Morgunblaðið - 22.12.1944, Blaðsíða 5

Föstudagur 22. des. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
5
BYGG
MIKILL siður er það orðinn
að hjeraðasambönd ýmiskonar
sjái um dagskrá útvarpsins
eina kvöldstund á vetri hverj-
um. Eru þá ræður fluttar, sög-
ur lesnar, kvæði þulin, sungið
og leikið. Altítt er við slík tæki
færi að flult sjeu minni hjeraðs
þess, sem hverju sinni á hlut
að máli. Er það sannast sagna,
að sjaldan getur að heyra vellu
legra eða væmnara hjal en slík
ar prjedikanir. Hjer er um að
ræða margþvælt og jaskað efni,
sem fæstum tekst að lyfta yfir
flatneskjuna og miðlungshált-
inn. Má finna þess næg dæmi,
að jafnvel hinir nýtustu menn
hafa heimskað sig á Ijelegri
ræðumensku þessarar tegund-
ar.
Það mun hafa verið að áliðn-
um síðasta vetri, sem Vestfirð-
ingafjelagið hjer í Reykjavík
efndi til kvöldvöku úr útvarps
sal. Flest mun hafa farið þar
mjög að meðalhófi og ekki skor
ið sig úr á nokkurn hátt,
nema ræða sú, sem hald-
in var fyrir minni hjer-
aðsins. Um þá ræðu verður
vægast farið þeim orðum, að
hún var heilsteypt listaverk,
gagnhugsuð, traust og fáguð,
en þó yfirlætislaus, og er það
aðalsmark sanrirar listar. Var
það þrekvirki mikið, að lyfta
svo hversdagslegu efni yfir
fjasið, skjallið og skrumið, er
oftast fylgir átakanlega þess-
ari tegund ræðumensku. Sýndi
höfundur enn sem fyr, að hann
er traustur fræðimaður og hef-
ir í besta lagi vald á íslensku
máli, en árjettaði betur en
nokkru sinni áður, að með hon
um býr einnig eðli listamanns-
ins. Höfundur ræðunnar var
Olafur prófessor Lárusson.
Það er langt síðan sú stað-
reynd var alment viðurkend, að
Ólafur Lárusson væri mikill
fróðleiksmaður. Þó rrwanu ýms
ir hafa haldið, að fróðleikur
prófessorsins væri einkum á
þröngu sviði, gæti að sjálf-
sögðu komið lögfræðinemend-
um að gagni, en myndi lítt ná
út fyrir þann hóp, nje til ann-
ara verkefna. Hefir það að sjálf
sögðu eflt mjög þétta álit, að
Ólafur Lárusson er allra manna
hljedrægastur og frábitinn því
að trana sjer fram, láta á sjer
bera. Öðru hvoru hafa tíma-
ritin birt ritgerðir eftir Ólaf,
þar sem hann tók fyrir einhver
söguleg efni, stór eða smá, og
braut þau til mergjar. Hvers
eðlis sem viðfangsefnin voru,
var á þann hátt með þau farið,
að yfir þau brá nýrri birtu,
samhengi allt og söguþráður
var í skýrara Ijósi en áður. —
Mátti heita að einu gilti hvar
þessi höfundur bar niður, hvort
heldur hann glímdi við ráð-
gátur landnámstímibilsins,
Veitti leiðsögn um myrkviði ís-
lenskra miðalda eða þræddi
vandfarin einstigi í sögu seinni
tíma: Það brást ekki, að víð-
feðm söguþekking, skörp dóm
greind og heilbrigð reisn í
máli og stíl einkendi hverja
ritgerð.
ÐOGSAGA
Þeir, sem gerst vita, telja, að
á sviði íslenskra lögfræðivis-
inda hafi Ólafur prófessor Lár
usson unnið hin ágætustu verk,
bæði með ritstörfum og kenslu.
Hitt dylst miklum mun siður,
að handlök Ólafs á sviði al-
mennrar landssögu, eru hvert
öðru betra. Hlýtur það að vera
fagnaðarefni hverjum þeim, er
að nokkru metur sögu sína og
þjóðerni, að Ólafi Lárussyni
vinnist tími og endist orka til
að nota sem best ágæla þekk-
ingu og ótvíræða vísindamanns
hæfileika á sviði sagnfræðinn-
ar. Fram að þessu hefir Ólafur
ritað og birt stórum færra en
æskilegt hefði verið, en all-
margt mun hann eiga í smíð-
um og er gott til þess að vita.
Fyrir skömmu er út komið
safn af ritgerðum eftir Ólaf
Lárusson, og hefir það hlotið
nafnið „Bygð og saga“. Eru í
safni þessu tólf rilgerðir, sem
allar fjalla um sagnfræðileg
efni. Flestar hafa ritgerðir þess
ar verið birtar áður á víð og
dreif í tímaritum, en sumum
mjög fálesnum, t. a. m. Árbók
fornleifafjelagsins. Var því hinn
mesti fengur að fá greinarnar
allar á einn stað.
Hjer verður ekki gerð tilraun
til að rekja efni þessara tólf
ritgerða, nje meta gildi þeirra,
hverrar um sig. Þau eru ein-
kenni þeirra allra, að hvergi
er hrópað hátt nje farið með
gífuryrði og fullyrðingar. Þó
dylst það ekki sæmilegum les-
anda, að í bókinni er sægur vit-
urlegrá athugana, og víða tekst
höfundi að varpa ljósi á það
myrkviði sögunnar, sem hann
fæst við hverju sinni. Fyrsta
ritgerðin, Úr bygðarsögu ís-
lands, hefir að geyma svo stór-
merkar bendingar, að þær
hljóta að verða hverjum þeim
fræðimanni til stuðnings, sem
kanna vill hinar fyrri aldir
sögu vorrar. Með ljósum rök-
um er gerð grein fyrir stór-
bændavaldi Sögualdarinnar og
ussonar, þar sem allt er þaul-
kannað af elju og skarpskygni.
Aðrar stórmerkar ritgerðir í
bókínni eru Eyðíng Þjórsár-
dals, Kirknatal Páts biskups
Jónssonar og Þing Þórólfs
Mostrarskeggs. Þá eru þar og
greinar um umfangsminni efni
og er meðferðin öll með mikl-
um ágælum, svo að málum virð
ast gerð full skil. í þeim flokki
eru ritgerðirnar Hversu Sel-
tjarnarnes bygðist, Árland,
Elsta óðal á lslandi. Guðmund-
ur góði í þjóðtru Islendinga,
Kirkjuból og Hítará. Loks má
nefna ritgerðina Undir Jökli, er
hefir að geyma fjölda ágætra
athugana, en sýnir auk þess
mjög vel stílauðgi og listræna
hæfileika Ólafs Lárussonar.
Fyrir Alþingi liggur nú frum
varp þess efnis, að Sigurður
prófessor Nordal sje leystur frá
kensluskyldu við Háskólann,
en haldi embætti og fullum
launum til æviloka. Sigurður
Nordal er mikill yfirburðamað-
ur í sinni grein. Hann starfar
nú að samningu mjög nauðsyn
legra rita og ágætra, sem. hann
hefir búið sig undir og þrosk-
að sig til áratugum saman. —
Það er því tvímælalaust þjóð-
hagslegur ávinningur að skapa
honum þau starfsskilyrði, sem
be^t mega verða, svo að skarp-
legar rannsóknir hans og mikil
íhygli geti orðið íslenskum fræð
um til sem mestra nytja.
Ólafur prófessor Lárusson
verður sextugur snemma á
næsta ári. Hann hefir verið
prófessor í lögum við mikinn
orðstír um nær þrjátíu ára
skeið. Hann hefir sýnt frábæra
hæfileika til sögulegra rann-
sókna og er afburða vel að sjer
í sögu þjóðarinnar, ekki síst
þeim timabilum, sem hvað
mestu myrkri eru huljn. Þessi
maður vinnur nú að stærri við-
fangsefnum en ef til vill nokkru
sinni fyr. Því mætti spyrja:
Getur ekki hið íslenska lýð-
veldi veitt sjer þann munað að
gefa Ólafi Lárussyni kost hinn-
Minnincjarorð um
Halldór Sigurðsson
HANNLEGA SJEÐ var
dapurt á heimilinu Freyju-
götu 43 síðastliðinn nóvember
mánuð. Húsmóðirin, Ingibjörg
Eyjólfsdóttir hafði þegar í
bvrjun mánaðarins, legið sjúk
um margra vikna skeið, svo
að henni var vart hugað lif,
um tíiria. Maður hennar, Sig-
urður .Tóhannsson, og synir
þeirra hjóna, sem heima voru,
horfðu upp á hin þungbæru
veikindi, eiginkonu og móður
án þess að geta þar neitt við
ráðið.
Mitt í þessum ástæðum,
skein bjartúr ljósgeisli. Hall-
dór, sonur þeirra hjóna. sem |ve-lla veikinda, sem liann var
haldinn af á tímabili.
annað ár við nám í Ameríku ) Á sjrikdómsárum sínum not-
var væntanlegur heim, með^ai''1 hann timann ' ei °K
e.s. Goðafossi fyrir miðjan 1
4{iði sjer mikillar og staðgóor-
nóvember mánuð. Eftirvænt-íar bóklegrar þekkingar a
ingu og tilhlökkunin var mikil. m'irgutn sviðum.
því að svo margar vonir vorul Heilsa hans batnaði svo aðt
tengdar við þennan efnilega,-bann gat ráðist, í að atla sjer-
son. jfrekari þekkingar i suimmm
Eftir að frjest hafði að e.s. )>eim <5™“™- se,n hann haí,1>
sýnt fram á það, að íbúatala (ar sömu aðstöðu og væntan-
landsins á því límabili hefir lega mun boðin Sigurði Nordal,
verið miklum mun lægri en svo framarlega sem hann æskir
flestir hafa ætlað hingað til.
Á þessu tímabili sátu því hin-
inir meiri bændur á mjög stór-
um jörðum og höfðu landrými
þess. Gæti hann þá helgað sig
rannsóknum á bygðarsögu
landsins og annari þeirri sögu-
könnun, sem hann er hverjum
mikið. Síðan fór fram skifting J manni kjörnari til að leysa af
stórjarðanna, og telur Ólafur höndum. Mundi sú ráðstöfun
að henni hafi verið að mesUnhinn mesli búhnykkur fyrir
lokið um miðja 11. öld. — Þá
hófst kyrlátt og friðsamt tíma-
þjóðina, því að í stað tiltölu-
lega fárra króna og verðlítilla,
bil, tími miðlungsbænda og ^fengi hún nokkur þau dýrmæli,
jafnra lífskjara. Sá jöfnuður sem mölur og ryð fá §eint
raskaðist síðar, er nýjar fjár- grandað.
hagsstoðir tóku að renna undir
höfðingjavaldið, þar á meðal
forræði yfir kii'kjum og kirkna
eignum, skattar til höfðingja
og afgjöld af leigujörðum. Er
það mjög rökvíslega sannað í
Gils Guðmuiulsson.
Faust sýndur í
New York
London: Nýlega hafa verið
ritgei'ðinni, hversu leiguliðum hafnar sýningar á óperunni
og kotbændum fjölgaði stór- Faust, eftir Gunod í Metropolit
lega er fram liðu stundir, og an-óperuhúsinu í New York.
til þess bent að nokkru, hverjlOOO manns sáu fyrstu sýning-
þjóðfjelagsleg áhrif sú bx'eyt-juna. Konur klæddust ákafleg-
ing hafði í för með sjer. Sú um skartklæðum, svo sem sið-
ritgex'ð, sem hjer hefir verið
nefnd, ber öll einkenni hinnar
traustu fræðimensku Ólafs Lár
venja er á slíkum sýningum, •—
en margir karlmenn báru venju
•leg klæði.
Goðafoss hefði verið skotinn'
í kaf með tundurskeyti, inn-
an íslenskrar landhelgi og með
an ekki var vitað um hverjir,
hefðu bjargast, var beðið milli
vonar og ótta. Því verðixr ekki
lýst með orðnm, sem þá,
hreifði sjer í hjörtum þeirra,
er áttu sína nánustu um borðj
í e.s. Goðafossi. Enginn veit
um þaö riema guð.
Vonbrigðin urðu mikil hjá
fjölskyldunni á Freyjugötu;
43 og öðru vaudafólki, þegar
það kom í Ijós, að ITalldór
Siguvðsson var í hópi þeirra,
sem morðvopn og grimmd;
mannanna hefði orðið að bana,
En hjer sannaðist hið forn-
kveðna, að þegar neyðiu er
stærst, þá er hjálpin næst.
Ofar mannlegum skilningi,
var sú hugprýði og rósemi,
sem fjölskylda ]>essi tók
harmafregninni, styrkurinn
var svo yfirnóttúrlegur, að
jafnvel þeir sem særðir voru
dýpstu sárunum, gátu hug-
hreyst ])á, sem minna höfðu
mist.
Halldór Sigurðsson var
fæddur hjer í bænum 16. okt.
1923. Ilann vav annar í röð-
jnni af fjórum bræðrum, son-
um þeirra hjóna. Einu son
sinu mistu þau í berpsku.
Halldór sýndi það snemma
að hann var góðum gáfum
gæddur. .Teg sem þetta rita,
var með honiun í skóla og get
því borið það að hann skar-
aði frarri úr öðrum nemend-
um. Jeg þekkti hann einnig
vel utan sltólans, þar sem við;
vorum leikfjelagar og frænd-
ur, og undraðist jeg oft yfir
því, hve lítinn tíma hann
þurfti til námsins og hversu
Ijett honum fjell að læra,
hvað sem var. Gáfur hans,
voi'u fráhærnr og fjölhæfar
og virtist alt liggja opið fyrir
honum, því að listrænn var
hann og- höndin hög'.
Að loknu barnaskólanámi
gekk hann inn í Mentaskól-
ann og lauk þaðan gagn-
fræðaprófi. En hætti námi
áhuga fyrir. Fór hann þvi til
Bandaríkja Noröm'. Amerllur-
;i siðastliðnu ári, og stundaði.
þar nám við blaðamanna há-
skóla.
Halldór var dulur í s’kapil
og rólyndur hversdagslega, þó)
kom það í Ijós, þegar rætt var
ixm áhugamál hans, að lurnf
hans var stórgerð, og hjeltl
hann óvenjufast á málstað-
sínum, af svo ungum mannil
og kom þá í ljós að hariní
hafði myndað sjer ákveðnar!
og rökfastar skoðanir á 'oónn,
um og málefnum.
Ilalldór var góðm* fjélagi,
ljúflyndur og gjafmildur. —-
Skyldmenni og vinir væntn!
jxxikilis af honum. Söknuðnr-
jnn er því sár, sem kveðtnG
er foi'eldrum hans, bræðruraf
og frændfólki, við fráfall
hans. Þjóðin öll má og sakna,
er svo efnilegum mönnum er
í burtu kipt í blóma lífsins.
Vinir og vaixdamenn Hall-
dórs höfðu bixist við 'pví. að
hann gæti haldið komandi
jólahátíð á æskuheimili síixu,
en nú samgleðjumst vjer hon-
um, vegna )xess að vjer trú-
um að hami haldi jólin heima
hjá Guði.
Blessuð sje minning hans.
R. A.
Lögreglan vill tata
við bélstjóra
Á þriðjxxdagskvöld' kt. €> Vh
varð maður fyrir bifreið fyrir
sunnan Eskihlíð. Meiddist hann
ekki mikið. Var þetta vörubif-
reið. Ekki er vitað hyaða bif-
reið þetta var. Tveir menn vorú
í bifreiðinni. Rannsóknarlög-
reglan vitl hafa tal af bítstjór-
anum.
• Tjón af jarðskiáíftmm
London: Fyrír skömmu t om
mjög snarpur jarðskjálfti í
hjeraðinu Galicia á Spáni, og
ui'ðu af talsverðar skemdir á
húsum og öðrum mannvirkjum