Morgunblaðið - 19.09.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 19. september,
Utg.: lí.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmurídsson
Auglýsingar: Arni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlanda,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Leabók.
Höfuðstöð
norrænna fræða
í FRUMVARPI, sem Mentamálanefnd neðri deildar Al-
þingis hefir nýlega lagt fram, eru ráðgerðar þrjár brevt-
ingar á lögum Háskóla íslands. Sú fyrsta er lögfesting á
embættum tveggja dosenta í viðskiítafræðum, en laga-
ákvæði hefir skort um þessi embætti enda þótt embættin
sjálf hafi verið til síðan Viðskiftaháskólinn var samein-
aður lagadeild Háskólans.
Önnur breytingin er tekning lagaákvæða um verk-
fræðideild Háskólans, sem starfað hefir síðan haustið
1940. Báðar þessar breytingar eru sjálfsagðar og eðli-
legar.
Þriðja breytingin, er Mentamálanefnd leggur til að gerð
verði á lögum Háskólans. er um það, að stofna skuli tvö
dosentsembætti við heimspekideild skólans, í bókment-
um og sögu.
í sambandi við þessa breytingu er rjett að minna á það,
að aldrei hefir verið jafnmikið rætt um það og s.l. ár, að
nauðsyn bæri til þess að efla þjóðlega mentun lands-
manna. Þjóðleg menning vor er áreiðanlega einn traust-
asti hornsteinn sjálfstæðis vors og tilveru.
★
En svo er annað. Á íslandi stendur vagga norrænna
fræða. Hjer á landi voru skráðar og geymdar hinar merk-
ustu heimildir norrænnar sögu og bókmenta. Það hlýtur
þessvegna að vera íslendingum metnaðarmál, að hjer á
landi verði í framtíðinni höfuðstöð norrænna fræða. Sú
höfuðstöð á Háskóli íslands að vera. Hann á að vera sá
háskóli, sem getur veitt besta og fylstu þekkingu í þess-
um fræðum, allra háskóla í heiminum. Til þessa hefir
margt skort á, að þetta væri kleift. Kennaralið norrænu-
deildarinnar hefir verið of störfum hlaðið til þess að nauð-
synlegri verkaskiftingu yrði við komið.
Tóm til vísindastarfsemi hefir verið afartakmarkað.
Enn er það, að dýrmæt íslensk handrit og heimildir eru
ennþá erlendis og hafa íslenskir fræðimenn því ekki haft
aðgang að þeim hjerlendis. Á næstu árum hlýtur þessum
þjóðlegu og mikilsverðu verðmætum að verða skilað ís-
lendingum, sem állan rjett eiga til þeirra. Þeir niðurlæg-
ingartímar, sem sviftu þjóðina þeim, eru liðnir og koma
aldrei aftur. Verður og vænta þess, að endurheimtan
verði ekki torsótt, þar sem íslendingar eiga í þeim efnum
við frændur sína að skifta. En það mál vérður ekki rætt
nánar að sinni.
Með stofnun hinna tveggja dosentsembætta við nor-
rænudeild Háskóla Islands, er stefnt að því marki, að gera
háskólann að höfuðstöð norrænna fræða. Væntanlega fær
það mál ágætar undirtektir Alþingis, sem ávalt
hefir haft góðan skilning á hinni miklu nauðsyn þjóð-
legra menta fyrir sjálfstæði landsins.
★
Yfirleitt ber mjög að fagna vexti og þróun háskólans.
Þær raddir eru nú. sem óðast að þagna, sem vantreysta
þjóðinni til þess að eiga mentastofnun á sem flestum svið-
um. Stofnun verkfræðideildar við háskólann var merki-
legt spor í baráttu þjóðarinnar fyrir aukinni verklegri
menningu í landinu.
íslendingar verða á næstu árum að eignast fjölda verk-
fræðinga, sem færir eru til forustu um þær fjölþættu
framkvæmdir, í verklegum efnum. sem fram u'ndan eru.
Það verður hlutverk verkfræðideildar Háskólans að
menta þessa menn fyrir þjóðina. Háskólinn á að vera
sannur þjóðskóli, sem athafnalífið í landinu getur sótt til
hagnýta þékkiíigu og styrk.
Verkefnin bíöa hvarvetna. En til þess að þau verði vel
af hendi leyst, þarí þékkingu, áamfara aukinni tækni. —-
Það er hlutverk háskólans, að láta þá þekkingu í tje, sem
athafnalííið nýtur svo góðs af.
NÝ BÓK
Landið handan
landsins
Guðmundur Daníelsson:
Landið handan landsins.
Þorsteinn M. Jónsson,
Akureyri 1944.
GUÐMUNDUR DANÍELSSON
er stórvirkur rithöfundur. Frá
því árið 1933 hafa komið út
eftir" hann 10 bækur, þar af
ein í tveim bindum, flestar
langar skáldsögur. Og þó hefir
hann stundað tímafrekt starf,
verið barnakennari og skóla-
stjóri. Hann er maður sem ekki
slær slöku við, maður sem
hefir sterka köllun til ritstarfa
og þrek til að framkvæma
þessa köllun.
Þessi skáldsaga er hin þriðja
í röð sagnabálks mikils. Hinar
eru Af jörðu ertu kominn
(1941) og Sandur (1942). •—
Þótt hver saga sje heild út af
fyrir sig, þarf þó að lesa þær
allar til þess að fá fullkomið
samhengi í rás viðburðanna og
lífi fólksins sem um fjallar, og
sjá hvað fyrir höfundinum vak
ir. — Þetta er nútímasaga, bar-
átta við örlögin, sandinn, sem
gleypir landið grænt og fag-
urt og seilist lengra og lengra,
seigla gömlu kynslóðanna að
strita á móti ofureflinu. Bar-
átta við glundroða og tískur
nýja tímans, hvorttveggja hrek
ur og hrjáir mennina: Vanmátt
ug, vonlaus fastheldni og
glæfraleg leit að fullnæging
frumhvata dýrsins í manns-
eðlinu. — Reginvaldur Búason
er fulltrúi þeirrar tegundar ung
linga, sem ýmsir nútíma rit-
höfundar hafa spreytt sig á,
frámunalega ógeðfelt fyrir-
brigði, lífsreyndur og að sumu
leyti spakur, maður 18 ára að
aldri, gersneyddur því að bera
virðingu fyrir nokkru á himni
nje jörðu, algerlega siðlaus
skepna, ómentað barn, sem þyk
ist vita alla leyndardóma til-
verunnar og þeyiir alt sem
karldýrið þarf að vita í viður-
eign sinni við kvendýrið og
baráttunni um það við kyn-
bræður sína. Þessum ógeðfelda
nútímamanni hefir Guðmundi
Daníelssyni, að mínu áliti, tek-
ist mjög vel að lýsa.
í skáldsögunni Landið hand-
an landsins er stígandi þróttur
og hæfilegt hlutleysi góðs rit-
höfundar gagnvart sögufólk-
inu. Þar kemur fram viðkvæmn
islaus samúð með mönnum og
skepnum, eins og verður að
vera og er alveg grundvallar-
atriði í góðum skáldskap. Höf-
undur hefir litla tilhneigingu
til þess að níðast á mönnum og
alls enga til þess að hefja þá
upp í æðra veldi en þeim ber.
Hann er algerlega laus við
prjedikunartón. Hann er nú-
tímaskáld og því ekki laus við
ókosti nútímans en um slíka
ókosti (eða kosti?) má lengi
deila. —- En í bókinni er mjög
margt athyglisvert, vel sagt og
vel hugsað-
~*r' riat •»c. —;
Þorsteinn Jónsson.
Vinsæll gestur.
FYRIR HELGINA komu sam-
an hjer í bænum um 20 manns,
sem allir höfðu dvalið lengri eða
skemri tíma í London síðustu 5
árin. Samkoma þessi var haldin
til að fagna komu ungfrú Bryn-
hildar Sörensen til bæjarins,
sem hjer er nú stödd í sumar-
leyfi, en hún hefir starfað við
sendisveitina í London frá því
að sendiráðið var stofnað:
íslendingunum, sem þarna
voru saman komnir, þótti gam-
an að fá tækifæri til að hitta
ungfrú Brynhildi. Hún var þeim
mikill aufúsugestur og það ekki
að ástæðulausu.
Það hefir hver einasti Islend-
ingur, sem komið hefir til
London, og þurft að fá aðstoð
sendisveitarinnar, reynt hve mik
ils virði það er, að góðir starfs-
menn veljist til sendisveita ís-
lands erlendis. Alþjóð veit, að
við höfum verið einstaklega
heppin í vali sendiherra, sem
sendir hafa verið út. Blöðin
hafa sagt frá því, en sjaldnar
hefir heyrst um starfsfólk sendi
sveitanna.
Ungfrú Sörensen mátti finna
það í þessu hófi, sem kunningj-
ar hennar og vinir hjeldu henni,
að þeir kunnu að meta störf
hennar og hjálpsemi.
•
íslendingar á hættu-
svæði.
í ÞESSU hófi kom fram at-
riði, sem ekki hefir oft verið
rætt um opinberlega, en það er
sú staðreynd, að starfsfólk ís-
le,nsku sendisveitarinnar í Lond
on hefir unnið mikið og óeigin-
gjarnt starf. Oft hefir verið mik-
ill erill á daginn og síðan hafa
tekið við svefnlausaf eða svefn-
litlar nætur, þegar loftárásirnar
hafa' staðið yfir á Lundúnaborg.
Margir íslendingar, aðrir en
sendisveitin í London, hafa ver-
ið á hættusvæði í þessu stríði,
en flestir hafa komist á hættu-
svæðið í von um einhvern per-
sónulegan ávinning. Því hefir
ekki verið til að dreifa með
starfsfólk sendisveitarinnar okk
ar í London. Ffá starfsfólkinu
þar hefir aldrei heyrst æðruorð.
•
Skrílsháttur.
FÓLK hjer í bæ virðist nú al-
ment vera farið að venjast því
að standa í biðröðum, þar sem
svo hagar til, að margir menn
safnast saman í einu til að fá af-
greiðslu, en þar sem allir kom-
ast ekki að í senn. Þannig er það
t. d. við miðasölu í kvikmynda-
húsum, við afgreiðslu mjólkur
og viðar. Þetta er sjálfsögð ráð-
stöfun, sem mælist vel fyrir. A
þenna hátt fá þeir fyrst lokið er-
indi sínu, sem fyrst komu.
En það er annað, sem er leið-
inlegt við þessa aðferð og það er
skrílsháttur, sem sumir menn
komast upp með. Það er alveg
ótrúlegt, hve sumir menn geta
verið gjörsneyddir allri virðingu
fyrir sjálfum sjer og dónalegir
í framkomu.
Það hefir sagt mjer kona ein
hjer í bænum, sem á hverjum
morgni stendur í biðröð í mjólk
urbúð, að það skeiki ekki, að
einhver karlmannanna, sem í
biðröðinni eru, reyni að stytta
sjer biðtímann með því að kalla
fram alskonar dónaorð og klám.
Það kemur jafnvel fyrir, að þess
ir ruddar eru að segja næsta
manni við sig andstyggilegar sög
ur og þegar sögumaður hefir lok
ið máli sínu, bregst Varla, áð
hann hiær tröllahlátri á eftir.
Ekki í húsum hæfir.
ÞAÐ ÆTTI ekki að þurfa að
lýsa því, að menn, sem haga
sjer þannig, eru ekki í húsum
hæfir. Það er ekki hægt að bú-
ast við því, að þeir hafi neina
sómatilfinningu, og því ekki ann
að ráð, en að það fólk, sem verð-
ur fyrir slíkri framkomu, taki
sig saman og reki svona lýð af
höndum sjer. Það þyrfti ekki
nema samtök fólksins í biðröð-
inni í nokkur skifti til að venja
dónana af ósiðnum.
Næst, þegar fólk í biðröð verð
ur vart við, að það er einn af
dónunum viðstaddur, á það að
taka sig saman sem einn maður
og krefjast þess, að dóninn fari
úr biðröðinni og láti ekki sjá sig
innan um fólk. Það er ekki nema
sanngirniskrafa.
•
Betri götur.
BÍLSTJÓRI skrifar mjer um
göturnar í bænum og er það
fyrsta brjefið, sem jeg hefi feng
ið í mörg ár, þar sem götunum
er hælt, eða rjettara sagt bæjar-
verkfræðingi fyrir, hve vel sje
hugsað um að koma götunum í
lag. Bílstjórinn segir:
„Mjer er ekki lagið að skrifa
í blöðin, en jeg ætla bara að
biðja þig, Víkverji minn, að
þakka Bolla Thoroddsen bæjar-
verkfræðingi fyrir, hve vel
hann hugsar um að koma göt-
unum í lag. Það hafa sannarlega
orðið miklar framfarir í sumar
og jeg vona, að haldið verði á-
fram á þessari braut“.
Það er mjög rjett hjá bílstjór-
anum, að mikið hefir verið gert
í sumar til þess að gera við göt-
urnar í bænum. Bolli Thorodd-
sen á þakkir* skyldar fyrir fram-
takssemi og dugnað. En það er
kannske ekki alveg rjett, hvað
þetta atriði snertir, að bera sam-
an framkvæmdir í sumar og
undanfarin sumur. Það var á-
kveðið að fresta öllum fram-
kvæmdum í gatnagerð meðan
hitaveituframkvæmdir stóðu yf-
ir, enda hefði annað verið tví-
verknaður.
í þessu sambandi mætti einn-
ig benda á, að gatnagerð öll hjer
í bænum gengur nú miklu fljót-
ar en áður var og má það vafa-
laust fyrst og fremst þakka því,
að betri verkfæri eru nú notuð
við gatnagerð en áður.
Bæjarbúar vænta mikils af
hinum nýja bæjarverkfræðingi
og hann hefir þegar sýnt, að
hann átti það traust skilið, sem
öll bæjarstjórnin sýndi honum
með því að velja hann einróma
í embættið.
Bandamenn reið-
ir Spánverjum
London í gærkveldi.
KOMIÐ hefir fram í dag, að
bandamenn eru allreiðir Spán-
verjum, vegna þess, að þeir
virðast altaf fylgja Þjóðverj-
um að málum og hjálpa ekki
bandamönnum í neinu.
Einn af talsmönnum banda-
manna vjek að þessu í dag, er
hann sagði, að Spánverjar
hjeldu stöðugt áfram með að
hjálpa Þjóðverjum á einn og
annán hátt og kvað hann af-
leiðingarnar verða alvarlegar
fyrir Spánverja, ef þeir hjeldu
þessu athæfi áfram.