræð-
inn á þeim árum. Lítið um at-
vinnu.
— Hafðir þú ekki nægan und
irbúning til þess að kenna
krökkunum?
— Það er nú verra, segir
Ágúst, rís á fætur og gengur
um gólf. Sagan er svona. —
Fermingarárið mitt, 1879, var
mjer komið 5 vikna tima að
Birtingaholti til fræðslu, hjá
frænda mínum, Magnúsi Helga
syni. Harin var þá stúdent óg
var að bíða eftir prestskapnum.
Þetta var aðalnámið. En áður
hafðri fóstri minn fengið Brynj
ólf á Minna-Núpi, hinn al-
kunna fræðimann, til þess að
kenna okkur krökkunum skrift
og reiknig um lítinn tíma. —
Hann Var sjálfmentaður áhuga
maður. Kalt var frammi í stof-
unni, þar sem kennslan fór
fram, því að engín eldfæri voru
þar til hitunar, hvergi kveikt-
ur eldur nema til matargerð-
ar.
En krislindóminn lærðum
við úti í fjósi. Nægilegur hiti
hjá kúnum. Þar þuldum við og
þuldum, hyert í kapp við ann-
Segir sitt af hverju frá langri æfi
að. Og þegar inn kom, hlýddi
fóstra mín okkur yfir. Það
gerði hún rækilega. Hún vand
aði um við okkur með hægum
orðum, en mjög ákveðnum, ef
henni líkaði ekki frammistað-
an. Sjaldan þurfti hún að taka
til þess.
I Birtingaholti.
— Og svo var framhaldsskól
inn í Birtingaholti?
— Já. Það var lóðið. Magn-
ús kendi þar bróður sínum
Kjartani, undir skóla, Hálfdáni
Guðjónssyni, síðar vígslubisk-
up. Þar var líka Hannes Thor-
arensen, síðari forstjóri og
Hannes Þorsteinsson, síðar þjóð
skjalavörður. Jeg öfundaði
hann af því, að mjer fannst
hann geta lært allt á auga-
bragði. Enda kom það á dag-
ar alþm. Mjer var kpmið i
^ fóstur til móðurbróðir míns,
mn siðar. En jeg kenndi í sigurg|£ Magnússonar hrepp- \ mig á þeim árum, vinna venju
brjósti um hann, er hann þurfti
að hætta, því að hann var ráð-
inn í skiprúm á Eyrarbakka
up. Launin voru ekki há, sem
jeg fjekk, 30 kr. á mánuði í
„innskrift”. Engir peningar til
þar frekar en annarsstaðar. Á
þessu átti jeg að fæða mig,
kaupa þjónustu, ljós og hita.
Húsnæði hafoi jeg uppi í þak-
herbergi, sem rann allt út í
slaga.
Mjer vildi það happ til, að
Hagbarth Thejll var nýfluttur
til Ólafsvíkur. Hann hafði áð-
ur verið verslunarstjóri á Búð-
um, en sú verslun var lögð
niður. Thejll Ijet mig hafa
aukavinnu við verslunina og
greiddi mjer heldur hærra
kaup en jeg fjekk við kennsl-
una. — Þótt ekkert fengi jeg
greitt í peningum. Þá var ekki
unn Magnúsdóttir, Andrjesson j dýrtíðaruppbótin eða neitt
slíkt.
Jeg þurfti að leggja mikið á
stjóra að Kópsvatni. Annar j lega 16 tíma á sólarhring, og
móðurbróðir minn var Helgi i þá tíma, jeg áttu að heita að
á vertíðinni.
Mjer fannst jeg læra of lítið
í Birtingaholti. Jeg átti að læra
þar dönsku, eitthvað í sögu,
landafræði, rjettritun og reikn
ing. Magnús heimtaði of mikið
af mjer. Jeg var fjörugur og
gáskafullur í því fjölmenni, er
þá var í Birtingaholti.
En systir Magnúsar, Guðrún,
síðar húsfreyja á Hrafnkells-
stöðum, hjálpaði mjer. Bráð-
gáfuð. Hún fór með mig afsíð-
is á kvöldin, þegar flestir voru
háttaðir og las með mjer það,
sem jeg átti að skila daginn eft-
ir. Sjálf mátti hún ekki læra,
af því hún var kona. Þetta var
tíðarandinn. En hún hafði þó
fest margt af því í minni,. sem
kennt var á daginn, því að hún
spann og spann á rokkinn sinn
í sama herbergi og kertnslan
fór fra-m.
Eftir þetta nám mitt í Birt-
ingaholti, komu nokkrir nám-
fúsir unglingar til mín um
helgar og fengu hjá mjer til-
sögn í reikningi. í þeirri grein
var jeg kominn svo langt, að
jeg hefi ekki bætt við mig
að neinu ráði síðan.
Sumir yildu einnig fá tilsögn
í dönsku. En jeg neitaði því af
góðum og gildum ástæðum.
— Mig minnar, að bróðir
þinn segði mjer að þið hefðuð
ungir misst föður ykkar.
Ætt og uppruni.
— Hann dó, þegar jgg var
á öðru ári, frá átta börnum,
og það elsta 11 ára. Hann var
lærður garðyrkjumaður, Þór-
arinn Árnason, bjó á Stóra-
Hrauni við Eyrafbakka. Þar
er jeg fæddur. Hann var rúm-
lega fertugur þegar hann dó.
Hann sigldi ungur og kom til
orða að hann tæki próf í dönsk
um lögum. Jón forseti mátti
ekki heyra það nefnt. Hann
vildi að faðir minn lærði garð-
yrkju. Og svo varð. Þegar hann
kom heim, fór hann að leið-
beina bændum á Suðurlands-
undirlendinu í gárðrækt. Þetta
gekk nokkuð. En erfitt var um
margt, útvegun verkfæra og
annað. Þá voru engir jarð-
ræktarstyrkir. ■— Svo dó hann
sem sagt. Móðir mín hjet Ing-
í Birtingaholti. Móðurætt mín , jeg ætti frí, varð jeg að nota
eftir mætti, til að bæta við
mína eigin þekkingu. Svona
var þá. Nú er venjan, 8 tíma
vinna og hún ljeleg.
Mjer leið vel í Ólafsvík og
var þar í fimm ár. Aðstand-
endur barnanna, sem jeg hafði
undir höndum voru mjer mjög
samhent í því, að börnin hefðu
sem mest gagn af skólagöng-
unni. Þeir sáu um, að börnin
lásu sem meest heima hjá sjer
og brýndu fyrir þeim að leggja
sig fram. Mjer skilst að þessu
hafi hrakað í barnaskólum yf-
irleitt síðustu 50 árin.
Jeg var mjög heppinn að
komast tii Thejll. Fyrst og
fremst, að fá hjá honumNkaup-
ið, en ekki síður af því, að hjá
er svokölluð Bolholtsætt úr
Rangárþingi. Sumir kalla hana
Langholtsætt. En það er rangt.
Faðir minn var af svokall-
aðri Högnaætt, afkomandi
Högna prófasts Sigurðssonar,
sem átti átta dætur og áttá
syni, er allir urðu prestar. En
föðuramma mín Var Þórunn
Sæmundsdóttir, systir Tómas-
ar Sæmundssonar.' Árni afi
minn bjó á Klasbarða í Land-
eyjum. Hann var bróðir sjera
Hjartar Jónssonar á Gilsbakka.
Faðir þeirra Jón, var kallaður
Jón „auðgi”. Jón Helgason bisk
up hjelt að hann hefði átt nokk
urar jarðir.
I atvinnuleit.
— Hvað svo um kennsluna í honum fjekk jeg þá bestu
Ólafsvík? I kennslu í bókfærslu. Thejll
— Nú er best jeg segi þjer j var prýðilega að sjer og heimt-
hvað gerðist í millitíðinni, svo ; aði reglusemi bæði við bók-
að þú fáir ágripið i heilu lagi. | færslu og annað. Hann þótti
Jeg var heima á Kópsvatni I stundum nokkuð harður í horn
þangað til 1881. Þá kom jeg' að taka sem húsbóndi, en
hingað til Reykjavíkur og mjer fannst jeg sleppa betur
lærði trjesmíði hjá Guðmundi en aðrir, af því að jeg kenndi
Jakobssyni. Lauk því námi á
þremur árum. En að því búnu
yar hjer epga atvinnu að fá. -—
Harðindi og hörmungar og
fólkið að flykkjast til Ameríku.
Þá var eins og helst væri eilt-
hvað upprof yfir Austfjörðum.
Þar var þá síldarútvegur Otto
Wathne í blóma. Jeg fór þang-
að 1 atvinnuleit. En Wathne
tók helst ekki nema kvenfólk
í sitt síldarbrúk, því að Norð-
menn, sem þangað komu, sátu
fyrir vinnu hjá honum.
Jeg var á Austfjörðum til
haustsins 1886. Sívinnandi all-
an tímann þar eystra. Við-sjó-
róðra, heyskap, smíðar og
kenndi börnum á vetrum. Mjer
leið vel á Austfjörðum. Fólkið
var gott við mig. Og jeg góður
við það. En þegar jeg hvarf
þaðan, var gróðinn lítill og
pyngjan Ijett. Og þegar hingað
kom um haustið 1886, var enn
lítið að gera. Þess vegna ljet
jeg tileiðast að skreppa vestur
á nesið.
í Ólafsvík.
— Þá víkur sögunni til Ól-
, afsvíkur.
— Já, þá kem jeg að því aft-
börnum hans í skólanuin.
I Stykkishólmi.
Oft hafði jeg komið í Stykk-
ishólm, áður en jeg fluttist
þangað, og þar kynntist jeg
konunni minni, Ásgerði Arn-
finnsdóttur. Við erum svo til
jafngömul, hún fædd 8. okt.
1864, en jeg þetta fyr, 13. sept.
Hún var í húsinu hjá Holger
Clausen ' kaupmanni, önnur
hönd frúarinnar. Clausen hjelt
stórveislu, þegar við giftumst,
6. sept. 1890, með 50 manns.
Það var náttúrlega matar-
veisla og þess háttar.
Clausen hjelt langa ræðu og
i viknaði, því hann vildi ekki
! missa konuna mína af heim-
i ilinu. Árið 1892 flutti jeg7 i
Stykkishólm og gerðist bók-
haldari hjá Tangsverslun. —
Hafði það starf í 20 ár. Næstu
20 árin var jeg svo verslunar-
stjóri við þá verslun, þangað til
árið 1932, að Sigurður sonur
minn keypti verslunina. Síðan
hefi jeg lengst af starfað við
verslun og útgerð hans, oftast
haft jafnlangan vinnutíma og
aðrir. Kann best við að vera
fyrstur 1 búðina á morgnana-
Þessi stutti vinnutími, sem nú
tíðkast á ekki við mig.
— Þú getur vafalaust sagt
margt um breytingarnar, sem
orðið hafa á versluninni síðan
þú komst í Hólminn?
— Þá var verslunarsvæði
Stykkishólms mikið stærra en
nú. Þar var miðstöð allrar
verslunar við Breiðafjörð- Þá
var engin verslun á Búðardal
og) verslunarsvæði Borgarness
minna en það er nú.
Haustferðalög.
Þá var stundum vinnutíminn.
mest allan sólarhringinn með-
an á kauptíðum stóð, en þær
voru þetta 3 eða 4 vikur í einu.
Svo var minna að gera á milli.
Þá var ekki þetta eilífa „renne-
rí” í kaupstaðinn allan ársins
hring eins og nú er. Nú er allt
af kauptíð og aldrei kauptíð
þó, eins og í gamla daga. Þeg-
ar jeg var bókhaldari hafði jeg
mikinn eril og erfið ferðalög, i
markaðs túrum.
Var ekki slarksamt á þeim
ferðalögum stundum?
— Jæja, þetta svona jafnt og
þjett. Það þótti góður siður að
gefa bændum hressingu áður,
en jeg fór að kaupa af þeim.
Það mi'nnsta kosti greiddi held
ur fyrir viðskiftunum. — Til
þess að gera bændunum ljett—
ara fyrir, að þeir þyrftu ekki
að reka fjeð mikið til, hjelt
jeg markaði á allt að því tíu
bæjum á dag á haustin. •— Þá
þurfti jeg að hafa hraðann á.
Mest af fjenu úr Snæfells-
og Hnappadalssýslu var rekið
í Hólmmn, þangað til upp var
sett verslun í Skógarnesi í
Miklaholtshreppi. En fjenu úr
Dölunum var slátrað þar og af
urðirnar fluttar sjóveg í Hólm.
Það var ekki alltaf reglulegur
svefn sem maður hafði í þjess-
um ferðalögum og þegar jeg
kom heim, varð jeg að vaka við
að koma öllu'í lag, sem safnast
hafði fyrir meðan jeg var i
burtu.
Fyrstu árin, sem jeg hjelt
markaði fyrir Tangsvérslun,
var hinn nafnfrægi Coghill
hjer árlega á ferð til að kaupa
sauði. Hann fór eins og þeyti-
spjald um landið. Hann var
hjálpsamur mörgum og besti
karl og kom hjer á peninga-
verslim, -sem mörgum kom vel.
Hann hafði það fyrir sið á
ferðalögum, er hann rak lausa
hesta. að hann hringlaði gulí-
peningunum í vasa sínum, not-
aði þá fyrir hrossabrest.
— Týndi hann aldrei neinu
á þessum ferðalögum?
— Nei, hann var reglusamur
við vín, enda vinsæll og allir
vildu greiða götu hans.
— Það hefir verið fjörugt og
skemtilegt fólk í Stykkishólmi
á þínum yngri árum?
Höfðingjar í Hólminum.
— Já, það mátti segja, þar
var gott fólk, glaðvært og gest-
risið svo, af bar. Þá voru æðstu
embættismenn sýslunnar Sig-
urður sýslumaður Jónsson,
systursonur Jóns forseta. Var
«alinn upp hjá honum. Eiríkur
Kúld prófastur og Hjörttir hjer
aðslæknir Jónsson. Apotekari
var þar þá og lengi síðar Emil
Möller, ágætur maður. Helstu
kaupmenn voru Holger Clau-
Framhald á 8. síðu.
/