Morgunblaðið - 10.11.1944, Blaðsíða 7

Föstudagur 10. nóv. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
T f l\l I N IM E R KOMINN
SÍÐUSTU mánuðina hafa
flestir Ameríkumenn komist að
þeirri niðurstöðu, að Banda-
ríkjunum beri skylda til þess
að vinna að því með öðrum
þjóðum, að ástand og alburðir,
sem sköpuðu núverandi stríð,
endurtaki sig ekki.
Þeim hefir nú skilist, að það
myndi vera heppil. fyrir þá að
taka þátt í öflugri alþjóðastofn-
un, sem gæti komið í veg fyrir
heimsófrið, en að bíða þangað
til styrjöldin hefir brotist út
og færa þá þungar fórnir í
þágu ríkisins.
Það, sem þjóðinni ieikur hug
ur á að vita er í fyrsta lagi,
hverskonar alþjóðastofnun get-
ur veitt henni æskilega trygg-
ingu gegn styrjöldum, og í öðru
Iag,i hvenær eigi að hefjast
hana um að koma þessari stofn
un á laggirnar.
Nokkrir eru þeir þó,'sem telja
það óviturlegt að skapa alþjóða
friðarstofnun, áður en öxulrík-
in eru lögð að velli og friðar-
samningar undirritaðir.
Vjer skulum athuga þessa
skoðun nokkru nánar.
Bandaríkin urðu of seín á sjer
1918.
EÐLI og innihald friðarsamn
inga sameinuðu þjóðanna hlýt-
ur að markast af því, hvort
Bandaríkjastjórn kveður ótví-
rætt upp úr með það, að hún
hafi í hyggju að vera aðili al-
þjóðastofnunal-, er byggist á
lögum, og sem verði haldið við
líði með vopnum, ef nauðsyn
krefur.
Ef Bandaríkjaþjóðin frestar
að ákveða, hvað gera skal að
stríðinu loknu, afsalar hún sjer
um leið rjetti sínum til þess að
eiga frumkvæði að því, að svo
verði sjeð um, að friðarsamn-
ingarnir verði á þann veg, er
hún telur rjett, og að sú atþjóða
stofnun, sem komið verður upp
verði með þeim hætti, er hún
álítur best vegna hagsmuna
sinna og annara þjóða.
Það er hætt við því, að Banda
rjkamenn geti, hvorugt þetta
trygt, ef ekki verður hafist
handa fyrir styrjaldarlok.
Bandaríkin töpuðu friðnum
1919, vegna þess, að stjórninni í
Washington tókst hvorki að
komast að samkomulagi
við bandamenn sína um
friðarskilmálana, nje um al-
þjóðastofnunina, sem þá átti að
setja á laggirnar til þess að
koma í veg fyrir styrjaldir í
framtíðinni. Hún lagði þó tals-
verðan tíma til ráðstöfunar, eða
frá því um vorið 1917 til loka
ársins 1918.
Getur stórveldabandalag kom-
ið í veg fyrir stríð?
MARGIR eru þeirrar skoð-
unar, að eina leiðin til þess að
varðveita friðinn, sje hernað-
arbandalag Bretlands, .Banda-
ríkjanna, Rússlands og Kína.
Þar með viðurkenna þeir ekki
þörf fyrir neina alþjóðastofn-
un.
Fátt er það, sem styður þessa
skoðun, og sagan sýnir það, að
hernaðarbandalög stórvelda
hafa aldrei staðið nema
skamma stund. Einstaklingar,
sem fara með stjóm í einstök-
um ríkjum koma og fara. Skoð
anir almennings og stefnur 1
stjórnmálum breytast.
EFTIR SUMNER WELLS
Sumner Welles, fyrverandi aðstoðar-utanrikis-
ráðherra Bandaríkjanna, heldur því fram, að nú sje
tími til kominn fyrir bandamenn að ákveða, hvað
gera skuli að stríðinu loknu.
Það er aðeins ein tegund al-
þjóðlegrar stofnunar, sem get-
ur boðið öllum þjóðum öryggi.
Sú stofnun verður að byggjast
á alþjóðalögum og ákveðnu hatt
erni, sem allar þjóðir yrðu að
temja sjer. Þessari stofnun verð
ur að halda uppi með valdi,
sem samþykt er af öllum þjóð-
um, sem eiga hlut að máli.
Lýðveldin í Ameríku hafa gef-
ið fordæmið.
REYNSLA undanfarinna 24
ára hefir sýnt, að heppilegasta
fyrirkomulagið meðal friðelsk-
andi þjóða, eru staðbundnar
stofnanir eða ríkjasambönd,
sem eru tengd og undirorpin
æðrivglþjóðastofnun.
Gott dæmi þessa er sam-
bandið milli lýðveldanna í
Ameríku, tuttugu og eins að
tölu.
Þetta Amerikusamband hef-
ir smám saman verið að þró-
ast undanfarin tólf ár. Það er
staðbundið samband fullvalda
þjóða, sem hafa komið sjer
saman um að leysa vandamál
eða deilur, sem kunna að koma
upp þeirra á meðal, á friðsam-
legan hátt, með sáttaumleitun-
um, málamiðlun eða gerð. —
Haganlegu fyrirkomulagi á
þessu hefir þegar verið komið
á fót.
Þjóðir, sem tækju upp svip-
að samband, er yrði einn liður
í hliðstæðri alþjóðasamsteypu,
myndu taka að sjer að bera
ábyrgð á því, að friður
hjeldisf á sambandssvæði sínu.
Þær myndu, með almennu sam
þykki, veita þeifn þjóðum sam-
bandsins, er hafa nægilegan
hernaðarstyrk, umboð ábyrgð-
arinnar á því að halda uppi
friðnum á sambandssvæðinu. —
Það er nauðsynlegt, að áætlan-
ir um viðhald friðarins á ein-
stökum svæðum sjeu gerðar í
samræmi við hliðstæð áform í
öllum öðrum hlutum heim. Því
aðeins, að t. d. lýðveldin í Ame
ríku reynist ekki fær um að
jafna deilur á Vesturhveli jarð
ar, verður leitað aðstoðar hinn-
ar æðri alþjóðaslofnunar, sem
þá mun skarast í málið og
skakka leikinn.
Æfisaga frægasfa íslendings
síðan á þrettándu öld
Níels Finsens
sem fyrstur sýndi
fram á áhrif sólar-
tjóssins á manninn.
í ritdómi um bókina
segir Jónas Sveinsson,
læknir nýlega í grein
í Morgunblaðinu:
„Jeg tel þessa bók hik
laust eina bestu bók,
er jeg lengi hefi lesið“.
Ævisaga Niels Finsens
er ekki aðeins fróðleg
fyrir íslendinga, sem
vilja kynnast lífi og
starfi þessa landa síns,
sem getið hefir sjer
frægð allra, heldur er
hún uppörvandi og ó-
gleymanlegur lestur
_____________iafnt ungum sem
gw„.u,,., „kío liiioeii var eivKi aoems heimsfrægur vísindamað
ur heldur hið mesta göfugmenni og karlmenni i senn.
Hver einasti unglingur á Islandi þarf að iesa bókina til þess
að láta hana örfa sig til starfs og dáða.
Það er ekki ofmælt að þessi bók sje ein besta gjöfin, sem ísl.
æsku hefir hlotnast. Dr. Gunnl. Claessen ritar ítarlegan formála
Bókin er prýdd fjölda mynda og bundin í mjög vandað
skinnband.
HeSgafellsbókabúð
meðlimlr þess yrðu fulltrúar
staðbundnu ríkjasambandanna
sem yrðu kosin af þjóðum við-
komandí sambands. ,
Undir þessu alþjóðlega fram
kvæmdaráði ætti að standa
föst hemaðarnefnd, sem bæri
ábyrgð á því, að hernaðarað-
gerðir, sem ráðið kynna að
ákveða, yrðu framkvæmdar.
Auk þessa tveggja aðila,
ráðs hinna sameinuðu þjóða og
hernaðarneíndarinnar, ætti að
vera þriðja stofnunin, heims-
þing, ekki óáþekt Þjóðabanda-
laginu. Á þeirri samkomu ætti
hver þjóð veraldar að eiga sinn
fulltrúa.
Enn fremur ber að setja á
laggirnar alþjóða dómstól, sem
væri bær um að dæma í öllum
málefnum milli ríkja.
Tími og reynsla er nauðsyn-
leg, ef takast á að skapa full-
komið alþjóðlegt samfjelag. —
Mörg ár munu líða þar til því
verki verður lokið. En undir-
búninginn á að hefja þegar í
stað, það má ekki dragast. Því
nær sem dregur styrjaldarlok-
um, verður hver hinna samein-
uðu þjóða ákveðnari í því,
ívað hún ætlar sjer, og það verð
ur því — eftir því sem tíminn
líður — erfiðara fyrir þær að
komast að allsherjarsamkomu-
lagi.
Alþjóðastofnun, er byggist á
staðbundnum ríkjasamböndum
af þessu tagi, myndi koma í
veg fyrir ýms þau vandamál,
sem verður á vegi þeirra, sem
gerðu uppkastið að Þjóðabanda
lagssáttmálanum. í slíku sam-
bandi myndi verða leitað sam-
vinnu Bandaríkjanna við aðr-
ar ■’Ameríkuþjóðir, um það að
halda uppi friði i Vesturálfu.
Með því er alveg loku skotið
fyrir það, að leitað verði að-
stoðar ríkja utan Ameríku til
þess að halda við friði á þessu
svæði. Um Mom’oekenninguna,
vrði ekki að ræða. Á sama hátt
væri það óhugsandi, að Banda
ríkin yrðu beðin að senda her-
lið tii fjarlægra stáða á hnett-
inum — t. d. Balkanskaga eða
Austurlanda — til þess að taka
þátt í því, að jafna staðbundin
vopnaviðskifti á þeim slóðum.
Áhrifasvæði eiga engin að vera
ÞAÐ er augljóst mál, að fyrstu
árin eftir lok þessarar styrj-
aldar, þar til fullkominni al-
þjóðastofnun hefir verið komið
á fót, verða Bandaríkin ásamt
öðrum meðlimum sameinuðu
þjóðanna svo sem Rússum og
Bretum, að vera við því búin
að beita vopnavaldi við að bæla
niður meiriháttar óeirðir, sem
geta brotist út á öngþveitisár-
unum, sem hljóta að koma í
kjölfar þessa stríðs.
Og það er gert ráð fyrir því,
að jafnvel eftir þann tíma verði
Bandaríkin — sökum legu sinn
ar og máttar — ásamt öðrum
stórveldum, látin bera ábyrgð
á friðnum á Atlantshafi og
Kyrrahafi.
Auk þessarar staðbundnu á-
byrgðar myndi leitað aðstoðar
og samvinnu stórveldanna,
hvenær sem alþjóðastofnunin
teldi heimsfriðnum hættu búna.
Ef engri alþjóðastofnun, er
hafin er yfir hin staðbundnu
ríkjasambönd, yrði komið upp, sungið í flestum kórverkum
er hætt við því, að þessi stað- ' er Tónlistarfjelagið liefir flutt
bundnu sambönd yrðu ..áhrifa- ■ auk nokkurra annara, hæði
svæ6i“, þar sem viðkomandi einsönpjshlutverk og meS
stórveldi mvndu ráða lögum og kórum.
að koma í veg fyrir þessa hættu
að fyrirbyggja þessa hættu,
með því að setja upp alþjóða-
stofnun, sem væri voldugri en
staðbundnu samböndin og
sem 5^rði stjórnað af alþjóða
framkvæmdavaldi, er bygðist á
lögum og allar þjóðir heims
væru aðilar að.
Smáþjóðirnar verða lika að
eiga fulltrúa í þessu fram-
k-væmdaráði. Það er áreiðan-
legt, að þær mörgu míljónir
manna, sem tilhe\rra smærri
þjóðunum, munu, hvorki taka
þátt i, nje viðurkenna alþjóða-
stofnun, sem stórveldin ein
væru aðiiar að.
Kveðjuhijómieikar
frú Davine Sig-
urðsson
FRÍj DAVINA SIGURÐS-
SON er á förum hjeðali a£
landi burt og flytur í íæðing-
arborg sína, Édinborg í Skot-
landi. í kvöld heldur frúin
kveðjuhljómleika í Gamla Bíó
Frú Davina Sigurðsson er
kunn hjer í bænum fyrir söng
sinn. ílún söng fyrst í óratori-
inu ,,Messias“, sem Tónlistar-
fjelagið gekst fyrir að flutt
væri hjer og síðan hefir hún
s
Aðalstræti 18. — Sími 1653.
I kvöld mun frú Davina
Sigurðsson syngja óperulög,
skotsk þjóðtög og íslensk lög.
Biður fruin
hlaðið að flytja öllum þeim,
er sýndu henni gestrisni og
vinsemd í förinni hestu þakkir
sínar. Ennfremur að flytja
samstarfsfólki sínu úr söng-
fjelögum liestu kveðjur sínar
og árpaðaróskir.
Framkvæmdaráðið.
j ÞAÐ er bersýnilegt, að ekk-
ert ráð sameinuðu þjóðanna,
þar sem hver þjóð ætti sinn
fulltrúa yrði nægilega starf-
hæft og ljett í vöfum, og þess
vegná er eí til vill besta lausn-
in fáment framkvæmdaráð. I
því myndu eiga sæti fulltrúar
frá hverju ríkinu um sig:
Bandaríkjunum, Bretlandi,
Rússlandi og Kína, en aðrir