Morgunblaðið - 18.11.1944, Blaðsíða 7

Laugardagur 18. nóv. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
1
S&rjeí Srá Mlþingi:
Vísindi og atvinnulíf
Horfin sjónarmið
Frómar óskir — Framsækin þjóð
FRAMSYNUSTU menn um
atvinnumál íslendinga hafa fyr
ir alllöngu komið auga á það,
að hinar ýmsu greinar athafna
lífsins hljóat á komandi árum
að sækja stoð og styrk til hag-
nýtra vísinda og rannsóknar-
starfsemi. Flestar menningar-
þjóðir hafa þegar eignast stofn
anir, sem sinna slíkum rann-
sóknum til ómetanlegra hags-
bóta fyrir framleiðslu þeirra í
öllum greinum atvinnulífs
þeirra, svo sem sjávarútvegi,
landbúnaði, iðnaði, námugreftri
og svo framvegis.
En okkur íslendinga hefir
skort í senn fjárhagslegt bol-
magn og vísindalega mentun til
þess að geta komið upp slíkum
stofnunum og rekið þær. Hefir
þar enn sannast hversu dýrt
það er að vera fátækux, hversu
miklu tjóni það veldur að vera
án þeirra tækja og þekkingar,
sem veitt getur margvíslega að-
stoð á hagnýtingu iandsins
gæða.
Merkilegt spor.
EN í ÞESSUM efnum steig
Alþingi Islendinga merkilegt
spor í þessari viku. Þá var sam-
þykt að leggja fram I miljón
kr. til byggingar rannsóknar-
stöðvar búfjársjúkdóma á Keld
um í Mosfelssveit enda komi
jafn hátt framlag á mótí ann-
arsstaðar frá. Fje þetta er veitt
af tekjuafgangi ársins 1944.
Fje það, sem lagt er fram
gegn framlagi því, sem Alþingi
hefir samþykt, mun hin’heims-
fræga vísindastofnun, sem kend
er við Rockefeller, láta af
mörkum.
Er hjer vissulega um glæsi-
legt áform að ræða. Rannsókn-
arstofunn á Keldum mun fyrst
og fremst starfa að rannsókn
búfjársjúkdóma og hverskonar
viðfangsefna, er varða landbún
aðinn. En það er einnig gert
ráð fyrir að hún taki önnur
viðfangsefni til meðferðar og
verði þar með öðrum atvinnu-
vegum að liði. Þegar á það er
litið, hvílíkt geysifje hefir und-
anfarið farið í ráðstafahir
vegna búfjársjúkdóma, mæði-
veiki og fleiri pesta, verður það
auðsætt, hversu mikill hagur er
að slíkri stofnun. í fjárlagafrum
varpi því, sem nú liggur fyrir
Alþingi, er gert ráð fyrir hálfri
þriðju niiljón til sauðfjárveiki-
varna, eða meira en helmingi
hærri upphæð en framlag ríkis
sjóðs til byggingar rannsóknar
stofnuninnar á Keldum. Hvaða
vit sýnist mönnum í því að
halda slíkum fjáraustri áfram
en gera hinsvegar engar raun-
hæfar ráðstafanir til þess að
komast fyrir rætur meinsins?
Á skal að ósi stemma. Enginn
getur að vísu fullyrt, að vís-
indamönnum okkar , á þessu
sviði takist þegar í stað að upp-
ræta pestirnar, þótt dýr rann-
sóknarstofnun hafi verið reist.
En bætt skilyrði hafa þó verið
sköpuð til þess. Pjetur Ottesen
hafði framsögu þessa máls á A1
þingi. Pjetur Magnússon, land-
búnaðarráðherra hafði einnig
þau afskipti því er greiddu
götu þess og undirbúning. Má
íslenskur landbúnaður og at-
vinnulíf landsmanna í heild
vænta mikils öryggis af stofn-
un þessari í framtíðinni. Og það
sem mest er um vert er það, að
með framkvæmd hennar er tek
in upp ný stefna, sú stefna að
afla atvinnulífinu aukins vís-
indalegs bakhjarls.
Horfin sjónarmið.
EN í SAMBANDI við af-
greiðslu þessa merka umbóta-
máls á Alþingi skaut gamalt
sjónarmið og horfið upp kollin-
um. Það hefir verið haft á orði
að til forystu þesarar stofnunar
væri ákveðinn ungur og mjög
efnilegur vísindamaður likleg-
astur. .» •.
Ófeigur-karl frá Hriflu tók upp
allmikla baráttu gegn málinu
vegna þess að þessi maður
hafði verið orðaður við stjórn
stofnunarinnar. Maðurinn væri
of ungur, hann hefði ekki unn-
ið áður undir stjórn annara
manna og þættist of góður til að
gera það framvegis. Slíka vís-
indamenn væri ekki hægt að
nota og þessvegna gætu fróm-
heitin frá Hriflu ekki stutt
þetta mál. Gerum okkur
ljóst hvað framkvæmd þessar-
ar kenningar þýddi.
Islendingar eiga nú marga
unga og mjög efnilega menta-
menn erlendis við nám, suma í
I vísindagreinum, sem enginn Is
! lendingur hefir áður numið.
Islenskt athafnalíf vantar þessa
menn, bráðliggur á þeim. Eftir
kenningu ,,Ófeigs“ væri ekki
hægt að trúa þeim fyrir sjálf-
stæðu starfi að loknu námi, í
senn vegna þess, að enginn eldri
i maður tæki þeim fram að þekk
ingu og væri þannig rjettkjör-
inn til þess að hafa yfirumsjón
með starfi þeirra. Eftir hverju
ættu þá hinir ungu mentamenn
og vísindamónn að bíða, því að
verða gamlir og gleyma fræð-
um sínum?
Nei, kenning ,.Ófeigs“ er
löngu látin. Hitt er jafn æski-
legt að ungir menn sanni hæfi
leika sína og vinni sig upp á
þeim sviðum, sem þess er kost
ur. En hvernig eiga þeir að
gera það, þar sem engin skil-
yrði eru til þess? Verða menn
góðir sjómenn af því að fá
aldrei skiprúm og komast aldrei
á flot, góðir bændur af því að
fá aldrei jarðnæði, duglegir
járnsmiðir af því að komast
aldrei í smiðju o. s. frv.? Er
hægt að svara þessum spurn-
ingum játandi? Jeg held varla
nema menn hafi áður orðið fyr
ir því óhappi að missa höfuðið.
Fyrsta frumvarpið.
FYRSTA FRUMVARP hinn-
ar nýju rikisstjórnar kom fram
í lok sjðustu viku eða í þann
mund, sem Alþingi kom saman
eftir fundahlje sitt. Er það
frumvarpið ' um nýbyggingar-
ráð. Er það staðfesting á þeim
hluta málefnasamnings stjórnar
flokkanna er fjallaði um að því virðist þó vera stefnt. Ein-
tryggja atvinnulífi landsmanna
not inneigna þeirra, sem Islend
ingar eiga erlendis og safnast
hafa á stríðsárunum. Af þessu
fje skal jafngildi að minsta
hverjum kann að virðast aðmeð
þessu sje stefnt að því marki, að
sníða framtaki einstaklingsins
um of þröngan stakk. Því fer
• þó fjarri. Með áætlunarframl.
kosti 300 miljóna íslenskra j er höfuðáherslan aðeins lögð á
króna lagt á sjerstakan reikn-
ing og skal eingöngu verja fjár
hæð þeirri til kaupa á fram-
leiðslutækjum og til annarar
nýsköpunar í atvinnulífi þjóð-
arinnar, samkvæmt nánari á-
kvörðun nýbyggingarráðs.
„Frómar óskir“.
í UMRÆÐUNUM um þetta
fvrsta frumvarps ríkisstjórnar
innar hreyfði formaður þing-
flokks Framsóknarmanna all-
miklum mótmælum gegn því.
Taldi það fyrst og fremst „fróm
ar óskir“ en síður raunhæfar
tillögur er til úrbóta gætu orð-
ið og nýsköpunar í atvinnulífi
þjóðarinnar.
Forsætisráðherra spurðist þá
fyrir um það, hvort að í hverju
umbótamáli er fram væri borið
á Alþingi, fælust ekki fyrst og
fremst „frómar óskir“ meðan
það hvorki hefði verið sam-
þykt nje framkvæmd þess haf
in. Þessum „frómu óskum“
hefði Framsóknarflokkurinn
auk þess lýst sig í öllu samþykk
an meðan hann ennþá tók þátt
í tilraunúm til myndunar allra
flokka stjórnar.
Þetta þótti Eysteini ljót lat-
ína, en varð þó að láta við svo
búið sitja og komst hvergi.
I þessu sambandi má benda
á skynsamleg ummæli Fram-
sóknarblaðsins á Akureyri.
Segir þar fyrir skömmu um
málefnasamning stjórnarflokk
anna: ,,— Málefnasamningur-
inn hefir vakið mikla athygli.
í honum er að finna mjög margt
er til velmegunar og framfara
horfir og allir frjálslyndir
menn hafa lengi verið sammála
um að framkvæma þyrfti“.
Þetta ætti Þingflokksformað
ur Framsóknar að lesa í stað
þess að taka sjer fyrir hendur
að flytja ekki veigameiri ræöur
en hann hjelt gegn þessu fvrsta
frumvarpi hinnar nýju ríkis-
stjórnar.
Við þetta má svo að lokum
bæta því, að rökstuddur grun-
ur leikur á því, að óskirhansséu
ekki allar jafn ,,frómar“ um
afdrif og framkvæmd tillagna
þeirra, sem birtast í þessu frum
varni, sem hann þó einu sinni
j hafði í öllu lýst sig fylgjandi.
Tvö önnur meginatriði fetast
í frumvarpi þessu.' Nýbygging-
I arráð, sem skipuð skai fjórum
| mönnum, skal búa til heildar-
j áætlun, sem fyrst um sinn skal
i miðuð við næstu fimm ár. um
j nýsköpun íslenskra þjóðarbú-
skapar. Skal þar áætlað, hver
atvinnutæki til sjávar og sveita
þurfi til þess að auðlindir lands
ins verði hagnýttur og allir Is-
lendingar hafi atvihnu við sem
arðbærastan atvinnurekstur.
Hjer er að vísu ekki beint kveð
ið á um að áætlun skuli gerð
um sjálfa framleiðsluna, en að
það að beina framtaki ein-
staklinga og heildar inn á sem
hollastar brautir. Með henni er
reynt að tryggja það, að þjóðin
hagi framleiðslu sinni þannig,
að henni henti hún sem best, að
t. d. landbúnaðurinn framleiði
nægilega mikið af öllum þeim
matvælum, sem þjóðin þarfn-
* ,
ast, sjávarutvegurinn þær sjáv
arafurðir, sem rýmstur og best
ur markaður er fyrir erlendis,
iðnaðurinn þær vörur, sem sam
keppnisfærastur er við erlend
ar iðnaðarvörur o. s. frv.
Engum sem um þessi mál
hugsar, getur blandast hugur
um það, að áætlunarframleiðsla
er þjóðinni nauðsynleg. Hún
tryggir það, að kraftar hennar
sjeu hagnýttir rjettilega. En
slík skipulagning framleiðslunn
ar hlýtur auðvitað að vera
mörgu háð, sem gerist annars-
staðar í heiminum.
Annað athyglisvert atriði
frumvarps þessa er það, að fela
má ráðinu störf ýmisra milli-
þinganefnda, sem nú -eru starf
andi í skipulagsmálum atvinnu
rekstrar eftir stríðið, ef ríkis-
stjórnin telur það betur henta.
Samkvæmt upplýsingum fyr-
veraridi fjármálaráðherra voru
á s. 1. ári raunar 50 nefndir
ýmisra tegunda starfandi. Síð-
an hefir Alþingi bætt nokkrum
nýjum við. Ef litið er á þessar
nefndaskipanir allar, verður
það ljóst, að sumar nefndanna
hafa verið nauðsynlegar og
hafa starfað að undirbúningi
mikilsverðra mála. Aðrar eru
hrófatíldur einskært og engin
nytsemd í tilvist þeirra. En þær
kosta töluvert fje.
Vissulega stefmr það í rjetta
átt að fela má nýbyggingarráði
störf nokkurra milliþinga-
nefnda. En þar hefir þó komið
nýtt ráð fyrir nefndir.
En hinn mikli ofvöxtur og"
yfirbygging á rekstri þjóðarbús
ins er ekki auðveld viðfangs.
Það er erfitt að draga saman
seglin Ein syndin bíður annari
heim og alt er komið í hnút,
sem ekki verður leystur og
naumast högginn. Svo stórt er
höfuðið orðið á okkar htla þjóð
fjelagi.
mál sjeu mest aðkallandi. En
öllu þokar samt nokkuð áieið-
is.
Á hverju ári bætast ný mann
virki við og sókninni er haldið
áfram til bættrar aðstöðu á
nýjum sviðum. Vissulega býr
hjer framsækin þjóð í góðu
landi.
S. Bj.
Sextugur Pjetur
Eyvindsson
í DAG verður sextugur Pjet
ur Eyvindsson, Lindargötu 20,
eða Pjetur frá Grafarholti, eins
og hann er oítast nefndur. —
Hann er trjesmiður að atvinnu
og hefir nú um margra ára
skeið unnið hjá Flosa Sigurðs-
syni, sem öllum Reykvíkingum
er að góðu kunnur.
Pjetur er fæddur að Drag-
eyri í Skorradal, en var strax
á öðru ári tekinn í fóstur af
föðurbróður sínum, Birni Bjarn
arsyni og konu hans, Kristrúnu
Eyjólfsdóttur, sem þá bjuggu á
Hvanneyri, en fluttu síðan suð-
ur í Mosfellssveit, eins og kunn
ugt er.
Þau Björn og Kristrún gerigu
Pjetri að öllu í foreldra stað og
fjekk hann hjá þeim hið ógæt-
asta uppeldi, eins og öll þeirra
börn.
í Grafarholti dvaldi Pjetur
öll sín æskuár og að mestu alt
til fullorðins ára. Og enn mun
hann telja Grafarholt sem sitt
annað heimili.
Árið 1924 giftist Pjetur Guð-
rúnu Daðadóttur, ættaðri úr
Breiðafirðf, ágætri konu, og
eiga þau 3 mannvænleg börn.
Pjetur er vel gefinn maður,
eins og hann á ætt til. Engrar
sjerstakrar mentunar naut hann
í æsku, umfram það sem hann
fjekk hjá fósturforeldrum sín-
um, en hún mun hafa reynst
honum raungæfari og haldbetri
en mörgum öðrum meiri skóla-
lærdómur.
Meðan Pjetur var í heima-
húsum, tók hann virkan þátt
í ýmsum fjelagsmálum sveitar
sinnar, og þó sjerstaklega starf
semi ungmennafjelagsins, sem
þá bar hæst í íjelagslífi sveit-
arinnar.
Síðan Pjetur fluttist til
Reykjavíkur er jeg ekki eins
kunnugur starfsemi hans og á-
Fjárveitinganefnd. hugamálum, en veit -þó um að
FJÁRVEITINGANEFND J hann hefir verið starfandi inn-
vinnur nú sem kappsamlegast an Góðtemplarareglunnar, og
að nauðsynlegum breytingum þá veit jeg að hann hefir verið
á fjárlagafrumvarpinu. Er það liðtækur þar sem annarsstað-
eins og venjulega mikið starf ar, sem hann hefir snúið sjer
I •
og ekki vinsælt, því margar
hendur eru á lofti, eins og
oftast áður er fjárlög eru sam-
in, en hinsvegar erfitt að gera
öllum til hæfis og sinna hinum
sundurleytu kröfum, er ber- j
ast.
Víða kallar brýn nauðsyn að
og raunar finnst öllum þeim,
sem álengdar standa, að þeirra l
að.
Pjetur Eyvindsson er traust-
ur maour og raungóður og trúr
hugsjónum sínum og hugðar-
efnum.
Vinir hans og fjelagar að
fornu og nýju óska honum alls
árnaðar á þessum áfanga á æfi
hans.
Mosfellingur.