Morgunblaðið - 20.12.1944, Blaðsíða 5

Miovikudagnr 20. des. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
5
Þórður
I MÖRG ÁR hafði jeg ekki
sjeð Þórð Sveinsson, er jeg kom
heim til hans hjer um kvöldið.
Bjóst við, að hann væri orðinn
ellilegri að mun, en áður var,
eftir hina löngu vanheilsu.
Hann slasaðist árið 1935,
Jærbrotnaði, og hefir ekki getað
gengið síðan.
En þegar jeg kom inn í stof-
una til hans, sat hann keikur
og eldfjörugur í stól sínum og
var að tala við gesti, bar ótt á,
og hafði margt í huga í einu,
talaði í sömu andránni um aft-
urhald í trúmálum, erkibiskup-
inn sáluga í Kantaraborg,
fjöruskjögur og aðra vanheilsu
í íslensku sauðfje.
Hann á sjötugsafmæli í dag.
Er hann hafði stundarkorn
rætt um nokkur áhugamál sín,
en þau eru bæði mörg og marg
vísleg, fjekk jeg hann til þess
að víkja talinu áð uppvaxtar-
og námsárum sínum. Var það
þó næst honum að vísa mjer í
þeim efnum í hið nýútkomna
Læknatal. En jeg taldi að sú
greinargerð, sem þar er, væri
helst til stuttorð, og bað hann
að bæta nokkru við.
Löng vanheilsa.
— Jeg var ákaflega sein-
þroska, segir Þórður þá. Enda
eðlilegt, því 12 ár var jeg með
opin berklasár frá því árið
1878—1891. Sýndi hann mjer
örin eftir sár þessi á höndum,
handleggjum, hálsi og andliti.
En þau voru mikið fleiri. Eitt
af þeim er á kjálka hans.
Árið 1881 lá jeg marga mán-
uði rúmfastur. Einn dag, er jeg
var ekkert ver haldinn en vant
var, sá jeg alt í einu að rauður
þráður kom út úr andlitinu á
mjer út í baðstofuna á Geit-
hömrum. Jeg hrópaði upp yfir
mig í skelfingu: ■— Jeg dey!
Jeg dey! Opnast hafði slagæð í
sárinu, og stóð blóðboginn út
Úr. Móðir mín kom strax til
mín. Hún sagði: — Það er best
að setja skúm á þetta. Svo tók
hún svart skúm á bak við sperru
setti það í sárið og batt um.
Síðan greri það.
Móðir mín dó í mislingunum
árið eftir. Hún var 34 ára, hafði
Verið 12 ár í hjónabandi og
mist fimm börn sín. Við vorum
tvö eftir á lífi, Ragnhildur syst
ir mín, sem er þrem árum eldri
en jeg.
Þá um sumarið fór faðir
minn sárlasinn vestur að Ána-
stöðum á Vatnsnesi til að sækja
hval. Hann lagðist í rúmið er
hann kom heim og náði aldrei
fullri heilsu eftir það. Var oft
rúmfastur langa tíma, en lifði
fram til ársins 1890.
Fjármenskan og kverið.
Á uppvaxtarárum mínum
hafði jeg mest yndi af kindum.
Kærði mig lítið Um annað.
Móðir mín tók mig eitt sinn á
knje sjer og sagði: Jeg er hrædd
um að þessi drengur ætli að
verða heimskur. Þessi dapur-
lega hugleiðing móður minnar
hafði engin áftrif á mig. Svo
dofinn var jeg sjálfur.
Átta ára gamall byrjaði jeg
að læra Helgakver. Sá lærdóm-
ur tók mig sex ár. Jeg hafði
kverið með mjer í fjármensk-
unni, og lærði það alt utan að,
og sálmana með. bæði þá „fyrir
bergingu“ og „eftir bergingu“.
Sveinsson prófessor sjötugur
Litið yfir farinn veg
Kunni það alt utanbókar. Þelta
varð til þess að sr. Stefán Jóns-
son á Auðkúlu taldi víst að jeg
myndi verða góður námsmaður,
og vildi að jeg yrði settur fil
menta.
En daufar vonir voru með
það. Því skömmu eftir að faðir
rnihn fjell frá, leystist upp heim
ilið að Geithömrum. Fór jég
þá fyrst til Ingvars Þorsteins-
sonar að Sólheimum. Eh
því næst til sjera Guðmundar
Helgasonar að Bergsslöðum.
Átti að læra þar undir skóla.
Mjer gekk illa við latínuna þar
og varð því ekkert úr fram-
haldi á því námi, enda hafði sr.
Guðmundur sagt að það þýddi fílefldum manni. Hafði jeg ekki
Þórður Sveinsson.
ekki að ætla mjer þyngra nám
en i Hólaskóla.
í atvinnuleit.
Var jeg nú heimilislaus að
heita mátti, leitaði mjer atvinnu
hjer og þar með misjöfnun
árangri. Því þrótturinn til lík-
amlegrar vinnu var ekki mik-
ill.
Eitt sinn fór jeg l. d. til
Skagafjarðar í atvinnuleit,
kom á Sauðárkrók; bjó þar hjá
bláfátækum manni og rjeðist til
sjóróðra við Drangey. Þar lág-
um við á moði í grjótbyrgjum
í fjörunni, lifðum á brauði og
tólg og þorskhausum. Afli var
ljelegur, og jeg ljelegur sjómað-
ur og var rekinn úr þeirri at-
vinnu. Nú fór jeg með Lauru
gömlu frá Sauðárkróki til
Húnaflóa, átti ekki eyri, ætl-
aði að selja sjóskó upp í farið,
en fjekk ekki fyrir þá nema
50 aura. Var sagt að farið á
þiljum kostaði tvær krónur. Við
sigldum um nótt fyrir Skag-
ann. Jeg skreið undir bát, sem
var á þilfarinu, og þótti það
afdrep gott, því suddarign-
ing var. En er morgnaði,
kom einhver yfirmaður pg rak
mig þaðan. „Landinn hann
hlýddi og þagði“, eins og Einar
Benediktsson segir.
Snemma um morguninn leit
jeg inn um glugga á fyrsta far-
rými og sá þá að Matthías Joc-
humsson sat þar inni og var
að borða egg. Fanst mjer það
myndi vera sældarlíf, þar sem
jeg var blautur eftir nætur-
volkið.
Þoka var í flóanúm. Nokkuru
síðar var hrópað á skipinu, að
við værum að sigla upp i
kletta. Blæjalogn var og stöðv-
aðist skipið. Sje jeg litlu síðar
að bátur er hjá skipinu.
Höfðu menn komið úr landi oa'
róið fram á sjóinn til þess að
sjá hvað um var að vera, því
þeir hafa heyrt eimpípublásl-
urinn í þokunni. Kaðalspolli
hjekk út af borðstokknum ög
bar hann yfir bátinn. Rendi jíg
mjer nú á kaðlinum niður lil
bátsmanna, og komst með þeim
í land. Svo aldrei kom til þoss,
að jeg væri rukkaður um far-
gjaldið.
Síðan gekk jeg inn alla
Skagaströnd og kom að Blöndu
ósi. Þar var verið að gera
brvggju. Rjeði jeg mig þar í
vinnu fyrir 25 aura um tím-
ann. Það var gott kaup. Þar
átti jeg að bera grjót á móti
Þegar jeg kom að Möðruvöll-
um, fjell mjer allur ketill í eld.
Mjer þótti staðurinn svo mikil-
fenglegur, húsin stór og alt svo
langt fyrir ofan það sem jeg
hafði vanist.
Jeg var með stóra prjóna-
húfu á höfðinu. Húfan seig
gjarna niður í augu, svo jeg
várð að reigja mig aftur á bak
til þess að sjá fram fyrir mig.
Þegar jeg kom í hlaðið á Möðru
völlum, varð það mjer nær of-
raun að halla mjer svo mikið
aftur á bak, að jeg gæti sjeð
upp eftir hinu háa skólahúsi.
Nýtt viðhorf.
I En ekki hafði jeg verið lengi
krafta til þess. Bað jeg því verk í Möðruvallaskóla er alt við-
stjórann, hvort jeg mætti ekki horf mitt breyttist til náms og
kasta grjóti i hrúgur. En það
var einn þáttur vinnunnar. Það
fjekst ekki. Og þá var sú at-
vinna úti.
Óvænt vinarbragð.
Svo er jeg eitthvað
að
. I
framtíðar. Jeg fjekk kjark og
traust á sjálfum mjer.
Það varð mjer mikill stjn’k-
ur, að jeg hafði fengið dálitla
kunnáttu í ensku. Árið áður
hafði jeg eitt sinn gist i Holta-
stöðum hjá Jósafat bóndá. Þar
! •
myndast við jarðabótavinnu í jrak jeg augun í kenslubók Hall-
sveit minni. Þetta var vorið (dórs Briem í ensku og lærði
1893. Þá kom þar frændi minn. ^hana alla. Fjekk síðan tilsögn
Jónas Sveinsson, síðar bóndi á
Uppsölum. Við erum þremenn-
ingar. Hann hafði verið á Möðru
vallaskóla um veturinn. Hann
í ensku mánaðar tíma hjá sr.
Bjarna í Steinnesi.
Enska var eftirlætisgrein
Hjaltalíns skólastjóra. Hann tal
tilkynnir mjer þarna, að hann j aði ensku við okkur piltana og
hafi sótt um skólavist fyrir i komst jeg fljótt upp á að svara
mig. Þetta kom alveg flatt upp j honum á sama máli. Eitt sinn
á mig. Mjer hafði ekki dottið sem oftar kom jeg upp í skrif-
neitt slíkt í hug, hvað þá að stofu hans að kvöldi til. Er jeg
hann tæki sig fram um það. Enjhafði verið þar drykklanga
hann segir við mig: — Jeg sjejstund. heyrði jeg hvin, sem i
að þetla er eina leiðin fyrir ^ eldi logandi. Renn á hljóðið,
þig. Þú ert svo pasturslaus, að ’
þú dugar ekki í líkamlega
vinnu. Farir þú ekkert í skóla,
verður ekkert úr þjer.
Jeg var dálítið viðloð-
andi í Sólheimum og Ing-
var tók þessu fálega. Hann
sagði að jeg væri slíkt fyrir-
taksefni í fjármann. Væri synd
að eyðileggja það. En ef jeg
færi á annað borð i skóla, þá
væri jeg um aldur og æfi tap-
aður fyrir sauðskepnuna. Það
sárnaði honum.
Nokkru seinna kom brjef frá
Hjaltalín skólastjóra, þar sem
hann tilkynti að jeg væri tek-
inn í skólann. Fyrir því beygði
Ingvar sig. Nú þýddi ekki leng
ur að spyrna broddum. Það
sem skólastjórinn hefði skrifað,
yrði að standa.
Um haustið legg jeg svo af
stað til Möðruvalla- Var i fylgd
með Benedikt Kristjánssyni,
síðar bónda að Þverá í Ax-
arfirði.
Að Möðruvöllum.
Við komum að Hjeraðsvötnum
að kvöldi dags í myrkri og rign
ingu. Rötum ekki á rjett vað
og fórum á sund. Mjer verður
hverft við er merin tók sund-
tökin, stíg hnakkinn út í aðra
síðuna en hangi á lafinu og
merin syndir með mig til sama
lands. En út í varð jeg að fara
aftur og yfir Vötnin slörkuð-
um við og riðum að Silfrastöð-
um.
Þar átti að úthýsa okkur. En
Benedikt knúði hurðir og sagði
að þaðaii færum við ekki fyrr
en með morgni. Og svo varð.
sem nú er mitt skemtifag. Fór
síðan i Læknaskólann og ætl-
aði að ganga undir fyrri hlnta
próf að þrem árum liðnum. Er*
fjekk það ekki, því ákveðið x ar
að það próf mætti ekki íaka
eftir styttri tíma en 3% ár. Tók
svo fyrri hlutann í janúar 1905
og seinna hlutann 4 mánu.ðum
siðar. »|
En þess er að gæta að i þ4
daga vorum við fáir nemendur
í Læknaskólanum og gátnn»
því notið góðra kennara nviog-
vel og fengið tiltölulega mikia
verklega æfingu með náminu.
Fyrir uppöffun eða tilrnæt*
frá Guðmundiíheitnum Magnús ■
syni sigldi jeg svo haustið 1905.
m. a. til að le|gja stund á geð-
veikralækningar.
í ,
Samtal okkar var míkitJ'
lengra en framanrituð frásögrv
ber með sjer. Því inn á miH*-
töluðum við um landsins gagrv
og nauðsynjar, dægurmál þjoð-
arinnar, einkum framfaramáV
landbúnaðarins. Fjármenrkan
hefir t. d. aldrei horfið úr huga
hans og hvergi hefir honum
fundist fyllilega hann eiga heim
ili á lífsleiðinni, nema þar sem
hann hefir haft búskap og jarð-
arafnot.
Hann telur að sumir búfjár-
sjúkdómar, sem hjer gera tjón,
stafi frá óhollri kjarnfóðurgjöf,
sem snauð eru af fjörefnurn, og
vanþrif í sauðfje af því, að fjár
húsin eru of heit. Því fjeð þoti
ekki hita í reifi sínu. Góð þrif
útigöngufjenaðar gefi glöggar
bendingar um það.
Er honum mikið áhugamái
að þetta og margt annað 1 bú-
rekstri manna verði rannsak-
að.
Enn sagði Þórður frá ýmsum
ritstörfum sínum á yngri árum.
Kvaðst hann hafa leiðst til þess ■
að skrifa bæði sögur, kvæði og
gamanleiki. En sem betur fer
væri mest af þeirri framleiðsh*
sjaldsjeð í bókahillum marnia-
Hvort sem hann talaði um
nútíð, fortíð eða framtíð, reis-
hann hvað eftir annað svo upþ
í sæti sínu, að engu Jíkara
var, en hann á næsta augnabJik*
sprytti á fætur.
Áður en jeg fór, hafði ýegj-
orð á þessu við hann, hve vt'J
hann bæri árin.
Á því gaf hann mjer itarJega
líffræðilega skýringu, sem
jeg er ekki viss um að jeg kurmJ
ari heima í Svínadal. Það var1 að fara rjett með. En aðforíJ
erfitt verk og illa launað. Fanst hans til að fá slíka endurnýjutv
mjer það þó ömurlegast, að það' líkamskraftanna er m. a. sú, a3
myndi lítinn sem engan árang- j hann iðkar heit fótaböð. ViíJ
ur bera. | þau halda æðarnar þenslu sinui
Svíndælingar vildu fá mig til og blóðrás verður óhindraðri et*
kenslu næsta vetur. En jeg ella. Hann þurfti gleraugu vi5
sagði þeim að jeg skyldi ekki lestur er hann var um fimtugt.
ráða mig kennara annarsstaðar En hefir fyrir nokkrum árum
en þar. Fór vestur til sr. Hálf- getað lagt þau niðui'. Yngingir*
dans Guðjónssonar að Breiða- J hefir líka komið þannig í Ijós,
bólsstað í Vesturhópi og bað að innan um gráu hárin hafa
hann að kenna mjer undir 2. komið dökk hár í vanga hans.
bekk í Latínuskólanum. Hann' Sýndi hann mjer þetta og var
hafði ekki hugsað sjer að taka'ekki laust við að’ hann væri
fleiri nemendur. En jeg sagði (hreykinn af, sem eðlilegt er.
að hann þýrfti ekki annað en j Fjör þessa sjötuga mahns,
í 9 ár hefir ekki getað
í fætprna, verður mjer
úr bókunum. Þar lærði jeg svo' minnisstætt. En trúað gæti jeg
um veturinn og gekk í 2. bekk. J því, að umönnun góðrar eigin-
Jeg var 3 ár í skóla, en las konu hafi verið honum mikiJ
fimta og sjötta bekkutan- ptoð við að standast þessa raur*
skóla á einum vetri og fjekkjsvo vel.
fjóra í grísku við stúdentspróf, j V. Sí.
treð mjer bak við ofninn í stof-
unni og sje í eld uppi á hana-
bjálkaloftinu. Segi nú að eldur
sje í húsinu. Hjaltalín ætlar
ekki að trúa, en þegar hann
sannfærist um það, þá var það
sem hann snjeri sundur hengi-
lásinn að loftinu með handafli
sínu, svo komist yrði tafarlaust
með vatn upp á hanabjálkaloft
og eldurinn slöktur. En talið
var að koma mín í skrifstofuna
og eftirtekt hefði bjargað skól-
anum frá bruna í það sinn.
Frá Möðruvöllum fór jeg eft
ir tveggja vetra nám allur ann
ar en jeg kom þangað.
Skjótur lærdómsframi.
Næsta vetur var jeg farkenn-
hjálpa mjer, þar sem jeg kæm- (sem
ist ekki af eigin rammleik fram stigið