Morgunblaðið - 13.09.1944, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 13. sept. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
X
VOLDUGUR MAÐUR, SEM FÁIR ÞEKKJA
ÞANN 13. október 1943
gekk þýski sendiherrann í
Lissason, barón Oswald
Hoyningen-Huene grár og
skjálfandi, fyrir forsætis-
ráðherrann Portúgal með
morgunblöðin í höndunum.
Aðalfyrirsagnir þeirra
hljóðuðu á þessa leið: —
Churchill lýsir yfir því,'að
Bretar hafi fengið bæki-
stöðvar á Azoreyjum.
Það mátti skilja það á
Huene barón, að hann yrði
kallaður heim jafnskjótt og
mótmæli þýsku stjórnar-
innar bærust til Lissabon.
,,Jeg er glataður maður“,
sagði hann og bar sig illa.
Þýska utanríkisþjónustan
og njósnakerfið hafði orðið
fyrir alvarlegu áfalli. Eftir
að þriggja mánaða umræð-
ur höfðu farið fram í Lissa-
bon milli Breta og Portú-
gala, hafði Hitler ekki haft
minsta veður af því sem var
á seyði, fyrr en blöðin birtu
frjettina um samkomulag-
ið.
Hoyningen-Huene er gam-
all maður, sem aldrei hefir
verið í nánum tengslum við
nasista. „Ef nokkur maður
frá Berlín verður hjer á-
fram“, sagði Salazar,
„myndi jeg óska að það yrð-
uð þjer“.
Forsætisráðherrann, sem
var staddur í skrifstofu
sinni í Palacio Sao Bento,
bað Hoyningen-Huene að
ná símasambandi við von
Ribbentrop í þýska utan-
ríkisráðuneytinu. Samband
náðist við von Ribbentrop,
sem var staddur í ríkiskan-
sellíinu hjá Hitler. Salazar
talaði við báða nasistafor-
ingjana. Hann talaði per-
sónulega máli Huenes. —
Gamla manninum var leyft
að halda kyrru fyrír í Lissa
bon. Huene er sannfærður
um það, að Salazar hafi bók
staflega bjargað lífi sínu.
Seinna í þessum greinum
verður fanð nokkrum orð-
um um orsakimar, sem lágu
til þess, að Salazar samdi
við Breta. En maðurinn
sjálfur er vel þess verður að
honum sje að nokkru lýst,
því að forsætisráðherrann í
Portúgal er talinn vitur
maður af þeim, sem til
þekkja og hann er áreiðan-
lega sá leiðtoginn í Evrópu,
sem erfiðast er að kvnnast,
enda eru þeir fáir einir, er
nokkur deili kunna á mann
inum erlendis.
Antonio de Oliveira Sala-
zar er af fátæku fólki kom-
inn. Húsið, þar sem hann
fæddist og ólst upp, þar
sem foreldrar hans dóu og
fjórar ógiftar systur hans
búa ennþá, er lítið og lág-
reist hús í Vimeiro. Með
því að teygja handlegginn,
er auðvelt að seilast-upp í
þakskeggið, sem slútir yfir
götuna. Húsið er látlaust,
hreinlegt og kalkað með
skeifulöguðum gluggum og
steinsætum báðum megin
dvranna.
Dr. Salazar býr nú í öðru
húsi í nokkurra feta fjar-
lægð frá því gamla. Það er
líka hvítt að lit og hrein-
Eftir Henry J. Taylor
Greinar þessar, sem eru þýddar úr amer-
íska blaðinu The Saturday Evening Post,
f jalla um dr. Antonio de Oliveira Salazar, for-
sætisráðherra í Portúgal. Heimurinn kallar
hann einræðisherra, en hann berst lítt á og
þráir það heitast, að mega afíur hverfa til
kennslu sinnar og skrifta. Þetta er saga um
einkennilegan og voldugan mann, rituð af
þeim, sem þekkir hann.
Fyrrí grein
leikinn og látleysið er það
sama. Gríðarstór vafnings-
yínviður sameinar þessi
litiu hús á hlýlegan hátt.
Faðir Salazars, Antonio
de Oliveira, var ráðsmaður
á þðalsetri í nágrenninu. —
Hann var fæddur í Vimeiro
og dó þar árið 1932. Móðir
hans Dona Maria de Risgate
fæddist í Santa Comba óg
ljest í Vimeiro árið 1928. —
Þorpsbúunum ber saman
um það, að hún hafi verið
sjerstaklega yndisleg og
skynsöm kona.Salazar unni
henni mjög, enda var hún
ríkur þáttur í lífi hans. —
Hann hefir aldrei kvænst.
Snemma beygist krókur til
þess, er verða vill.
SALAZAR lærði fyrst að
lesa hjá nágranna sínum,
senor José Duarte. Árið
1899, þegar skólinn var
bygður við bugðuna á veg-
inum til Coimba, tók An-
tonio litli, sem þá var tíu
ára að aldri, fyrsta prófið.
Þegar skólastjórinn hans,
Joal Pimentel spurði snáð-
ann, hvað hann ætlaði sjer
að verða, þegar hann yrði
stór, stóð ekki á svarinu.
— Jeg ætla að vera pró-
fessor, sagði hann.
Eftir átta ára nám í Vis-
enskólanum innritaðist
hann í háskólann í Coimbra
árið 1910. Hann var 21 árs
gamall, þegar farið var þess
á leit við hann að halda
ræðu fyrir' skólabræðrum
hans. Grannur og fölur hóf
hann mál sitt með þessum
orðum: -— Jeg er að eðlis-
fari lítið gefinn fyrir að tala
opinberlega. Þið verðið að
afsaka það, að mjer hefir
ekki tekist að vinna bug á
þeirri óbeit.
Það var mikið um alls-
konar ræðuhöld í Portúgal
í þá daga. Konunginum var
steypt. af stóli með ofbeldi
og hrakinn í útlegð. — Ný
stjórnskipun var í uppsigl-
ingu og samkvæmt stjórn-
•arskránni varð landið
lýðveldi. Það komst allt á
ringulreið í háskólanum,
begar þangað bárust frjett-
irnar um blóðugu bardaga
í Lissabon. Stúdentarnir
ruddust inn í kennslustof-
urnar og brutu kennaraborð
in. Hempur, guðfræðipró-
fessorana voru rifnar í tætl-
ur og gömul og fræg mál-
verk fyrri konunga voru
skotin og skorin í sundur.
Heimspeki prófessorsins.
SALAZAR tók engan
þátt í þessu uppþoti. Til
þess að geta stundað há-
skólanámið, varð hann að
vinna fvrir sjer, með því að
kenna á kvöldin í einkatím-
um. Að taka þátt í stjórn-
málaþrasinu í háskólanum
var munaður, sem hann gat
ekki veitt sjer.
Salazar brosti íbvgginn,
er hann lýsti þessu fyrir
mjer. „Einkakennslan hafði
tvennt gott í för með sjer
fvrir mig“, sagði hann,
,,hún flevtti mjer gegnum
háskólann og forðaði mjer
frá vandræðum“.
Árangurinn kom líka brátt
í Ijós. Hann tók kandidats-
nróf í nóvember 1914, og
fekk bestu einkunn, sem
tekin hefir verið við þenn-
an fræga háskóla sem stofn
aður var á þrettándu öld.
Hann var þegar kjörinn í
kennaralið skólans ,, og í
anríl 1917 var’ hann form-
lega skipaður aðstoðarkenn
ari í hagfræði. Ári síðar var
hann skipaður prófessor.
Um þetta leyti gaf Sala-
zar út fyrstu ritsmíðar *sín-
ar, sem voru skýringar á
hagfræði, stjórnvísindum og
fjármálum, og er þeirra
meðal hin fræga ritgerð,
Gullvandamálið. Þótt hann
lieti lítið vfir sjer, urðu æ
fleiri samlandar hans til
þess að gefa skoðunum hans
gaum.
Árið 1923 tók verslunar-
og iðnaðarráðstefnan í Port
úgal skoðanir hans til ræki
legrar ihugunar. Þann 2.
desember fóru fram um-
ræður um ritgerð hans um
Logandi flugvirki
Kviknað hefir í flugvirki af lo ftvarnaskothríð Þjóðverja.
niðurfærslu ríkisútgjalda.
Ritgerðin fjallaði um rót-
tæka áætlun á hagfræði- og
fjármálasviðinu, fyrir þjóð,
sem var að bugast undir
skriðu verðbólgunnar, og
sem hvorki hafði stuðning
þings nje þjóðar.
í formálanum kemst hann
m. a. þannig að orði: — Vjer
erum umbótaþjóð, en í
hvert skifti, sem vjer hefj-
umst handa um umbætur
verður Staða okkar verri. —
Stjórnmálamennirnir verða
í að sjá svo um áð hagsmuna-
jmálin og siðferðið haldist í
hendur. Það getur ekki
orðið um neina þjóðfjelags-
lega þróun að ræða, nema
annarsvegar sje frelsi og
sjálftraust einstaklingsins,
hinsvegar regla og stöðug-
leiki. Frelsi og regla er
grundvöllur góðrar og heil-
brigðrar stjórnspeki, en
hirðuleysi og harðstjórn
eru einkenni stjórnleysis-
ins.
Það er grimmileg tálvon,
þegar stjórnmálaleiðtogar
fegra á allan hátt hagkerfi,
sem eru ekki sniðin eftir
fjárhagslegri getu þjóðar-
innar, því að ríkisstjórn yet
ur ekki tryggt afkomu þjóð-
ar, sem ekki vill sjá fyrir
sjer sjálfri.
Tíminn leið og allt komst
á annan endann í Lissabon
vegna annarar uppreisnar-
hrevfingar. — Ráðuneytin
komu og fóru. Almenning-
ur hafði jafnlitla virðingu
fyrir stjórnmálamönnum
lýðveldissinna, konungs-
sinna, fascista og kommún-
ista. Og þó liðu fimm ár enn
án þess að nokkrum stjórn-
málaleiðtoga eða þinginu
fyndist landið þarfnast hins
framúrskarandi hagfræð-
ings frá Coimbraháskólan-
um.
Á þessum árum var frið-
Urinn sjaldgæfur í Portú-
gal, en stöðugar óeirðir og
uppþot herjuðu landið. —
Uppreisnir brutust ýmist út
í baðmullarverksmiðjunum
og á vínekrunum í Oporto
eða meðal fiskimaimanna og
iðnaðarverkamannanna í
Lissabon og Barreiro.
Tekio í taumana.
ÞANN 28. maí 1926 hrifs-
aði herinn völdin í sínar
hendur og kom á þjóðarein-
ræði, sem þeir kölluðu svo.
Hershöfðingjarnir leystu
þingið upp, kúguðu stjórn-
málaflokkana, komu á rit-
skoðun og bönnuðu opin-
bera fundi. Því næst fóru
þeir að brjóta heilann um
hvað skyldi til bragðs taka
því þótt regla væri komin á
í landinu, var ástandið nær
jafnvonlaust og áður.
Ritsmíðum Salazar í Co-
imbra hafði fjölgað þessi ár
in. Greinar hans í blaðinu
Novidados vöktu mikla at-
hygli. Þriðja þing kaþólska
flokksins hafði verið kallað
saman í Coimbra 27. apríl
1929. Salazar átti að ávarpa
þingið, en það ávarp var
aldrei flutt. Um morguninn
ók bifreið með fulltrúa rík-
Framhald á 8. síðu.