Morgunblaðið - 14.11.1944, Blaðsíða 7
]?riðjudagur 14. nóv. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
HAGKERFI BRETLANDS -
The Economist birtír 14. okt.
1944 lokagrein í greinaflokkin-
um ,,A Policy for wealth“, sem
kalla mætti hagfræði pólitík,
og eru í þeirri greín dregnar
saman niðurstöður fyrri grein-
anna, 7 að tölu. Fer hjer á eftir
aðalefni greinarinnar:
„I greinaflokki þessum hefir
oft verið vikið að stefnumálum
og uppástungur gerðar í þá átt.
Verða þær hjer dregnar saman
í eina heild. Þess skal þó getið
að tilgangur greinaflokksins
hefir ekki verið sá að komast
að ákveðnum niðurstöðum,
heidur að vekja athygli á mörg
um atriðum hagrænna vanda-
mála, sem bæði hagfræðingar
og stjórnmálamenn hafa gengið
framhjá. Hefir hjer verið dregin
athyglin að grundvallaratrið-
um auðsköpunar. Aðalatriðið er
það að breska þjóðfjelagið fram
leiðir ekki nærri nógu mikið,
og hafi greinar þessar orðið til
þeSs að stuðla að skilningi á
því atriði, þá hafa þær náð
tilgangi sínum. Þeim er sem
sagt ekki ætlað að slá botninn
í umræður, heldur að hefja þær,
og enda þótt í þeim umræðum
verði hraktar allar tillögur, þá
hafa greinarnar náð tilgangi sín
um, svo fremi grundvallaratr-
íðin verði Ijós orðin og eftir
þeim farið. En grundvallaratr-
iðin eru þau, að auka ber auð-
sköpun á allan hugsanlegan
hált.
Þessi tuttugu atriði geta því
orðið nokkurskonar kaflafyrir-
sagnir um stefnuatriði:
1. Hvað breska þjóðfjelagið
snertir er það svo og verður
væntanlega í mörg ár enn, að
jafnmiklu — eða jafnvel enn
meira máli — skiftir, hversu
heildarframleiðslan verður mik
il. en hvernig arður skiftist.
Hvorki verður hægt að halda
uppi allsherjar atvinnu nje al-
mannatryggingum, fyrr en hægt
er að sameina þær vaxandi
framleiðslu.
2. A undanförnum áratugum
hefir meðal framleiðsluaukning
á nef orðið l.%% á ári. Stefna
skyldi að því að auka þessa
aukningu upp í 2.%% *á ári,
og jafngildir það að núverandi
framleiðsla tvöfaldast á einum
mannsaldri. Með þessu móti
yrðu framleiðsluafköst Bret-
lands 1975 álíka og Ameríku
nú.
3. Þótt margt stuðli að fram
leiðsluafköstum þjóðarheildar,
er ekkert eins þýðingarmikið
og fullkomin framleiðslulæki.
Má skýra það með jöfnunni:
Heslöfl á nef = auður á nef.
Því skyldi meginmark fram-
leiðsluaukningar vera það að
hraða aukningu framleiðslu-
tækja. Fyrir stríð varði breska
þjóðin aðeins 3% af tekjum
sínum í kaup framleiðslutækja.
Þetta er ekki nóg.
4. Undanfarið hefir ekki ver
ið neinn skortur á sparifje til
kaupa á þeim viðbótar-fram-
leiðslutækjum, sem framleiðsl-
an taldi sig þurfa. En þetta
kann að hafa verið af því að
magn var lítið- Ef haldið er út
á þá braut að stefna markvíst
að auðsköpun, verður að
fryggja það að nægt sparifje
sje fyrir hendi lil kaupa á fram
leiðslutækjum. Mætti gera það
með framhaldi þjóðsparnaoar
(Nalional Savings Campaign)
eða skattaálögum.
5. Sá auður, sem ekki ber
ávöxt (svo sem húseignir), skal
eigi látinn draga til sín meir
en hæfilegt þykir af sparifje
þjóðarinnar.
6. Markaður fjármagns er
ekki í góðu lagi, en um hann
liggur leið sparifjár í fram-
leiðsluna. Nauðsyn er að fjár-
magn verði látið í tje með sann
girnisskilmálum (equity ierms)
— þ. e. deilt sje áhættu • og
ágóða — einkum til smá-fyrir-
tækja.
7. Taka verður til gagngerðr
ar athugunar skattabyrðina á
framleiðslunni. Ætti eigi svo
mjög að keppa að því að minka
hana, eins og hinu að breyta
byrgðunum, svo sem t. -d. að
leggja þá kvöð á framleiðend-
ur að þeir verji verulegum
hluta ágóðans til aukningar
framleiðslutækja.
8. Það er engin ástæða til að
ætla að þótt opinber eign taki
við af prívateign, myndi það
leiða til aukinna fjárframlaga
til framleiðslutækja. En í nokkr
um tegundum framleiðslu, svo
sem kola og stálvinslu, getur
núverandi fyrirkomulag verið
til trafala í aukningu og fram-
'förum. Takmarkið er tæknileg
gagnnýting (technical ration-
alisation), sem beinist að sem
mestri framleiðslu með sem
minstum verkalaunakostnaði.
Eignarspursmálið er þýðingar-
minna.
9. Takmarkanir, hverju nafni
sem nefnast, eru aðalþröskuld-
ur í vegi afkastanna, en -eink-
um þó verðfesting og kvóta-
ákvæði. Slíkar takmarkanir
refsa hinum afkastamiklu en
verðlauna þá rýru. Ef stefna
skal að hraðri afkastaaukn-
ingu, verður að stilla þeim í
hóf.
10. En samkepnin ein saman
— án hæfilegrar gróðavonar —
leiðir til eyðslu á því fjár-
magni, sem fyrir hendi er, frem
ur en til framleiðslu nýrra
tækja. Takmark stjórnarstefn-
unnar ætti því að vera „sam-
kepni um hagsæld“ — það er
strangt bann við takmörkunum
ásamt atvinnupólitík, sem bein
ist að því að skaffa öllum
vinnu. Hvorugt kemur að miklu
gagni án hins.
11. Bæði verkalýður og fjár-
magn ættu að viðurkenna þá
sögulegu staðreynd, að mikill
ágóði og há v.erkalaun fara iafn
an saman. Fjelagssamtök verka
manna ættu að láta sjer skilj-
ast að það er í þeirra þágu að
tryggja sanngjarna vexti af
framleiðslukapítali iðnaðarins
— og getur það mark alger-
lega samrýmst andstöðu gegn
háum tekjum einstaklinga.
| Framleiðslan ætti að skilja
að markaður hennar er undir
tekjum launþega kominn.
Besta ráðið til að tengja hvorl-
tveggja, væru áætlanir um skift
ing arðs i allri framleiðslu, á
svipaðan hátt og lagt hefir ver-
| ið til í kolamálum^
12. Gegn því að hið opinbera
tæki upp ,,hærri-launa-póli-
tík“, með því að miða launa-
greiðslur við samanlagða fram
leiðslu þjóðarinnar, ættu verk-
lýðssamtökin að hæita form-
lega öllum reglum og áróðri í
þá átt að lækka framleiðslu
hvers verkamanns í vinnu-
stund. Öll vafaatriði ætti að
leggja fyrir dómstól.
13. Kröfur um styttri vinnu-
tíma ætti aö láta bíða, þar til
ákveðnu framleiðslumarki allr
ar þjóðarinnar væri náð, nema
sannanlegt sje að af þeim leiði
aukin afköst á viku.
14. Vaktaskifti ættu að vera
aðalregla en ‘ ekki undantekn-
Hús eftir svifssprengjuárás
Hjer á myndinni sjest hús eftir svifsprengjuárás á borg í
Suður-Englandi.
ing, þar sem um meiri háttar
vjelavinnu er að ræða.
15. Með uppeldismálakerfi
ætti að stefna að því að fjór-
falda eða fimmfalda vísinda-
mannahóp þjóðarinnar á einum
mannsaldri.
16. Þar sem nú er óbrúað
djúp milli háskóla og fram-
leiðslu, ætti að brúa það með
stofnun teknólogiskra stofnana
(atvinnudeilda).
17. Fjárframlög framleiðsl-
unnar til vísindarannsókna ætti
að auka mjög. Aðstöðu vísinda
mannanna í framleioslumálum
þarf að bæta og gefa þeim
meiri áhrif um stefnumál fram
leiðslunnar. Einkum skyldi
leggja áherslu á tilraunafram-
leiðslu.
18. Breska fiamleiðslu vant-
ar betri og nýtari framkvæmda
stjóra. Þeir þurfa að kunna
miklu meir í tækni. Draga þarf
úr því að viðvaningar sitji í
framkvæmdastjórnum (í stjórn
um fyrirtækja) og ýta undir
stjórn sjerfræðinga. Viður-
kenna þarf nauðsvn þjálfaðra
mánna og hugsandi í fram-
leiðslunni.
19. Aðferöir um dreifingu
skal taka til athugunar í rann-
sókn á tekniskri gagnnýtingu
(technical rationalisation).
enda veldur sölukerfið oft því
að reynt er að framleiða í of
smáum stíl til að það borgi sig.
20. Bein og óbein auglýs-
ingaútgjöld og eyðslu þarf að
taka til gagngerðrar athugun-
ar.
Slík pólitík krefst meirihátt-
ar aðgerða af hálfu stjórnar-
innar. Hún þarfnast mikilla
lagasetninga og enn meiri fram
kvæmdaákvarðana. Tekur hún
til allra greina stjórnarráosins,
og er raunar tæplega hægt að
hugsa sjer nema 2—3 ráðu-
neyti, sem eru henni óviðkom-
andi. Að því leyti svipar henni
til þeirrar pólilíkur um vinnu
handa öllum, sem stjórnin hef-
ir þegar tekið upp. Hvort-
tveggja er of yfirgripsmikið til
að hæg! sje að sentralisera það
í einu ráðuneyti. Samt er hvort-
tveggja póliíík með ákveðnu
marki, sem ekki verður náo
nema með þvi að samræma all-
ar aðslæður. Hvorttveggja er að
stærð aðeins sambærilegt við
ófriðinn. Og hvorttveggja skap
ar eins og ófriðurinn vandamál
í framkvæmd, engu minni en
þau, sem nú eru alkunn. Hag-
fræðilegt herforingjaráð er orð,
sem tæplega verður notað. En
hugtakið er hið sama fyrir því.
Og þess er þörf. því að annars
er hætt við að alt fari í strand,
vegna stærðarinnar einnar sam
an.
★
En þegar öllu er á botninn
hvolft, eru ekki allar hliðar
auðsköpunar, sem heníar íhlut-
un ríkisvalds. Og jafnvel þar
sem henni verður beitt, verður
ekki langt komist án aðstoðar
almenningsálitsins. í hagræn-
um eínum verður breskur al-
menningur að vita, hvernig á-
standið er, að hverju er stefnt
og vilja stefna þangað. Eins
og stendur er alt á reiki í þess-
um efnum. Hvergi er um að
ræða samtök fólks, sem hefir
bæði trú og stefnumál.' Báðir
aðalflokkarnir eru á reiki.
Verklýösflokkurinn hefir, fyr-
ir utan ítök sín í verklýðssam-
tökum, upp á ekkert að bjóða
nema kennisetningar (doctr-
ine), sem þessum málum eru
næstum alveg óskyldar. íhalds
flokkurinn, þar sem mest gætir
viðskiftaáhrifa, trúir ýrúist á
markvísa verndun afkastaleys-
is, eða flýr á náðir stefnuleysis
og tímabundinna úrræða, þar
sem hvert mál er tekið út af
fyrir sig.
Þeir sem telja sig óháða og
óeigingjarna þjóna almanna-
heildar, þeir sem hafa meiri á-
huga fyrir heildarframleiðslu
en skiftingu gróðans, eiga enga
skyldu æðri en þá að rannsaka
það, hvernig þeir geta sem ein-
staklingar eða fjelagar varað
þjóðina við þeirri hagrænu
hættu, sem yfir vofir. A öllum
sviðum hefir Bretland veðsett
auð sinn umfram núverandi
framleiðsluhæfni, bæði í her-
málum heims, alþjóðaviðskift-
um og loforðum til handa al-
menningi heima fyrir. Ekkert
getur bjargað oss frá þessum
skuldbindingum, sem vjer höf-
um tekist á hendur, nema rót-
tækar umbætur á afköstum og
framleiðslu. Það er ekki nóg að
lofa þjóðhollustu, samstillingu
og dugnað þjóðarinnar. Um
slíkt efast enginn, sem fylgst
hefir með sögu síðustu 5 ára.
En þessir kostir krefjast ör-
uggrar leiðsögn. Þá geta þeir
valdið ótrúlegum framförum.
Það er ekki nóg að berjast
við heimsku og andstöðu, held-
ur einnig þarf að berjast við
áhugaleysi, örlagatrú og minni
mátlarkend. Það er óþarfi að
álíta að dagar framfara og út-
þenslu sjeu taldir. Það er óþarfi
að álíta að aðrir eigi jafnan að
vera framar í afköstum. Það
er ekki nóg að verja og vernda
„rjettindi’1.— verja fyrri víg-
stöðu. heldur þarf að sækja
fram og nema nýtt land. Vjer
hugsum ennþá hagfræðilega um
Maginot-línur. En í hagfræð-
inni gildir það, að vörn, sem
hamlar sókn, er dæmd til ó-
sigurs.
Þegar öll kurl eru komin til
grafar, er hægt að segja að
öll hagræn vandamál sjeu eitt.
Almannatryggingar og atvinna
fyrir alla byggjast á því að
verkalýður og fjármagn gangi
úr vígjum sinum til frjálsra
•
samtaka innan „samkepni um
hagsæld". 0g almannatrygging
ar og vinna handa öllum verða
markleysa, nema bygð sjeu á
aukningu auðsköpunar. Ekkert
er fjær lagi en að glíma við
það, hvort nauðsynlegra sje.
Allir þrír fætur þrífótarins eru
jaín-nauðsynlegir, og fyrst og
fremst er þörf á leiðtoga, er
reisir þá alla í einu. Hefir
aldrei verið glæsilegra tæki-
færi fyrir hagfræðilega stjórn-
málastarfsemi. Hvar er sá jafn-
oki Pitt’s eða Peel’s, sem gríp-
ur það?
London: Enn einn stjórnmála
flokkur hefir verið stofnaður á
Italíu og lítur sá út fyrir að
vera konungssinnaður. Foringi
hans verður fyrverandi ritstjóri
Giornale d’Italia. Eru þá rúm-
ir 30 stjórnmálaflokkar á Suð-
ur-ítaliu.