Morgunblaðið - 11.11.1944, Qupperneq 9
Laugardagur 11. nóv. 1944.,
MORGUNBLAÐIÐ
9
AUSTURVÍGSTÖÐVARNAR OG FLEIRA
MESTAN hluta mánað-
anna ágúst, september og
október, hafa herir Rússa
verið í miklum orustum, er
háðar hafa verið af fylk-
ingarörmunum. í lok júlí
leit út fyrir að þeir væru í
þann veginn að taka War-
sjá, en þá fluttu Þjóðverjar
þangað þrjú góð skriðdreka
herfylki og stöðvuðu fram-
sóknina. — Svo hófst hin
hryggilega upreisn í Warsjá,
sem hefir valdið slíkri sorg
og áhyggjum hjer í Bret-
landi, og sem var rædd svo
mjög virðulega í neðri mál-
stofunni síðast í september-
mánuði. Þegar Rússar voru
hindraðir í framsókninni á
miðjum vígstöðvunum, tóku
þeir til að beina aðalathygli
sinni að því, að ná aftur
Evstrasaltslöndunum, Eist-
landi, Lettlandi og Lithauga
landi. Stefndu þeir til þeirra
aðgerða miklum her, en
gerðu um leið nýjar atlögur
að Finnum, sem urðu þess
síðar valdandi, að þeir báð-
ust friðar. Rjeðust Finnar
síðar á baksveitir Þjóðverja
í landinu, til þess að hraða
brottför þeirra þaðan. Það
revndist tiltölulega auðvelt
að sigra Eistland, og lögðu
Rússar alt það land undir sig
gegn mótsyrnu, sem þeim
hefir líklega fundist minni,
en þeir bjuggust við í fyrstu.
Eystrasaltslöndin.
ORUSTAN um Lettland
og Lithaugaland varð miklu
erfiðari, og henni er raunar
ekki lokið að fullu enn. Um
hverfis Riga voru orustur
harðar vikum saman, og
sunnar varð langt bardaga-
hlje, eftir að Rússar höfðu
komist að jámbrautarstöð-
inni Siualiai. En fyrst í októ
bermánuði hófu þeir aftur
sókn, bæði gegn Riga og
einnig að höfnunum Libau
og Memel og í átt til þýsku
borgarinnar Tilsit í Austur-
Prússlandi. Er líklegt, að
þeir nái mestu af því landi,
sem þeir sækja þarna að, í
náinni framtíð. Hafa Rússar
að líkindum losað þarna
mikinn h'er, máske uppund-
ir 100 herfylki, til annara
starfa. Þó virðist árangur-
inn ekki hafa orðið eins rriik
ill og mögulegt hafði verið
talið, er Rússar sóttu fvrst
fram til Eystrasaltsins. Það
er að segja, — Þjóðverjar
hafa framkvæmt brottflutn
ing herliðs sjóveg í stórum
'stíl, og notað sem áfanga>
staði hinar stóru eyjar í
Eystrasalti, að einhverju
leyti, og ekki lítur út fyrir
að Rússar hafi náð miklu af
föngum. Við vitum ekki,
hve mikinn her Þjóðverjar
hafa í Kúrlandi fyrir vestan
Riga, á því svæði Lettlands,
sem þeir halda enn, eða
hvort þeir geta flutt her
þenna brott sjóleiðis frá
hafnarborginni Windau, en
þar er stærsta höfn, sem
enn er á valdi Þjóðverja í
Eystrasaltslöndunum. Lík-
lega hafa Þjóðverjar mist
þarna allmikið af hergögn-
um, en yfirleitt virðast þeir
EFTIR C'YRIL FALLS
ekki hafa þurft að gjalda
hina hættulegu stefnu sína
neitt sjerstaklega dýru verði
— þá, að hanga eins lengi og
hægt er á hverju svæði, hve
hernaðarlega óheilbrigt sem
það kann að vera.
Arás á Austur-Prússland.
HERFRÆÐINGAR hafa
komið með ýmsar skýring-
ar á því, hversvegna Rúss-
ar hafi lagt svo hart að sjer
við að ná þessum löndum við
Eystrasalt um þetta leyti árs
og er ein skýringin sú, að
árás á Austur-Prússland
hefði verið hættuspil, með-
an Þjóðverjar hefðu her
norður í Eystrasaltslöndun-
um. Það getur einnig hafa
virst nauðsvnlegt fvrir
Rússa að vera búna að losa
mikinn herafla, áður en
þeir byrjuðu atlögur að A.-
Prússlandi eða á miðvíg-
stöðvunum. Hvorttveggja
getur verið rjett, og varla
nokkur vafi á því, að Þjóð-
verjar hafa varist svo lengi
í Lithaugalandi, til þess að
verja með því Austur-Prúss
land. Þá geta líka stjórnmál
haft hjer sín áhrif. — Lönd
þessi voru hernumin af
Rússum snemma í stvrjöld-
inni, áður en Rússar sjálfir
voru orðnir þátttakendur í
henni og myndi enginn
þurfa að undrast það, þótt
þeir vildu gjarna ná þeim
aftur sem fyrst. (Það mun
víst enginn hjer í Bretlandi
mótmæla því, að Rússar hafi
fullan rjett á að fá þessi
lönd, þótt hvorki Bretar eða
Bandaríkin hafi enn form-
lega viðurkent yfirráðarjett
Rússa þar, og þetta væru
áður sjálfstæð smáríki.) En
havð sem því líður, þá er
það augljóst mál, að aðstaða
Rússa til þess að ráðast inn
í Austur-Prússland batnaði
mikið við það að ná Lit-
haugalandi mestöllu
Suður við Svartahaf.
HERFÖR RÚSSA svðst á
vígstöðvunum hefir verið
miklu eftirtaktarverðari. —
Undir lok ágústmánaðar
biluðu Rúmenar og skömmu
síðar fóru hersveitir ein-
hverjar að berjast með Rúss
um. Eftir ýmsar stjórnmála
Tirellur, þar á meðal stríðs-
yfirlýsingu af hálfu Rússa
gegn Búlgörum. gáfust þeir
einnig upp. Síðan brutust
Rússar með allmikilli hjálp
Rúmena yfir í Transvlvan-
íu, fylki það, sem Ungverj-
ar náðu af Rúmenum með
Vínar-samningunum svo-
nefndu 1940, og þaðan sóttu
þeir fram niður á sljettur
Ungverjalands. Fóru síðan
vfir ána Theiss við Szegd
og sækja að Budapest, en
sunnar fóru þeir yfir Ðóná,
tóku höndum saman við lið
Titos og rufu hina þýðing-
armiklu járnbraut milli
Nish og Belgrad og hafa nú
tekið þær borgir báðar. •—
Verið getur að Ungverjar
. ^ 1‘CpajáZ' Jelýavd*
reyni að losa sig frá Þjóð-
verjum en trúlegt er, að það
gangi erfiðlega. (Það hefir
og komið á daginn. Þýð.).
Þessi merkilega herferð
Rússa hefir afar mikla þýð-
ingu. Af hennar valdi er nú
veldi Þjóðverja á Balkan-
skaganum lokið og hörfa
þeir nú þaðan brott. Og enn
kann sóknin að opna hlið
Vínarborgar. — Hjer hafa
einnig stjórnmálaþættir all-
flóknir verið í og með, en
líklegt er að þau mál leysist
öll í bróðerni. — Það hefir
komið greinilega fram, að
Rússar óska eftir að hafa
áhrif nokkur á Balkanskaga
vel trygð, áður en sest er að
friðarsamningaborðinu. —
Mun þeim varla skotaskuld
verða úr því. í Rúmeníu og
Búlgaríu eru þegar stjórnir
vinveittar Rússum komnar
á laggirnar, og í Júgóslavíu
er allt valdið yfir hernum
í höndum Titos marskálks,
sem var upprunalega send-
ur þangað frá Moskva og
hlaut stjórnmálaskoðun
sína í Rússlandi.
Churchill í Moskva.
FERÐ Churchills til
Moskvu hefir mikið verið
farin vegna þeirra mála. er
jeg nú hefi minnst á. Ekki
síst þó vegna Póllandsdeil-
unnar. Ekki er enn útkljáð
um landamæri Póllands, þó
augljóst sje nú, að þar verði
ekki um þokað, að Pólverj-
ar verði að færa þungar
fórnir. Og þó þetta sje merki
legt mál, þá hefir annað í
þessu sambandi vakið meiri
athygli upp á síðkastið, en
það er spurningin, hvort
Rússar leyfi pólsku stjórn-
inni í London að hafa nokk-
uð að segja um framtíð þjóð
ar sinnar, eða fái kommún-
istanefndinni, sem stofnuð
hefir verið í Rússlandi, öll
völd yfir Pólverjum í hend-
ur. Virðist þetta allt enn
mjög erfitt, og þeir blaða-
menn hjer í Bretlandi, sem
eru með stór orð og ljót um
þessi mál, gera engum gagn
með því, og allra síst þó Pól
verjum. En hitt verður
hreinskilnislega að játa, að
ekki myndi utanaðkomandi
stjórn, sem neytt væri upp
á fjölda Pólverja, verða til
þess að trvggja friðinn. —
Reynsla Þjóðverja með
kvislinga sína sannar, að
stjórnmálamenn, sem taka
við skipunum frá öðrum
þjóðum, eru lítt vinsælir af
sinni eigin þjóð. Samanborið
við pólska vandamálið, er
spurningin um Búlgaríu
auðveld, enda hafa þeir
bvrjað vel með því að fara
með her sinn brott úr öllum
hernumdum fylkjum, sem
þeir gættu fyrir Þjóðverja.
Samræmd sókn.
ÁREIÐANLEGT mun
vera, að á hinni nýafstöðnu
ráðstefnu í Moskva, hefir
verið rætt um það, hvernig
fara skyldi að því, að vinna
úrslitasigur á Þjóðverjum
eins snemma og mögulegt
væri. Jeg hefi bent á það
fyr, að jeg er þeirrar skoð-
unar, að slíkt verði ekki
gert, nema með sigursælli
sókn gegnum Austur-Prúss-
land og inn í Þýskaland frá
Póllandi. Þar liggja vegirn-
ir inn að hjarta Þýskalands,
einu vegirnir, sem fært geta
Rússa að þýðingarmiklum
takmörkum á þessum vetri.
Líklegt er, að Churchill hafi
tjáð Stalin, að bandamenn
hans í vestrinu væru ákveðn
ir í því að. gera eina tilraun
enn fyrir veturinn, að brjóta
á bak af!ur mótsvrnu Þjóð-
verja á vesturvígstöðvunum
og hafi síungið upp á því. að
sókn þessi yrði hafin sam-
tímis rússneskri sókn á mið
vígstöðvunurh. Vjer mvnd-
um blekkja sjálfa oss, ef
vjer hjeldum okkur hafa
meira en eitt tækifæri til
sigurs í vetur. Hinar miklu
tafir, sem orðað hafa á fram
kvæmdum, og sem eru að
mestu levti því um að
kenna, hve samgönguleiðir
vorar eru langar og slæmar,
og einnig hinni harðneskju-
legu vörn Þjóðveria á sigl-
ingaleiðinni til Antwerpen.
Veldur þetta því, að allmjög
hafa minkað vonir manna
um fullnaðarsigur fyrir iól-
in, sem einu sinni virtist
mjög góð von um. Það er þó
ekki gersamlega útilokað.
Ef veður verður gott og
hernaðurinn framkvæmdur
af kunnáttu og krafti, þá
er enn möguleiki fyrir hönd
um, en aðeins ef flutninga-
örðugleikarnir verða yfir-
unnir, fyrir bresku, amer-
ísku og frönsku herina á
vesturvísstöðvunum að
greiða mörg högg og þung.
Hlje í vestri.
HIÐ langa hlje á stórvið-
burðum á vesturvígstöðvun
um virðist ekki vera nein-
um sjerstökum að kenna af
oss sjálfum, heldur harð-
neskjulegri vörn Þjóðverj-
anna í hafnarborgunum og
snilli þeirra í því að evði-
leggja hafnarborgirnar. —
Þrátt fvrir þetta hefir verið
sigrast á miklum erfiðleik-
um, og kann það að koma
Þjóðverjum illa á óvart
bráðlega, hve vel banda-
mönnum hefir tekist að
vinna bug á örðugleikunum.
Sóknin við landamæri Rín-
arhjeraðanna hefir að vísu
borið vitni um það, að fram
hefir verið ráðist með helst
til litlum birgðum, en þeg-
ar tekist hefir að mynda
tvær til þrjá sterkar árásar-
fylkingar, kann það að hafa
borgað sig, sem áður hafði
verið gert. Vissulega er enn
of snemmt að gagnrýna
frammistöðu herjanna
þarna. Styrjöldin á Ítalíu
hefir að nokkru leyti verið
fordæmi þeirrar á Vestur-
vígstöðvunum. Sóknin þar
hefir að segja má gengið
mjög vel, og þó eru þar
meiri hindranir frá náttúr-
unnar hendi, en nokkurs-
staðar á öðrum vígstöðvum.
Veður er þar nú vont, en
hraði sóknarinnar mun auk
ast, þegar það batnar. Og
ef stríðið á að enda fljótt,
verða allir að leggja til stór-
sókna að Þjóðverjum í einu.
Það er orðið áliðið hausts
og líklegt líka, að Þjóðverj-
ar fari að ljúka við heræf-
ingar þeirra manna, sem síð
ast voru kvaddir í herinn.
Einnig búast þeir til skæru-
hernaðar innanlands, og alt
útlit er fvrir, að Nazista-
flokkurinn hyggst fara
huldu höfði. Ef vjer bíðum
lengur, getum við auðveldað
þetta fvrir þeim. Það ríður
því mikið á því, frá sjónar-
miði bandamanna, að hika
ekki, og það, sem þeir kynnu
að tapa á því að leggja oft og
hart til sóknar og það mis-
tækist, yrði lítilfjörlegt tap
þeirra í samanburði við vinn
ing þeirra, ef sóknin heppri
aðist.______________
Hoskva-för norsku
ráðherranna
Frá norska blaðafulltrú-
anum
Samkv. nánari fregnum, sem
borist hafa af heimsókn Trygve
Lie utanrikismálaráðherra Norð
manna til Moskva og Terje
Vold ráðherra, hefir þeim ver-
ið mæta vel tekið þar eystra.
Þeir og fylgöarlið þeirra kom
í rússneskri flugvjel frá Stokk-
hólmi.
Á flugvellinum voru 'fánar
Norðmanna og Rússa við hún,
er ráöherrarnir komu, og heið-
ursfylking hermanna.
Trygve Lie hjelt stulta ræðu
í útvarp. þar sem hann m. a.
mintist á gott samkomutag
Rússa og Norðmanna fyrr á
tímum, og óskaði þess að eins
mætti það vera í framtíðinni.