Morgunblaðið - 11.11.1944, Síða 5

Laugardagur íl. nóv. 1944.
MORGUNELAÐIÐ
5
0
IJr é lc g ti in
hægt að
Mrj®£ Srá MSþinffi:
©rft fram á
sætta viniiii og
veginn — tr
f jármagn?
ALÞINGI er nú á ný komið
saman til funda eftir hálfs-
mánaðar fundahlje. Mun hin
nýja ríkissttjórn hafa nolað
það tóm sem henni var veitt
með þessari frestun þingfunda
til athugunar og undirbúnings
ýmsum málum. Var því þessi
þingfrestun sjálfsögð og eðlileg,
enda vel tekið af þorra þing-
manna og almenningi í land-
inu.
Ur álögum.
VEGNA þeirra atburða, sem
gerst hafa síðan síðasta Brjef
frá Alþingi var ritað, er rjett
að litast nokkuð um áður, en
horfið er að umræðum um ein-
stök þingmál.
Alþingi hafði, er það kom
saman til funda 1. sept. s.l. ver-
ið í nær tveggja ára álögum.
Þessi illu álög voru þau, að
þingið hafði ekki þennan tíma
getað myndað ríkisstjórn að
stjórnskipulegum hætti. Þess
vegna sat í landinu ríkisstjórn,
skipuð utanþingsmönnum, án
siuðnings eða atbeina einstakra
þingflokka eða þingsins í heild.
Tilvist ríkisstjórnar þessarar
var sjálfskaparvíti Alþingis. —.
En sjálfskaparvítin eru verst.
Er þessum orðum ekki beint að
þeim einstaklingum, sem stjórn
ina skipuðu, heldur því ástandi,
sem skapaði hana og hjelt henni
við.
Allar líkur benda til þess, að
ef þetta ástand hefði haldist
enn langa hríð, hefði það haft
hinar háskasamlegustu afleið-
ingar fyrir allt þingræðisskipu
lagið. Það hefði óhjákvæmilega
þurft að gera verulegar breyt-
ingai- á stjórnslcipulögum lands
ins í þá átt, ^em meginþorri
þjóðarinnar enn þá telur ó-
heppilega.
En Alþingi hafði fullan hug
á að rjetta hlut sinn og gæta
skyldu sinnar. Öllum þorra
þingmanna sveið sú niðurlæg-
ing, er þingið óneitanlega hafði
leitt yfir sig. Og öll þjóðin
krafðist þess, að stjórn yrði
mynduð, helst á sem víðtæk-
ustum grundvelli, þ. e. að helst
allir flokkar þingsins stæðu að
henni.
En þrátt fyrir %tveggja mán-
aða samningatilraunir nú í
hausl, tókst ekki að mynda
allra flokka stjórn. •— Þessir
samningar voru nokkuð með
sjerstæðum hætti. Þar virtist
lengstum hvorki geta dregið
sundur nje saman. Flokkarnir
ræddust við, flokksfundir voru
haldnir nærri því daglega, en
árangurinn, það sem að var
stefnt, var alltaf órafjarlægt. •—
Þingmönnum lá við örmagnan
í þessari leit að því, sem menn
hjeldu að allir vildu
finna, en alltaf var þó hulið
einhverri óræðri hulu, sem
duldi kjarna málsins of lengi.
En sá kjarna málsins var sá, að
einn hinna fjögra flokka, ann-
ar stærsti þingflokkurinn, var
í raun rjetlri mótfallinn því, að
samkomulag næðist um allra
flokka stjórn. Þegar þessi stað-
reynd varð ljós fyrir yfirlýs-
ingu formanns þingflokks
Framsóknarmanna og ennfrem
ur höfðu verið gerðar árang-
urslausar tilraunir af hálfu
Sjálfstæðisflokksins til þess að
ná samkomulagi um stjórnar-
myndun þessara tveggja
flokka, var andrúmsloftið altt
annað. Menn vissu allt í einu
hvar þeir stóðu.
Afleiðing þess varð sú, að
Alþingi tókst á skömmum tíma
að leysa sig úr hinum ömur-
legu álögum, sem haustið 1942
hafði lagt á það og hvorki ein-
stæð sameiningaralda lýðveld-
isstofnunarinnar nje síðar
mánaða samningatilraunir um
fjögra flokka stjórn, höfðu
megnað að hrinda. Það var
mynduð þingræðisstjórn í land
inu, studd af öflugum þing-
meirihluta. Eyðimerkurgöngu
íslensks þingræðis var a. m. k.
í bili lokið og kröfum um
myndun þingræðisstjórnar að
því leyti fullnægt.
Horft fram á veginn.
HVER SÁ, sem á hlutlægan
hált, virðir fyrir sjer þjóðmála
baráttu tveggja síðustu ára
meðal Islendinga, hlýtur að
komast að þeirri niðurstöðu, að
þar haft fyrst og fremst gætt
togstreitu um stundarhags-
muni. Þegar frá er skilin sú
einróma ákvörðun þjóðarinnar,
að stofna alfrjálst lýðveldi á
íslandi, verður ekki hjá því
komist að viðurkenna, að hún
hafi þennan tíma horft meira
niður fyrir tær sjer, en fram á
veginn. Deilan um laun og af-
urðaverð hefir setið í öndvegi.
Um framtíðarhag og grundvöll
efnalegs sjálfstæðis í framtíð-
inni hefir minna verið hugsað.
Stefnuyfirlýsing hinnar nýju
ríkisstjórnár markar tímamót í
þessum efnum. Þar er megin-
áhersla lögð á að snúist verði
að framkvæmd framtíðarmála
jafnhliða því, að reynt sje að
tryggja þjóðinni öryggi á líð-
andi stundu. Ber vissulega að
fagna þeirri stefnubreytingu.
Framtíð íslensku þjóðarinnar,
eins og margra annara smá-
þjóða, er um þessar mundir
nær „óráðin gáta, fyrirheit“. —
En því betur, sem þjóðin uggir
að sjer, því betur sem hún sjálf
býr sig undir að mæta fram-
tíðinni, því meiri líkur eru til
þess að þau fyrirheit, sem hún
gefur sjálfri sjer, rætist.
En fögur fyrirheit eru lítils
virði, jafnvel þótt færð sjeu í
búning ítarlegra málefnasamn-
inga og stefnuyfirlýsinga. —
Vissulega má segja þetta með
miklum sanni. Það, sem mest
veltur á, er að einlægur vilji
til drengilegs starfs lig^ til
grundvallar slíkum samning-
Um. Þegar samningar eru gerð-
ir verða aðiljar jafnan að
byggja á því, að svo sje. Ef
trúna á það brestur, er samn-
ingurinn trauðla gerður.
Að þessu leyti er málefna
samningurinn, sem hin nýja
ríkisstjórn er mynduð um, svip
aður flestum öðrum samning-
um. Framkvæmd hans er háð
því, að aðiljar hans starfi sam-
an að drengskap og víðsýni. —
Auðna hlýtur að ráða um það,
hvort hann verður pappírsblað
eitt eða grundvöllur víotækra
umbóta á atvinnuhögum og af-
komu íslendinga.
Sátt vinnu og fjármagns.
ÝMSIR líta með nokkurri
tortrygni til samstarfs milli
hinna andstæðu flokka, sem að
ríkisstjórninni standa. Er það
e. t. v. ekki með öllu óeðlilegt.
En flesíum kemur þó saman
um það, að þessi tilraun hafi
verlð nauðsynleg og vænta að
hún takist.
Fyrir skömmu heyrði jeg
greindan vestfirskan bónda tala
um þessi mál á fjölmennum
fundi. Þessi maður var Krist-
ján Olafsson bóndi á Geira-
stöðum við Isafjarðardjúp. •—-
Honum fjellust Orð eitthvað á
þessa leið:
Grundvallarskilyrði heil-
brigðs atvinnurekstrar og
þjóðarbúskapar er, að friður
ríki milli verkþega, þess Serrí
þarfnast vinnuafls og þess,. er
lætur vinnuna í tje, launþeg-
ans. Þegar tekist hefir að
skapa þennan frið, hefir mikils
verðum áfanga verið náð, það
hefir tekist að sætta fjármagn
og vinnu. Atvinnurekandinn og
launþeginn hafa með frjálsu
samkomulagi komist að niður-
slöðu um það, hvernig sam-
skiftum þeirra skuli háttað og
hvernig framiíðarhagur beggja
S'kuli trygður. Hann kvaðst
líta svo á, að með hinni nýju
stjórnarmyndun væri að því
stefnt að tryggja samvinnu at-,
'vinnurekenda til sjávar og'
sveita við launþegana. •— Slíkt
samkomulag væri óumflýjan-
leg nauðsyn. Það hlyti að vera
ósk allra bænda ekki síður en
annara íslendinga, að slíkt
samkomulag hjeldist og yrði til
varanlegs gagns allri þjóðinni.
Jeg hefi drepið á þessi orð
hins greinda vestfirska bónda
vegna þeirrar víðsýni og skiln-
ings á þjóðhagsmálum allra
tíma, sem kemur fram í þeim.
Með hinni nýju stjórnarsam-
vinnu er gerð ákyeðin og ein-
I örð tilraun til þess að evða hin-
um lamandi áhrifum misklíð-
arinnar milli launþega og eig-
enda framleiðslutækjanna. Um
annað var heldur ekki hægt að
semja. Um sjálf grundvallarat-
riði þjóðskipulaga sjálfstæðis-
slefnunnar og socialismans gátu |
engir samningar tekist, enda
engin lilraun gerð í þá átt.
Hvað er að gerast í heinifnum?
EN ERU það aðeins íslend-
ingar, sem nú á þessum örlaga
ríku timum hug'sa á þessa lund?
Sannarlega ekki.
Mörg af stórveldum heims-
ins-, stórveldi sem búa við gjör
ólík þjóðskipulög hafa tekið
upp hina'nánustu samvinnu.—
Segja má, að þar sje ólíku sam-
an að jafna, þar sem þessi stór-
veldi eigi í heimsstyrjöld, og
berjist fyrir lífi sínu. En dæm-
in eru þrátt fyrir það ekki ó-
hliðstæð. Þessi stórveldi, með
hin ólíku þjóðskipulög, hafa
þegar samið öm nána samvinnu
áfram að styrjöldinni lokinni.
Og öllum skynibornum mönn-
um er það Ijóst, að öryggi
heimsfriðarins og hið mikla
uppbyggingarstarf að ófriðn-
um loknum, veltur á því, að
þessi samvinna verði raunhæf-
ur veruleiki.
Ekkert, nema blind skamm-
sýni og steinrunnið afturhald,
getur hafnað þessari stað-
reynd.
Vonir, sem ekki mega bregðast.
MEGINÞORRI íslensku þjóð
arinnar hefir fagnað því, að
samvinna tókst um stjórn á Al-
þingi. Þjóðin var orðin þreytt
á Alþingi og Alþingi á sjálfu
sjer.
Nýjar vonir hafa kviknað um
það, að þjóðin beri giftu til
þess, að aka heilum vagni
heim frá upplausn styrjaldar-
áranna. Þessar vonir mega ekki
bregðast. Hin góðu áform mega
ekki renna út í sand nýrrar
upplausnar. Og þau munu ekki
gera það, ef einlægur vilji er
fyrir hendi til þess að fram-
HANN hjet fullu nafni Hall-
grímur Eggert Magnús og var
fæddur 18. júlí 1864, að Fagra-
nesi á Reykjaströnd í Skaga-
firði. Foreldrar hans voru sra
Magnús Thorlacius og kona'
hans Guðrún Jónasdóttir Berg
mann. Stóðu að honum góðai'
ættir í báða liðu. Sra Magnús
var sonur Hallgríms prófasts á
Hrafnagili, Hallgrímssonar
px-ests í Miklagarði, Thorlacius,
Einarssonar prests, síoast í
Kaldaðarnesi. Móðir sra Hail-
gríms í Miklagarði, var Elín,
dóttir Hallgríms sýslumanns
Thorlacius, Jónssonar sýslu-
manns Thorlacius, Þorláksson-
ar biskups að Hólum Skúla-
sonar, en afkomendur Þorláks
biskups tóku sjer ættarnafnið
Thorlacius, eftir nafni biskups,
snúið á latínu. Hallgrímsnafnið
er fyr og siðar algengt í æll-
inni, má þar nefna sr. Hall-
grím Pjetursson, Hallgrím
Scheving kennara á Bessastöð-
um, sr Hallgrím .Þorsteinsson,
föður Jónasar skálds, sr Hallgr.
prófast Eldjárnsson o. fl.
Sr Hallgrímur varð stúdent
vorið 1886, gekk síðan í presta-
skólann og útskrifaðist þaðan
sumarið 1888. Vígðist samsum-
ars að Rip í Hegranesi, en var
veittur Glaumbær í fardögum
1894 og var þar síðan prestur,
uns hann ljet af preslsskap í
fardögum 1935 og hafði þá ver-
ið þjónandi prestur í 47 ár.
kvæma þau af nauðsynlegri
festu og víosýni.
Störf þingsins.
SÍÐAN að Alþingi kom sam-
an 1. september í haust heíir
það afgreitt 8 lög og samþykt
8 þingsályktunartillögur.
Fyrir þinginu liggja samtals
183 mál, sem þegar hafa verið
borin fram. Allmörg þeirra
hafa þó verið afgreidd á vcr-
og sumarþinginu.
Mestur tími þess hluta þings
ins, sem eftir er, mun fara i
afgreiðslu fjárlaga og væntan-
leg ýms mál, er ríkisstjórnin
mun bera fram.
Líklegt verður að telja, að
þegar þingræðisstjórn hefir
verið mynduð í landinu, geti
Alþingi stytt setur sínar nokk-
uð. Mundi því vel tekið, bæði
af þingmönnum sjálfum og
þjóðinni í hejld.
Á það ber þó að líta, að ýrns
stórmál, svo sem tryggingarlög-
gjöfin og endurskoðun stjórn-
arskrárinnar hljóta að koma
til kasta þingsins á næsta ári.
Þrátt fyrir það, að þessi stór
mál verða undirbúin í milli-
þinganefn'dum, hlýtur það þó
að taka langan tíma að afgreiða
þau á Alþingi.
Sra Hallgrímur kventist 12.
ág. 1895 Sigríði Þorsteinsdclt-
ur, útvégsbónda í Kothúsuro í
Garði, á þrítugasta afmælisdegi
hennar. Þeim varð tveggja
dætra auðið, dó önnur ung, 9
ára, hið mesta efnisbarn, er
foreldrar' hennar syrgðu mjög,
en hin dóttirin Gunnlaug Frið-
rikka (Gulla) giftist norskum
premierlautenant í landher
i Norðmanna, Carsten Stang,
verkfræðingi. Var faðir hans
Georg Slang, hermálaráðheira
Noregs 1905, er sambandssliiin
urðu. Þau hjónin eru nú bú-
sett í nánd við Oslo.
Sra Hallgrímur var klerlrur
vel lærður. Fylgdi dyggilega
heilræði Jóns rektors Þorkels-
sonar að halda áfram námi, er
úr skóla væri komið. Þannig
var hann frönsku- og latínu-
maður ágætur, las latneska rit-
höfunda sjer til .skemtunar,
svo sem Philippinsku ræðurn-
ar eftir Cicero; hafði enga
þeirra lesið í skóla, auk þess
Katilinsku ræðurnar, eítir
sama höfund, Livius og fleiri
latneska höfunda. Kendi pj'it-
um undir skóla, meira að segja
fram á síðustu ár. Einnig æíði
hann sig í öðrum námsgreinum,
svo sem í veldarsögu. — Hafði
hann ágætt næði til bókfr.iðk-
ana. er kona hafís var farin frá
honum og hann hættur búskap
að mestu. Einnig var sr Hallgr.
Framhald á bls. 32i
s. Bj.
Sjera Hallgrímur Thorlacius
(Dánarminning)