Morgunblaðið - 29.11.1944, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 29. nóv. 1944
MORGUNBLASIÐ
5
Sr. Gísli BryhjóIIsson:
Prestarnir og prestkosningalögin
I. er háð tilviljun einni, eins og
NÚ SEM stendur eru uppi margar kosningar, er það eina,
all-háværar raddir um það, að sem úrslitum ræðux.
tekin verði til rækilegrar athug
unar aðstaða hinna opinberu
starfsmanna í þjóðfjelaginu.
Einkum lúta þessar raddir að
því, að leiðrjetta beri það mis'-
ræmi og öngþveiti, sem launa-
kjör opinberra starfsmanna
eru komin í og koma einfaldara
heildarskipulagi á launa-
greiðslu þess opinbera. Þarf
engan að undra, þótt þessar
raddir láti nú mjög til sín
heyra. Þess er ekki að vænta,
að þjóðartekjunum verði rjett-
látlega, sliift, meðan ríkisvald-
ið sjálft gengur á undan í rang
lætinu, — greiðir sumum starfs
mönnum sínum laun, sem eru
lítt við hóf en veitir öðrum
skorinn skammt.
Samfara kröfunum um sam-
ræmingu launakjaranna, eru
nú komnar fram tilfögur um
að taka til endurskoðunar rjett
indi og skyldur opinberra
starfsmanna og setja um þetta
efni sjerstaka löggjöf. I þeirri
III.
EN ENGUM er als varnað.
Einhverja kosti hlýtur þetta
fyrirkomulag að hafa. Það mun
fyrst verða talið því til ágæt-
is, að þegar söfnuðurnir geti
sjálfir, með kosningu, ráðið
hver verði prestur þeirra,
hljóti þeir að verða ánægðir
með hann, samvinnan betri,
tengslin nánari. Með veitingu
ráðherra sje aftur á móti hægt
að þröngva þeim prestum upp
á söfnuðina, sem þeir vilji ekk-
ert hafa með að gera og ekk-
ert samstarf við. Kosningaað-
ferðin mun iíka talin vera í
meira samræmi við lýðræðis-
hugsjónina heldur en þegar
veitingavaldlð er hjá ráðherra
einum.
Þegar prestskosningalögin
voru til afgreiðsþj á Alþingi,
virðast margir þingmenn hafa
gert sjer háar vonir um mik-
inn árangur af þeim fyrir
löggjöf yrði m. a. kveðið á um kirkjulífið
landinu. Einn
með hverjum hætti og eftir ^ þeirra ljet svo um mælt við
hvaða reglum opinber embætti | umræður, að þær kirkjur
skulu veitt og hvað aðallega mundu fyllast, sem nú stæðu
ætti að hafa til hliðsjónar við
slíkar veitingar. Hjer skal ekki
rætt um þessi mál alment, held
ur. aðeins einn þátt þeirra og
það er veiting prestsembætt-
anna.
II.
UM VEITINGU opinberra
embætta fer oftast eftir þeirri
reglu, að staðan er auglýst laus
til umsóknar. Þeir sem óska og
rjettindi hafa sækja um stöð-
una og svo er það á valdi við-
komandi ráðherra að velja
þann sem honum sýnist, en oft
mun hann þurfa að leita um-
sagnar æðstu manna i viðkom-
andi starfsgrein s. s. landlækn-
is, fræðslumálastjóra o. s. frv.
Þessu er alt öðruvísi varið
um veitingu prestsembætta þó
undarlegt sje. Þar um eru í
gildi sjerstök lög, svonefnd
prestskosningalög. Eftir þeim
tómar, ef fólkið fengi sjálft að
velja sjer þann prest, sem það
vildi láta prjedika yfir^jer.
Við vitum nú vel, hvernig slík
ar vonar hafa rætst.
Það mun líka á sínum tima
hafa verið talið prestskosninga
lögunum til ágætis, að með
þeim væru landsmenn að öðl-
ast aukið frelsi og að endur-
heimta forn rjettindi úr hönd-
um erlends konungs og stifts-
yfirvalda. Þær röksemdir höfðu
mikið gildi á sínum tíma enda
þótt slíku sje ekki til að dreifa
nú. Valdið er hjá fólkinu. enda
þótt veitingin fari um hendur
ráðherra.
IV.
EN HVAÐA gallar eru nú á
þessari aðferð? Fyrst og fremst
þeir,, sem fylgja öllum kosn-
ingum. Oft og tíðum er í
frammi hafður illvígur áróður
fá kjósendur í viðkomandi gegn einstökum umsækjend-
prestakalli að velja um umsækj um, sem'þeir gefá þó ekkert
endur. Taki meira en helming tilefni til sjálfir. Oft myndast
ur kjósenda þátt í þeirri kesn- innan safnaðanna klofningur
ingu og fái einhver umsækj- og deilur í sambandi við kosn
enda meira en helming greiddra ingar, sem stendur heilbrigðu
atkvæða, er hann „löglega kos- kirkjulífi fyrir þrifum og seint
inn“, sem kalað er og hlýtur nær að gróa. Eins og lögin eru
embættið. Nái enginn umsækj- nú, getur 14 hluti kjósenda í
enda þessum „meirihluta“, er prestakalli ráðið prestskosn-
ráðherra ekki bundinn við at- ingu, ef hann er nógu sam-
kvæðagreiðsluna, en sú venja taka, enda þótt % hlutar sjeu
hefir skapast, að sá, sem flest á m&ti, ef atkvæði þeirra skift-
atkvæði fær, hlýtur embættið I ast á marga umsækjendun -—
að öllum jafnaði. Méð þessari
aðferð við veitingu prestakalla
er aðallega, og raunar ein-
göngu, tekið tillit til vilja við-
komandi safnaða eða þess
hluta þeirra, sem kemur sjer
saman um ákveðinn umsækj-
anda. Þar er ekkert tillit tekið
til óska prestastjettarinnar eða
forystumanna hennar, t. d.
biskups, þar er engin hliðsjón
höfð af embættisal’dri presta,
hæfileikum þeirra eða lífs-
reynslu, eða sjerstökum þörfum
kirkjunnar á hverjum stað o.
Kosningarnar tryggja því söfn-
uðinum als ekki þann prest,
sem meirihluti iians vilh Og
enda þótt meirihlutinn sam-
einist um ákveðinn umsækj-
anda og kjósi hann, kemur það
oft í ljós við nánafi kynni, að
reynslan af prestinum yerður
oft önnur en vonir stóðu til í
upphafi. Munu ’nokkur dæmi
þess, að söfnuðum hefir verið
jafn ljúft að losna við þann
prest, sem þeir voru hvað fús-
astir að kjósa. Þannig horfa
prestskosningarnar við frá
■V.
EN HVAÐA áhrif hafa þessi
lög haft fyrir prestastjett lands
ins? Jeg held að yfirleitt hafi
þau verið henni til mikillar ó-
þurftar. Reynslan hefir orðið
sú, að þegar ungir prestar eða
óvígðir kandidatar hafa sótt
um prestaköll á móti sjer^eldri
mönnum, hafa yngri mennirnir
iang-oftast verið löglega kosn-
ir eða a. m. k. fengið fléiri at-
kvæði og þar með hlotið emb-
ættið. Þetta hefir haft þær af-
leiðingar, að flestir prestar
hafa orðið að sitja i þvi brauði,
sem þeir hljóta fyrst,.enda þótt
þeim leiki einhver hugur á að
skifta um starfssvið. Allir, sem
nökkuð hafa fylgst með prests
kosningum undanfarna áratugi,
þekkja fjölmörg dæmi þess, að
prestar með mörg embættisár
og mikla reynslu að baki, hafa
borið lægra hlut í kosningum
fyrir ný-útskrifuðum guðfræð
ingum, sefn koma beint frá
prófborðinu. Að vísu má nefna
dæmi um hið gagnstæða, en
það er undantekningar, sem
staðfesta regluna.
Þessi útkoma í prestskosning
unum hefir á margan hátt haft
slæmar aíleiðingar fyrir kirkj-
una. Jeg held, að hún sje ein
af orsökunum að þeim skorti á
prestum, sem nokkur undan-
farin ár hefir verið all-tilfinn-
anlegur. Nú munu a. m. k. 13
prestaköll' vera prestslaus og
þjónað af nágrannaprestum. Þó
bættust níu prestar í hópinn á
s. 1. vori. Sýnir það, að mörg
og stór hafa skörðin verið áð-
ur en þcir komu út í starfið.
Samt eru til i landinu kring-
um 20 guðfræðingar vígðir eða
óvígðir, sumir, sem aldrei hafa
orðið prestar, aðrir, sem hætt
hafa prestsskap eftir nokkurra
ára þjónustu og leitað annara
starfa.
Tregða manna við að taka
að; sjér hin strjálbýlu og. af-
skektu prestaköll getur átt
sjer margar eðlilegar orsakir.
Og hún verður vel skiljanleg
þegar þess er gætt, að þeir eiga
þaðan oft engar dvr opnar inn
í eftjrsóknarverðari brauð, sem
þeir e. t. v. hafa augastað á.
Samt geta slík prestaköll ver-
ið ákjósanlegir skólar fyrir
unga og hrausta menn. Þar
opnast þeim alt annar heimur
heldur en þeir hafa lifað í á
námsárunum, þar fást náin
kynning af landi og þjóð, þar
getur gefist gott næði til lest-
urs og kenslustarfa o. s. frv.
Hinsvegar er altaf sú hætta fyr
ir þá, sem á slíkum stöðum eru
til langframa að ,,forpokast“
þar, eins og kallað er, ekki síst
ef þeir eiga það nokkurnveg-
inn víst að vera þar alla sína
préstsskapartíð. Það getur bein
s. frv. Val safnaðanna, sem oft sjónarmiði safnaðanna.
kosningalögin hafa komið í
veg fyrir, að þeir gætu fluttst
í eftirsóknarverðari brauð, sem
þeiv þó annars ættu rjettmætt
tilkall til eftir embættisaldri og
fyrra starfsferil.
A mannlegan mfælikvarða er
það heldur ekki mikil hvöt fyr
ir menn til að leggja sig fram
i stöðu sinni og sýna alúð og
árvekni i störfum, þegar þeir
vita, að ekkert tillit er til sliks
tekið, ef þeir óska að skifta um
prestakall. Eflaust mun þessu
verða svarað á þá leið, að slík-
ur hugsunarháttur sje ekki
prestslegur. Á presturinn nokk
urntíma að hugsa um jarð-
neska upphefð, hægari brauð,
embættisframa eða því um líkt?
1 Á ekki hans eini auður að vera
sá, að eiga himnaríki, hans
eina upphefð sú, er drottni
líki, eins og sr. Valdimar kvað.
Við ættum þó að vita, að guð
er ekkert fjær mönnum í
Grímsey heldur en í Garða-
stræti og ekki launar hann yer
vel unnið starf í Hofteigspresta
kalli heldur en í Hallgríms-
sókn. Mikil ósköp, nei. Altaf
erum við prestarnir einmitt að
prjedika þetta, og sannarlega
ættum við að breyta eftir því.
En við erum bara ekki nógu
kristnir til þess. Það eru ekki
allir, sem láta sjer nægja
Vedersö um aldur og æfi, og
ef að eðlilegri og rjettlátari
aðferð við veitingu prestskaila
getur orðið okkur prestunum
hvöt til að sýna meiri árvekni
og dugnað í starfinu, þá ber að
vinna að því að hún verði tek-
in upp.
VI.
YMSIR kirkjunnar menn
hafa iika fundið að hjer sje
umbóta þörf og beitt sjer fyrir
því að koma á einhverri breyt-
ingu til batnaðar. Er skemst
að minnast, að fyrir nokkrum
árum var borið fram frumvarp
á Alþingi þar sem lagt var til
að söínuðir mættu kalla sjer
ákveðna presta, án þess að til
kosninga þyrfti að koma. Ekki
náði þetta frumvarp samþykki
Alþingis og tel jeg það bættan
skaða, þvi með því hefði á eng
an hátt verið ráðin bót á þeim
höfuð-gallá, sem er á núver-
^ andi skipan og jeg hefi drepið
| á hjer að framan.
Þrátt fyrir þetta munu prest
ar og kirkjuvinír í leikmanna-
stjett yfirleitt vera sammála
um að prestskosningalögin sjeu
litt. viðunandi til frambúðar.
Á kirkjufundinum almenna,
sem haldinn var í Reykjavík,
haustið 1943, var þetta mál til
. umræðú. Var. svofeld tiulaga
samþykt að því er mig minnir
fmeð samhljóða atkvæðum:
|' ,.Þar sem þess hefir orðið
mjög vart, að mikil óánægja er
numdar úr gildi, en prestur
skipaður eftir tillögum biskupe
enda leiti hann álits sóknar-
nefnda og prófasts um fram-
komnar umsóknir.
Væntir fundurinn þess, a'ð
kirkjustjórnin leiti álits safnað
arfunda og hjeraðsfunda um
málið á næsta ári“.
Ekki er mjer kunnugt ura,
hvað kirkjustjórnin hefir gert
í þessu máli enn sem komið er.
Álits safnaðar- og hjeraðs-
funda mun ekki hafa verio leit
að á þessu ári, en þess er að
vænta að kirkjustjórnin láti
ekki með öllu undir höfuð
leggjast að verða við þessum
tilmælum hins alm. kirkju-
fúndar. Brjefakarfan fær nóg
af samþ^’ktum hinna kirkju-
legu funda enda þótt þessi eina ,
fengi einhvern annan sama-
stað.
VII.
ENDA þótt menn sjeu sam-
mála um ókosti prestskosninga
laganna, kann þá að greina á
um, hvað koma skuli í þeirra
stað. Mjer finst það liggja í
augum uppi, að prestsembætti
eigi að veita eftir sömu eða .
svipuðu reglum og önnur opin-
ber embætti. Veitingavaldið sje
hjá kirkjumálaráðherra, sem
skipi menn í embættin eftir að
hafa fengið umsögn og tillög-
ur biskups um umsækjendur.
Við veitinguna sje fyrst og
fremst farið eftir embættis-
aldri og þjónustu í erfiðum
prestaköllum — með öðrum
orðum bæði þeirrar reynslu,
sem presturinn hefir öðlast og
sem af hontum hefir fengist á
embættisferli hans. Sje að
einhverju ráði vikið út af þess
um reglum, ber biskupi og ráð
herra að færa rök fyrir því og
gera þá grein fyrir þeirri af-
stöðu sinni, sem heilbrigð rjett
lætisvitund almennings sættir
sig við, sje hún ótrufluð að
flokkspóiitískum áróðri eða
öðru, sem er þessum málum,
enn f jarskyldara.
Við verðum að treysta því,
að þessir tveir menn, ráðherra
og biskup, eru sammála un>
veitingu þá, sje hún á rjettlæíi
bygð, og við verðum jafnframt,
í lengstu iög og þrátt fyrir alt,
að vona að engum ráðherra
haldist það uppi til lengdar að-
traðka á rjettum og eðlilegurrk
reglum um veitingu opinberra
embætta.
línis verið nauðsynlegt fyrir , ríkjandi með núverandi fyrir-
presta að skifta um starfssvið . komulag á veititigu prestsemb-
eftir nokkurt árabil, komast i
nýtt. umhverfi og geta tekið þar
til starfa auðgaðir af| reynslu
og lærdómi frá sínum fyrstu
prestsskaparárum. Sú stað-
reynd, að allmargir prestar
hafa sagt af sjer og horfið að
öðrum störfum, getur átt rót
sína að rekja til þess, að prests
ætta, meðal annars vegna ill-
vígs áróðurs, sem oft hefir átt
sjer stað við prestskosningar,
skorar hinn almenni kirkju-
fundur 1943 á kirkjustjórnina
að beita sjer fyrir því, að breytt
verði lögum um veitingu presta
kalla, til dæmis á þann hátt,
að prestskosningarnar verði