Morgunblaðið - 13.12.1944, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 13. des. 1944
iO
Hversu
i
j ÞEGAR jeg í septemberlok
| árið sem leið, birti greinina
, „Húsavíkurhöfn þarf að full-
gerast“, þar sem jeg m. a. færði
rök fyrir því enn á ný, hvílíkur
; framttíðarstaður síldarútvegs
; og fiskveiða Húsavík væri og
hefði lengi vqrið, var það eink-
um tvent, sem hratt þeirri
grein á flot, og sem og veldur
því, að enn er í sömu „Húsa-
víkina“ róið, sbr. máltækið,
„aldrei verður góð vísa of oft
kveðin“. í fyrsta lagi var það
samningur sá, sem stjórn Síld-
arverksmiðja ríkisins gerði dag
ana 29. og 30. júlí 1942 við
hafnarnefnd og hreppsnefnd
Húsavíkurhrepps, í öðru Iagi
frumvarpið til laga um hafnar-
bótarsjóð sem lá fyrir Alþingi
haustið 1943 og var afgreilt
sem lög nefnt ár.
í áminstum samningi segir
svo:
a. Síldarverksmiðjur ríkisins
eru skuldbundnar til þess að
reisa 10 þús. mála síldarverk-
smiðju í Húsavík strax og
Húsavíkurhreppur hefir látið
byggja hafnargarð suður frá
Húsavíkurhöfða, svo langan og
fullkominn, að hann veiti minst
60 m. legukant fyrir skip, og
við kantinn sje minst 6 m dýpi.
Jafnframt skuldbinda fulltrú
arnir stjórn síldarverksmiðja
ríkisins til þess að vinna að því
við Alþingi og stjórnarvöld
landsins, að hreppurinn fái
samþykki þessara aðila til þess-
arar framkvæmdar, svo og að
: leggja lið við lánsútvegun.
b. Síldarverksmiðjurnar sjeu
l skuldbundnar til þess, að standa
straum af greiðslu á % hlutum
vaxta af skuldum þeim, sem
hvíla á fyrirtækinu þann tíma,
sem dragast kynni, að síldar-
verksmiðjan tæki til starfa eft-
ir að hafnargarðurinn er svo
upp kominn, að hann veiti not-
hæfa aðslöðu.
★
ÞESSAR yfirlýsingar voru
gefnar að því tilskildu, að Al-
þingi heimili byggingu síldar-
verksmiðjurnar og ríkisstjórn
samþykki bygginguna og að
Húsavíkurhreppur leggi til ó-
keypis lóð fyrir síldarverk-
smiðjuna upp af hafnargarðin-
um.
Þessum tveimur varnöglum
síldarverksmiðjustjórnarinnar
var þegar kipt burtu. Hrepps-
nefnd Húsavíkurhrepps sam-
þykti strax að afhenda um-
beðna lóð á „Höfðanum" og Al-
þingi samþykti byggingu síld-
arverksmiðjunnar á þingfund-
um 1942, en sló þar nýjum var-
nagla við svohljóðandi: „Strax
og fært þyki vegna dýrtíðar-
innar að fullgera Húsavíkur-
höfn“.
Nú þótti ekki fært að gera
neitt árið sem leið, en seint á
árinu samþykti Alþingi „Lög
um hafnarbótasjóð" þar sem í
1. gr. segir svo“. Stofna skal
sjóð er nefnist hafnarbótasjóð-
ur. Tilgangur sjóðsins er að
stuðla að bættum hafnar- og
lendingarskilyrðum í kaupstöð
um og sjávarþorpum þar sem
aðstaða er góð til sjósóknar og
framleiðslu sjávarafurða. 2. gr.
laganna er svohljóðandi: „Rík-
( issjóður leggur fram til hafn-
arbótarsjóðs af tekjum ársins
lengi d útvegurinn a
hafnargerð í Húsavík
Eftir JúIllls Havsteen sýslumann
eftir
1943 3 milj. kr. og 300 þns. kr.
á ári eflir 1943“.
Nú þótti mjer eðlilega vænk
ast hagur Húsavíkur og sótti
því til fjárveitingarnefndar
Alþingis um 250—300 þús. kr.
úr þessum sjóði seint á árinu
sem leið. Svar við þessari um-
sókn hefir enn ekkert borist og
er það að líkindum, því sá seina
gangur varð á þessu þarfa máli,
að enn eru sjóðnum engar regl-
ur settar og, hvað meira er, eng
in stjórn.
Hefi jeg góða von um að milli
þinganefnd í sjávarútvegsmál-
um bæti hið bráðasta úr þessu
tómlæti og geri tillögur um
hafnarbótasjóð og notkun hans
sem verði lögfestar.
★
SPURNINGA^NAR eru þá
þessar:
Er vegna dýrtíðar fært að full
gera Húsavíkurhöfn og ber að
veita til. þess fje úr hafnar-
bótasjóði?
Þessum spurningum skal jeg
lejtast við að svara báðum í
einu og ber fyrir mig stað-
reyndir.
Er aðkallandi þörf á nýjum
síldarverksmiðj um ?
Við skulum athuga kver það
sem heitir „Rannsókn á rekstri
síldarverksmiðju ríkisins“, og
sjá hvað skrifað stendur m. a. á
bls. 136, en þar segir: Sam-
kvæmt útreikningi Jóns Gunn-
arssonar framkv.stj. Sildarverk
sm. ríkisins, hefði afli sild-
veiðiflotans sumarið 1940 get-
að orðið a. m. k. 75% meiri,
hefði hann ekki tafist frá veið-
um sökum losunarbiðu og veiði
banna. Þar sem aflinn það ár
nam 1.659 167 málum, hefir
veiðitap samkv. þessu orðið á
þeirri síldarvertíð ca. 1.240.000
mál síldar. Til þess að taka á
móli því síldarmagni hefði
þurft aukin afköst síldarverk-
smiðjanna á norðurlandi um 25
þús. mál á sólarhring". Þar
sem síldarmálið nefnt ár var
greitt með kr. 12.00 er tapið
fyrir síldveiðiflotann iæpar 15
miljónir króna. Nefndin- telur
veiðitapið 1941 sökum veiði-
banna og losunarbiða 550 þús.
mál síldar þann mánaðartíma,
sem mest veiddist eða tæpar 10
milj. kr. Um tap síldarverksm.
ríkisins nefnt ár, kemst nefnd-
in þannig að orði:
„Fram til 8. ág. teljum vjer
að afli veiðiskipa, síldarverksm.
ríkisins sem eru með 71 síld-
arnót, hefði getað orðið 80—
100% meiri en hann er Orðinn,
ef skipin hefðu haft tafarlausa
löndun“.
Telur nefndin að síldarverk-
smiðjur ríkisins hafi „vegna
skorts á síldarverksmiðjum tap
að á þessu tímabili útflutn-
ingsverðmæti fyrir rúmar 12
milj. kr. Þarna eru tölur sem
tala, að jeg ekki segi hrópa.
Og svona hefir það gengið breyt
ingalítið og úrbótasnautt árin
1943 og 1944. Hversu miklu hef
ir þjóðarbúið tapað á tómlætinu
þessi 4 ár?Ætli upphæðin sam-
anlögð fari ekki að slaga upp
í 80—100 miljónir. Vissulega!
,,Vor fátæka þjóð má við
minna“.
Til þess að ráða bót á mein-
semdunum segir nefndin: „Hjer
eru því svo mikil verðmæti í
húfi, að vjer höfum talið rjett-
mætt, að bera fram iillögur vor
ar um byggingu hinna nýju
verksmiðja“.
Enn segir nefndin: Við val
á stöðum fyrir hinar nýju verk
smiðjur hefir það fyrst og
fremst vakað fyrir oss, að stað-
urinn væri sem næst síldarmið-
unum, svo a.ð sem skemst væri
að fara með aflann til löndun-
ar. Við það aukast aflamögu-
leikar skipanna að miklum
mun. Vjer viljum geta þess, að
dagana 29.—31. júlí tók síld-
arverksmiðjustjórnin sjer ferð
á hendur til Húsavíkur og
Skagastrandar til þess að kynna
sjer sameiginlega allar aðstæð-
ur fyrir byggingu hinna nýju
verksmiðja á þessum stöðum,
og til þess að tryggja verk-
smiðjunum nægilegt landrými"
★
HVERS VEGNA var fyrst
haldið til Húsavíkur? Sökum
þess að síldarverksmiðjustjórn-
in vissi það þá og veit það enn
betur nú, að Húsavík var og
er tilvaldasti staðurinn til þess
að reisa síldarverksmiðju á
Norðurlandi.
Það er marg sannað og játað
af öllum skipstjórum og veiði-
formönnum síldveiðiflotans, að
mesta síldarmagnið er í flest-
um ef ekki öllum sumrum á
Skjálfandaflóa og við Tjörnes.
Frá því jeg kom til Húsa-
víkur, en þar hefi jeg nú dval-
ið 23 ár, hefi jeg horft á það
sumar eftir sumar, að síldveiði
skipin hafa fylt sig dag eftir
dag á Sjálfandaflóa í „Barrn-
inum“ milli Lundeyjar og Tjör
ness og jafnvel framundan höfn
inni og orðið að fara með afl-
ann ýmist til Siglufjarðar, Eyja
fjarðar eða Raufarhafnar. Þeg
ar forseti íslands heimsótti
Húsavik 3ja ágúst síðastl., varð
honum m. a. starsýnt á flota
skipa, sem var að síldveiðum
á Skjálfanda í sólskini og rjóma
logni, rjett vestan við Húsa-
víkurhöfn, skamt undan landi.
Ljet hann að loknu samsæti
aka sjer út á höfðann til þess
að geta á stuttu færi úr landi
sjeð veiðiaðferðir hinna ís-
lensku síldveiðimanna. Þótti
forsetanum þessi sjón bæði
skemtileg og falleg, enda mun
hann hvergi hafa sjeð aðra
eins.
En auk þess sem Húsavík
liggur svona vel við síldarmið-
in, þá kemur og hjer annað til
greina, sem eykur á gildi Húsa-
víkurhafnar fyrir síldveiðiflot
ann, en það er sú staðreynd,
að hún er tengiliður milli Siglu
fjarðar og Raufarhafnar og
þangað geta skipin oft leitað,
þegar ekki verður til hinna
hafnanna náð. Gamlir þular og
gætnir munu hafa það fyrir
satt, að þegar haustar að og
dimma tekur nótt, sje álíka
hættulegt að sigla fyrir Sljettu
eins og fyrir Strandir. Það þarf
aðeins að líta til lands þegar
farið er fyrir Sljettu, þá bera
skipsflökin þess vott sem enn
standa þar á blindskerjum,
boðum og grynningum, að
þarna hefir margur vaskur sjó-
maður fundið vota gröf. Is-
lensku síldveiðiskipin eru flest
fremur smá vjelskip, oft ekki
sem best út búin en venjulega
ofhlaðin síld, þegar þau halda
til hafnar. Enn hefir vel tekist,
en svo gæti farið, ef nokkur
hluti flotans væri á leið fyrir
Sljettu sökum þess, að hann
ætti sjer engan annan kost til
þess að losna við síld, sem
tekin væri vestan við Rauðu-
nes utarlega, en að halda til
Raufarhafnar, að ekki dygði fyr
ir öll skipin að moka út síld-
jinni, ef skyndilega hvessti af
|norðri og gengi í byl. Segi jeg
þetta sökum þess, að mjer er
'enn minnisstætt veðrið sem
skall í einni svipan á í ágúst-
lok 1926 og fórust þá fjögur
skip norsk við Sljettu og varð
aðeins mannbjörg á tveimur.
Sjálfur var jeg þá staddur á
Reykjaheiði í blindbyl og hefði
Jmáske verið þar enn, ef jeg
hefði ekki tekið ráðin af fylgd-
armanninum og látið ,,Grána“
minn ráða ferðinni, en hann var
ratvísasti hestur sem jeg hefi
þekt.
LOKS vil jeg geta þess, að
Húsavíkurhöfn kemur ekki ein
ungis síldveiðiflotanum að
haldi, heldur og öllum þeim
flota, sem farinn er!að stunda
þorskveiðar vor og haust milli
Grímseyjar og Rauðunúpa.
Ótaldir eru enn „landkostir“
Húsavikur fyrir sjómenn okk-
ar þegar í höfn er komið, en
um þá skal fljótt yfir sögu far-
ið og aðeins drepa á að í Húsa-
vík er ágæt vatnsveita, raf-
veita, sem stendur til að
stækka allmjög og von gera
Húsvíkingar sjer um það, að
hitaveita sje ekki langt undan
landi.
Þá skiftir miklu máli, að vist
ir eru nógar, svo sem smjör,
mjólk og kjöt.
— Hvað er hafnargerðinni
komið?
— Öllum eða flestöllum út-
gerðarmönnum og sjómönnum
hjer á landi mun vera kunn
hafnarbryggja sú, sem gerð
var í Húsavík á árunum 1933—
1936 og sleppi jeg því að lýsa
henni eða greina frá því hvílík
lyftistöng hún hefir verið fyrir
atvinnulíf Húsavíkur, einkum
útgerðina, en það vil jeg í
þessu sambandi undirstrika, því
mörgum er það máske ekki
ljóst, að bryggja þessi er einn-
ig suðurálma eða innri álma
hafnargerðarinnar í Húsavík —
Kostaði mannvirki þetta með
uppfyllingum þeim tveimur,
sem ná alt út að fjörustjett K.
Þ., ca. 600 þúsund krónur og
hefir hafnarsjóðurinn fram að
þessu staðið vel undir útgjöldv
um sínum vegna mannvirkj-
anna.
Með * þessari hafnarbryggju
veitist skipum skjól á Húsavík-
urhöfn fyrir þrem áttum, en
standi vindur og sjór að vest-
an eða norðvestan, er skipa og
bátalægi að miklu leyti óvarið
og ætti þessi ástæða ein að vera
ærin nóg til þess að flýta fyrir
því, að höfnin verði fullgerð
sem fyrst.
í SUMAR sem leið fjekst
leyfi til þess að byrja á hafn-
argerðinni við „Höfðann", en
ekki mátti vinna fyrir meira
en rúmum 100 þús. krónum,
sem er enginn ,,obbi“ nú á dög-
um og því síður þegar þess er
gætt, að samkvæmt kostnaðar-
áætlun þeirri, sem fyrir lágu
um gerð hafnargarðsins suðúr
af Húsavíkurhöfða, var mann-
virki þetta áætlað ca. 2 miljón-
ir króna, ef hæfilegt grjót í
háfnargarðana fyndist í land-
areign Húsavíkurhrepps, að
öðrum kosti var áætlunin ca.
700 þúsund krónur hærri. Hið
fyrsta sem verkstjóri hafnar-
gerðarinnar ljet gera í sumar
sem leið, var að hefja leit að
grjótnámu í Húsavíkurlandi, og
sem betur fór, fanst hún.
Verk það, sem unnið var í
sumar sem leið vegna hafnar-
gerðar Húsavíkur, þori jeg að
fullyrða. að hafi unnist bæði
vel og ódýrar en við var búist,
en þótt vel sje unnið, miðar
því verki lítt áfram, sem áætlað
er 2 miljónir, ef aðeins má
vinna fyrir 100—200 þúsund á
ári, og kennir lítillar hagsýni í
slíkum ráðagerðum.
Það heyrast nú hvaðanæfa
háværar raddir um það, að út-
gerðin beri uppi ríkissjóðinn og
þjóðarbúið og að endurnýja
þurfi og auka skipastól lands--
manna. Hvorutveggja þetta er
sjálfsagt rjett, en mjer er
spurn: Til hvers er að bæta
og stækka flotann, ef hann ekki
!á það hafnarskjól norðanlands
^og sunnan, sem vitað er og
jmargsannað, að honum er nauð
syn á, bæði til skjóls og þrifn-
aðar og til hvers er að fá lóðir
undir síldarverksmiðju, ef að
ekki á að reisa þær fyr en þeir,
'sem um þetta sömdu, eru hættir
að draga andann?
A því sem að framan er sagt,
þykist jeg enn á ný hafa fært
sönnur á það, að Húsavíkur-
höfn þarf að fullgera sem fyrst
og að einmitt til lúkningar
þessu þarfa verki, beri að veita
sem fyrst og sem ríflegast fje
úr hafnarbótasjóði.
Hversu lengi á að bíða?
Ilversu lengi á verksmiðjan
að bíða eftir höfninni, hversu
lengi á höfnin að bíða eftir verk
smiðjunni og hversu lengi út-
vegurinn íslenski eftir hvoru-
tveggja?
Þessum spurningum leyi fjeg
mjer sjerstaklega að beina til
Alþingis og ríkisstjórnarinnar.
Júl. Havsteen,
sýslumaður.