Morgunblaðið - 13.12.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudag'ur 13. des. 1944
AUKNING KAUPSKIPAFLOTANS
ÞAÐ HEFIR verið ótrúlega
hljótt um aukningu og endur-
nýjun kaupskipaflotans ís-
lenska fram að þessu, og liggja
til þess ýmsar orsakir, en svo
búið má ekki lengur standa.
Um endurnýjun hans, eins og
fiskveiðiflotans, er nú komið
á elleftu stundu, og þarf því
að vekja áhuga almennings í
þessu efni, og mátli eigi síðar
vera að tækist að mynda ríkis-
stjórn, sem af einurð og alvöru
snjeri sjer að" endurreisn út-
vegs og siglingamála þjóðar-
innar. Ríkisstjórn, sem hefir
stórfeldan meiri hluta þjóðar-
innar að baki sjer, en þarf án
efa að reyna mjög á þolrif al-
mennings, ef henni á að takast
að bjarga þjóðarskútunni úr
þeim brimgarði, sem búið er að
sigla henni í á síðustu árum.
Eitt glæsilegasta sporið sem
þjóðin hefir stigið í sjálfstæð-
isbaráttu sinni var, er því Grett
istaki þess tíma var lyft, er
Eimskipafjelag íslands var
stofnað. Og mikil og sönn var
sú þjóðargleði, er fyrsta skip
þess, Gullfoss, kom hingað til
lands.
Síðan eru nú liöin um þrjátíu
ár, sem er langur tími í sigl-
ingamálum eyþjóðar. Þó að
ýmsum örðugleikum hafi verið
að mæta, hefir tekist að sigrast
á þeim, og hægt og sígandi hefir
E. í. bætt við skipastól sinn,
enda þó segja megi að ekki sje
þar nóg aðhafst og má þar ýmsu
um kenna.
Kaupskipastóll -landsins er
ekki mikill á heimsmælikvarða,
en þjóðin hefir í hjarta sínu
verið stolt af honum og með
rjetlu, því íslenskir farmenn
hafa verið ætllandi sínu hvar-
vetna til sóma.
En í allri gleði verður einnig
að gæta alvörunnar. I þeim
framleiðslu framförum, er átt
hafa sjer stað á flestum sviðum
í þessari styrjöld, má segja að
við íslendingar höfum staðið
kyrrir, og jafnvel þokast aftur
á bak, einkum hvað snertir at-
vinnutæki, og má þar fremst
benda á hin stærri fiskiskip okk
ar, og jafnframt kauþskipin,
því ef segja skyldi umbúða-
lausan sannleikann, eru þau orð
in svo úrelt samanborið við
tækni timans, að engin þjóð sem
vill gæta öryggis og sóma um
siglingamál sín, getur sætt sig
við slíkt ástand, einkum meðan
kunnugt er að stórfeld bylting
á sjer stað í þessum eínum hjá
öðrum þjóðum, og má þar vafa-
laust fremst telja Bandaríkin.
Skipasmíðar Banda-
ríkjanna.
I fyrri heimsstyrjöld og fyrst
eftir hana, bygðu Bandaríkin
mjög mikið af kaupskipum, en
eftir 1922 má svo segja að þær
smíðar legðust alveg niður,
vegna samkepni frá skipasmíða
stöðvum Evrópu, sem smíðuðu
miklu hagkvæmarf skip og ó-
dýrari. Á árunum 1922 til 1937
munu aðeins hafa verið bygð
tvö stór kaupskip í Bandaríkj-
unum.
Ameríski verslunarflot inn
hnignaði mjög ört á þessum ár-
um, og augljóst var, að ef ekk-
ert væri aðhafst, yrði landið
innan skamms ófært-‘um að
flytja sjóveg sínar allra brýn-
ustu nauðsynjar.
Eftir Halldór Jónsson
Til þess að ráða bót á þessu,
samþykti Bandaríkjaþing 1936
I lög um grundvöll að auknura
kaupskipastól. Sama ár var
skipað siglingamálaráð (Mari-
time Commission) er skyldi
hafa þessi mál með hönduin.
j Siglingamálaráðið skilaði til-
j lögum sínum á næsta ári, 1937,
| er voru í stórum dráttum þann-
, ig, að á hverju ári næstu 10
j ár skyldu bygð 50 skip, og voru
| það einkum þrjár tegundir
skipa, er nefndin lagði til að
bygð yrðu. Alt voru þetta ný-
tísku skip, með 14 til 18 milna
ganghraða, höfðu gufutúrbínu
og olíukyndingu. 1939 höfðu
verið smíðuð 21 slíkra skipa. En
um haustið það ár þóttist nefnd
in sjá fram á stóraukna skipa-
þörf og voru því gerðar nýjar
áætlanir, er síðar voru nefndar
„framtiðaráformin“.
Um áramótin 1940—1941
komst þó verulegur skriður á
skipabyggingar í Bandaríkjun-
um, þar sem skipaþörf banda-
manna jókst mjög vegna stór-
fellds kafbátahernaðar Þjóð-
verja. í ársbyrjun 1941 var gerð
ný áætlun í skipasmíðum, og á-
kveðið að bygð skyldu 200 svo
nefnd ,,ugly ducklings" skip,
er voru af mjög einfaldri gerð
og hraðbygð; ganghraði þeirra
var um 10—11 mílur. En þeg-
ar Bandaríkin hófu þálttöku í
styrjöldinni í desember 1941,
þótti augljóst að áætlanirnar
um skipasmíðar næðu enn of
skamt.
1 nýársboðskap sínum til
Bandaríkjaþings, 6. janúar
1942, skýrði Roosevelt forseti
i frá hinni vaxandi skipaþörf.
Siglingamálaráðið gerði nýjar
i ráðstafanir til stóraukinna
i skipasmíða og í janúarlok hafði
verið gengið frá samningum um
i smíði á 782 skipum, samtals
um 5.162 milj. br. tonn.
! Aitkin íækni við
' skipasmíði.
TIL ÞESS að koma í fram-
i kvæmd hinum stórfeldu áætl-
unum um aukna skipasmíði,
varð eðlilega að gera margvís-
legar ráðstafanir og fram-
kvæma hina ýtrustu skipulagn-
ingu allrar vinnu. 1939 voru
aðeins 10 skipasmíðastöðvar
með 46 smíðasleða í Bandaríkj
unum, er gátu bygt stór kaup-
skip, en flestar þeirra voru upp
teknar við smíði herskipa. En
í ársbyrjun 1944 eru um 60
skipasmíðastöðvar með um 300
skipasleða, er geta framkvæmt
stórskipasmíðar.
Skipasmíðinni var skift nið-
ur í fjölda margar sjergreinar
og var einkar hagkvæmt í því
efni, fjöldaframleiðslu fyrir-
komulagið í Bandaríkjunum, er
var mjög notað, einkum í sam-
bandi við framleiðslu á vjelum
og útbúnaoi til skipanna. Reynt
var að takmarka allar vara-
birgðir við það tæpasta, þó þann
ig að ekki þyrfti að óttast stöðv-
un vegna biðar eftir hlutunum.
Reynt var að tryggja að hver
hlutur væri fyrir hendi ein-
mitt þegar þurfti að nota hann,
o. s. frv. Vinnan var fram-
kvæmd í þeirri stillingu, sem
auðveldast var að fást við hlut-
inn. Einstakir skipshlutar voru
settir saman út af fyrir sig, og
hafðir til taks, er á þurfti að
halda, var það einkum:
Hlutar tvöfalda botnsins,
með rörleiðslum.
Vatnsþjett hólf.
Hlutar skipssíðunnar, með
böndum.
Bógur og skutur.
Lúgukarmar.
Hlutar af dekkinu.
Heil dekkhús eða hlutar
þeirra.
Hagkvæmir lyftikranar voru
hvarvetna til þess að koma
þessum hlutum á sinn stað.
Rafsuða hefir mjög verið not
uð til að auka hraðann við
*
skipasmíðina. Fyrst í stað voru
menn mjög vantrúaðir á hana,
og miklir erfiðleikar í sam-
bandi við: hana, en talið er að
tekist hafi nú alveg að yfir-
vinna þá. Byggingartími skipa
er um 25% skemri með rafsuðu
heldur en með nöglun. Stál-
sparnaður við suðuna er breyti
legur eftir stærð skipsins, en
er talinn um 10—25%, og talið
er að rafsuðan auki íekjumögu-
leika skipsins um 5%.
Liberty-skipin.
í ÁRSBYRJUN 1942 var, eins
og fyr segir, lagt hið mesta
kapp á aukna skipasmíði, þá
komu fram hin svonefndu Li-
berty-skip, sem var endurbætt
útgáfa af bresku flulningaskipi,
en teikningum breytt þannig að
auðveldara væri að framleiða
þau í fjöldaframleiðslu. Liberty
skipin eru ljettbýgð, með fimm
vatnsþjettum hólfum upp undir
dekk, er mörg þeirra hafa bjarg
að sjer á til haínar, eftir að
hafa orðið fyrir tundurskeytum
kafbáta. Stærð þeirra er 10.500
d.w., ganghraði um 11 mílur,
vjelarafl 2500 hö., vjelarteg-
und er þrígengisvjel með tveim
ur vatnsrörskötlum og olíukynd
ingu. Venjulegur hraði skrúf-
unnar er 70 snúningar, olíu-
notkun er um 25 tonn, sem þó
telst mikið, en þess er að gæla,
að þar er miðað við brenslu-
olíu, en ekki dieselolíu. Meðal
kostnaðarverð Libertyskip-
anna er talið um 1.75 milj. doll
ara með öllum hernaðarútbún-
aði.
Um 2400 skip þessarar teg-
ungar hafa nú verið bygð í
Bandaríkjunum, en komíð hafa
fram mjög háværar raddir um
að þau væru ekki hagkvæm
fyrir framtíðina vegna tækni-
legra galla, enda á það bent,
að þau hafi verið bygð á hættu
stund, til þess að hrífa banda-
geta þess, að á árinu 1943 komst
framleiðsla Liberty-skipanna
hæst upp í 150 skip á mánuði.
Vickery aðmíráll, varafor-
maður siglingamálaráðsins, hef
ir nýlega látið svo um mælt,
að á árinu 1945 muni stórauk-
ast framleiðsla Victory-skip-
anna, en eftir 1. janúar 1945
verði ekki bygð fleiri Liberty-
skip, að óbreyttum ástæðum.
Kunnugt er einnig, að bvrjuð
er smíði á nýrri tegund skipa,
4.500 smál., sem talin eru hin
mestu kostaskip, og ætluð eink
um til strandferða við Ameríku,
en jafnframt er hægt að nota
til úthafsferða, og hafa þegar
verið pöntuð 225 slík skip.
Hvað verður eftir
styrjöldina?
Á FUNDI í London í mars-
mánuði þ. á. sagði Winster lá-
varður, að siglingamálin eftir
styrjöldina yrðu mjög við-
kvæmt mál, vegna þess hvílík
röskun hefði átt sjer stað á
siglingaflotum Breta og Banda-
ríkjanna. Hann sagði að fyrir
stríð hefðu Bretar átt 18 milj.
br. tonn, en Bandaríkin 9.5
milj. br. tonn. En að í styrjald-
arlok muni Bretar sennilega
hafa 10 milj. tonn, en Bandarík-
in um 30 milj. tonn. Lágmarks-
skipaþörf breska heimsveldis-
ins hafi hinsvegar verið talin
um 20 milj. tonn.
Fyrir styrjöldina var ástand-
ið í siglingámálum Bandaríkj-
anna þannig, að aðeins 24%
af inn- og útflutningi þeirra
sjóleiðis var fluttur af amerísk-
um skipum, en 76% af erlend-
um skipurn, mest breskum og
norskum.
Siglingafloli Norðmanna fyr-
ir styrjöldina var um 7 milj., en
þeir hafa nú mist um 50% ílola
síns. Svíar áttu fyrir stríð um
1.6 milj. br. tonn, þar af voru
750 000 tonn mótorskip og
628 000 gufuskip. í styrjöldinni
h.afa þeir mist um 14% þessa
flota. Finnar átlu 251 verslun-
arskip, samtals 785.000 tonn, en
í árslok 1942 höfðu þeir misst
91 skip, samlals 331.000 smál.
og hafa vafalaust orðið fyrir
miklu tjóni síðan. Hollending-
ar, Belgar og Frakkar áttu
einnig mikla siglingafloþa, en
hafa orðið fyrir miklu skipa-
tjóni.
Öllum þessum þjóðum er lífs
nauðsyn að bæta úr skipatjóni
sínu með nýjum skipum, t. d.
má geta þess að siglingafloti
Norðmanna aflaði um 40% er-
lends gjaldeyris norsku þjóð-
arinnar fyrir stríð. Ef hinsvegar
þessum þjóðum tekst ekki að
menn úr heljargreipum kafbála 1 endurnýja skipastól sinn, hefir
hernaðarins, og það hlulverk ’ það eðlilega í för með sjer gjör-
hafi þau leyst prýðilega. | breytingu á búnaðarháttuin
Á þessu ári hafa Bandaríkja- þeirra, sú tekjulind sem sigl-
menn snúið sjer af kappi að ingaflotinn var þeim áður, þorn
smíði Victory-skipanna, sem
eru svipuð að stærð eða um
10.500 tonn, en vandaðri að 511-
um frágangi, ganghraði þeirra
er 15 mílur. í maí mánuði þ. á.
voru bygð 16 Victory-skip, og
í júní 20 og reiknað var með að
um ‘áramót væri mánaðarleg
framleiðsla þeirra komin upp
ar, og finna verður nýjar al-
vinnuleiðir, auk þess sem fvrri
miliiríkjaviðskifíum verður að
finna nýjan grundvöll.
Eflir styrjöldina verður sigl-
ingafloli Bandaríkjanna sá
stærsli í heifni, og það fer ekki
hjá því að menn verði að gera
sjer einhverja grein fyrir hví-
i 46 skip. Til samanburðar málík áhrif það hefir á viðskifta-
líf stórþjóðanna hve slórfeld-
ar breytingar hafa orðið á þessu
sviði.
I Bandaríkjunum hefir \ erið
skipuð sjerstök nefnd lil þcss
að gera rannsóknir og áætlanir
um þessi mál, og eru verkefni
hennar einkum eftirfarandi
fjögur atriði:
1) Að ákveða hve stóran sigl
ingaflota Bandaríkin þurfa að
eiga.
2) Að hverju eða hve miklu
leyti hann þuríi stuðning hins
opinbera.
3) Að hve miklu leyti farm-
gjaldarýrnun gæti komið til
mála hjá slíkum flota, vegna
rýrnunar á verslun við siglinga
þjóðir eins og England, Noreg
og Holland.
4) Að hve miklu leyti sje
hægt, eða heppilegt, að leigja
eða selja amerísk skip, eða skip
bygð í Bandaríkjunum til þess-
ara landa.
Skipasmíðar Evrópu
eftir stríð.
ÞAÐ ER enginn vafi, að
Bandaríkin hafa nú náð þeirri
tækni og möguleikum um skipa
smíði, að erfitt er við að etja.
I Evrópu hafa hinsvegar einnig
orðið miklar framfarir á þessu
sviði, þó að aðstaðan sje að
mun erfiðari. Fyrir styrjöldina
smíðuðu Svíar 60% allrar aukn
ingar skipaflota heimsins. Bresk
ar skipasmíðastöðvar hafa nú í
styrjöldinni mjög aukið afköst
sín og mun ætluð mikil skipa-
j smíði næstu ár. Erfitt er að
I
segja nokkuð um skipabygging
ar Evrópu sem stendur, en full-
víst er að mikið kapp verður
lagt á að endurreisa skipasmíða
i iðnað þeirra þjóða sem fengist
hafa mest við siglingar. Einkum
með það fyrir augum að fram-
i leiðsla Bandaríkjanna hefir
verið miklu dýrari en Evrópu.
j Það er viðurkent af banda-
mönnum að Norðmenn hafa
lagt svo ómetanlegan skerf lil
^ styrjaldarinnar með siglinga-
flota sínum, einkum tankskip-
um, sem þeir áttu svo mikið
| af, að þeir hafi fullan siðferð-
isrjett til að fá slíkt endurbætt.
Og Norðmenn munu ekki
standa með hendur í vösum í
því efni. I norskum siglinga-
málaritum hafa komið fram
kröfur um það, að mikið magn
hins erlenda gjaldeyris, sem
norska þjóðin hefir nú yfir að
ráða, verði sett fast og eingöngu
varið til endurnýjunar siglinga
flotanum, innkaupa á efni til
skipasmíða og aukningar skipa-
smíðaiðnaðs Norðmanna innan
lands. Norsku stjórninni mufi
það vafalaust ljóst, að heima
í Noregi verður að fara fram
slórkostleg uppbygging eftir þá
eyðileggingu, sem Þjóðverjar
hafa framið þar á öllum svið-
um.
Eitt af því fremsta, sem húr,
hlýtur því að snúa sjer að; er
aukin skipasmíði. 1939 voru
meðalafköst í skipasmíðaiðnaði
í Noregi reiknuð vera 8.38 gross
tonn á mann. Er um kent hve
lágt það er, hve iðnaðurinn var
illa skipulagður og fátt verka-
manna við nýbyggingar. í Sví-
þjóð var framleíðslan hinsveg-
ar 24.6 gr. tonn á mann. í Hol-
landi hefir framleiðslan verið
Framh. á bls. 7.