Morgunblaðið - 23.12.1944, Blaðsíða 5
Laugardaginn 23. des. 1944.
MORG.UNBLAÐIÐ
5
Bókahillurnar hans eru 120 metrar
ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
JEG HEFI heyrt það undir
væng, að þú eigir eitthvað van-
talað við mig, sagði Horstéinn
Þorsteinsson sýslumaður Dala-
mann, er jeg hitti hann hjer
um daginn.
— Ef það er meiningin, að
jeg eig'i að fara að rekja æfi-
feril minn, þá þarf jeg ekki að
vera langorður. Þú getur spurt
og jeg svarað.
En tilefnið var það, að Þor-
steinn á sextugsafmæli á Þor-
láksmessu, og mun honum vel
líka, ef jeg þeltki hann rjett,
því þó hann sje maður sann-
kristinn í lúterskum sið, þá get
ur hann haft mætur á höfuð-
dýrlingum okkar úr pápisku, og
ekki síst Þorláki, serp minnir
núlifandi Islendinga þægilega
á glaðværð jólahátíðarinnar.
Ekki þarf jeg að lýsa Þor-
steini frá eigin brjósti. Verkin
tala, eins og þar stendur. Frá
því við kyntumst fyrir 36 ár-
um, hefir hann verið í mínum
áugum' einstakur fyrirhyggjy-
maður, jdrengskaparmaður og
trygðatröll. Þeim mun lengur
sem menn kynnast honum,
þeim mun meta þeir hann
meira.
Jeg bað Þorstein fyrst og
fremst að segja frá æskuárum
sínum í Borgarfirði. En hann
er fæddur að Arnbjargarlæk,
sem kunnugt er, og hefir löng-
um verið kendur við þann stað.
— Stórbú þar hjá föður þín-
um?
— Þegar jeg man fyrst eft-
ir mjer, segir hann, var faðir
minn landseti, kvígildisærnar
24, en 30 ær í kvíum. Sauðfjár-
eignin samtals 50—-60 kindur.
Um og upp úr 1890 var víðast
hvar ekki um annað að ræða
en slíkan kotbúskap. Búið fór
fyrst að eflast, þegar Davíð
bróðir minn komst á legg. Fór
það saman, sem fátítt er, að jafn
hliða því sem Davíð hleypti
upp geysimiklum fjárstoíni,
efnaðist einnig faðir minn. En
Davíð var um skeið landskunn
ur fyrir það að vera einn f jár-
ríkasti maður í landinu, þó
hann væri þá í vinnumensku
hjá föður okkar.
Jeg var heima við almenn
sveitastörf, þangað til jeg var
17 ára. Var seinni til lesturs í
uppvextinum og málheltur
þangað til jeg var 9 ára. Hafði
tunguhaft svo mikið, að menn
áttu erfitt með að skilja, hvað
jeg sagði, nema þeir, sem voru
mjer kunnugastir. Schierbeck
landlæknir skar á tunguhaftið.
17 ára fðr jeg að Gilsbakka
til að læra undir skóla hjá sr.
Magnúsi Andrjessyni. Honum
á jeg mest að þakka, af vanda-
lausum. Námsvist og aðbúð
var ágæt á Gilsbakka. En kald-
sætt við lesturinn. Við Pjetur
Magnússon lásum saman uppi
á stofulofti, ofnlausu, og þurft-
um stundum að færa okkur upp
í rúm og spiluðum þá kasínu
undir yfirsæng, meðah okkur
var að hitna.
Vorið 1904 tók jeg inntöku-
próf í Latínuskólann. En slík-
ur var skólabragurinn þá, og
mikil ólæti í skólanum dag-
inn, sem við tókum prófið, að
sýslumaður sextugur
Þorsteinn Þorsteinsson sýslumaður í bókasafni sínu í Búðardal. Bókin, sem hann heldur á,
er 1. útgáfa Passíusálmanna. Mikill hluti af bókasafni hans er bundið í mjög vamíað band.
Hefir kona hans, frú Áslaug Lárusdóttir, bundið allmikið af þeim bókum, sem eru í vönd-
uðustu bandi.
jeg var nærri gugnaður við að
leggja út'á námsbrautina þar,
eldspýtnasprengingar um alt,
Var jeg þá fótgangandi. Fjekk
20 kr. í rekstrarkaup, og hjelt
eftir venjulega 16 krónum, er
strákar ruddust inn á okkur til Reykjavíkur kom — eða
gegnum glugga, meðan á prófi
stóð, og alt fram eftir þeim
götum. Varð að sækja Halldór
Daníelsson bæjarfógeta til að
skakka leikinn, því Þorvalctur
pólití rjeði ekki við neitt, þeg-
ar reka átti út úr skólanum,
framfærslu fyrir mig í hálfan
mánuð. Við vorum 4 daga á
leiðinni, .4 saman og rákum á
5. hundrað dilka.
Eina skrifstofustarfið, sem
jeg tók að mjer, áður en jeg
lauk kandídatsprófi, var við
svo við fengjum frið til að taka undirbúning að stofnun Eim-
profið. ! skipafjelagsins. Jón Þorláksson
í skólanum var jeg 6 ár. En rjeð mig til þess vorið 1913.
einhvern veginn atvikaðist það Átti jeg að vinna tvo tíma á
svo alla vega, að við vorum j dag fyrir 50 aura um timann.
ekki nema þrjú, af þeim, sem Stóð sú atvinna í nokkrar vik-
inntökupróf tókum það sinn, ur, því heim þurfti jeg að fara,
er hjeldum hópinn upp eftir þegar vorannir byrjuðu.
bekkjunum til stúdentsprófs,
Laufey Valdimarsdóttir, Helgi
Guðmundsson bankastjóri og
jeg-
Á skólaárunum vann jeg
heima á sumrin og fjekk 300
krónur hjá foreldrum mínum
að haustinu, nærföt og önnur
plögg, sem heima voru unnin.
Þetta varð að duga mjer, og
dugði vel.
Fyrsta veturinn bjó jeg'hjá
Bjarna Þórðarsyni frá Reyk-
hólum, borgaði 30 krónur fyrir
fæði, húsnæði og þjónustu, en
leigði öðrum manni með mjer
herbergið fyrir 5 krónur, svo
jeg komst af með 25. Fjekk jeg
nokkurn námsstyrk strax, og
hann hjálpaði upp á sakirn'ar.
Kendi dálítið. En alt saman-
lagt varð það til þess, að jeg
var aldrei staurblankur.
— Aldrei svo, að þú ættir
ekki brennivínsflösku í koff-
ortinu þínu, ef jeg man rjett.
— Ójá. Þú manst það.
Nokkur haust á skólaárum
mínum rak jeg dilka úr Borg-
arfirði til Reykjavíkur fyrir
Siggeir Torfason kaupmann.
I -
Kandídatspróf tók jeg vorið
1914. Fjekst síðan við ýms
málafærslustörf til ársins 1917,
jafnhliða því, sem jeg var við
■búskap heima á Ambjargar-
læk. En þá varð jeg aðstoðar-
maður í Stjórnarráðinu. Næsta
ár var jeg seltur sýslumaður og
bæjarfógeti á Seyðisfirði. Hefi !
jeg þaðan hinar bestu minning
ar. Mjer fjell vel við hjeraðið
því, að þeir flosnuðu upp af
jörðum sínum. En aðrir sátu
kyrrir, með stórskuldir á bak-
inu.
í ágúst 1920 var jeg settur
sýslumaður í Dalasýslu og hefi
nú verið þar í rösk 25 ár. Næsta
ár sótti jeg um embættið, og
fjekk loforð fyrir því um vor-
] ið. En jeg vildi, að veitingin
; biði, þangað til um sumarið,
íþví von var á Kristjáni kon-
ungi hingað til lands. Vildi jeg,
jað konungur undirskrifaði
skipunarbrjefið hjer á landi,
|svo jeg þyrfti ekki að sækja
það til Danmerkur. Hefi ekkert
sótt þangað, hvorki f jrr nje
siðar.
Er jeg fjekk sýsluna. var það
gert að skilyrði, að jég tæki
jörðina Staðarfell og ræki þar
búskap. Þó frestur -væri stutt-
iir til þess að reisa bú, tókst
mjer að ná fólki til þess í tæka
tíð. Jeg bjó að Staðarfelli i 6
ár. Var þar búskapur erfiður,
landjörðin óhæg að ýmsu leyti
og sjávarhlunnindi fi'ekar erfið
i til sóknar. Þó gekk búskapur
eftir, að jeg yrði kyrr. Hvarf
jeg þá frá þeirri fyrirætlun.
Hefi jeg jafnan kunnað vel vi3
mig í þessari söguríku sveita-
bygð; hefi unnið í eindrægni
með hjeraðsmönnum að bún-
aðarmálum og öðrum hjeraðs-
málum.
Nú er svo komið, sagði Þor-
steinn, að jeg tel Dalina þa3
hjerað. sem jeg er bundnastur
við, en Borgarfjörðurinn, þar
sem allir ætTarþræðir mínir
liggja og æskuminningar, er
orðinn mjer fjarlægari. Virðist
mjer, að jeg eigi í Dölum vest-
ur vini nálegá á hverjum bæ.
★
ÞORSTEINN ÞORSTEINS-
SON á eitt hið mesta safn ís-
lenskra bóka, sem nú er í eign
einstaks manns hjer á landi,
sem kunnugt er. Vjekum við
nú að bókasöftiun hans, og’
spurði jeg hann að því, hvenær
hann hafi byrjað að safna bók-
um, og hvað hafi hvatt hann
til þess.
— Jeg á erfitt með að gefa
þjer ákveðið svar um það, seg-
ir Þorsteinn, hvað rak mig til
þess að safna bókum. Mjer
þótti altaf gaman að bókuro,
einkum allri sagnfræði og þjóð
fræði. Meðan jeg var í skóla,
ætlaði jeg að leggja stund á
sagnfræðina að loknu stúdents-
prófi. En er til kom, taldi jeg,
að það myndi verða lítt væn-
legt til fjár, og sneri mjer þvi
að lögfræðinni. Má vera, a5
einhver safnaranáttúra hafi
verið upphafið að þessu bóka-
braski mínu.
Meðan jeg var í skóla, var
bókasöfnun mín vitanlega i
litlum stíL, því efni voru ekki
mikil, eins og jeg hefi sagt þjer.
Jeg var stöðugur gestur á bóka
uppboðin. sem voru oft hald-
in í Gúttó eða Bárunni á þeim
árum. Vegna þess, hve kaup-
eyrir var lítill, varð jeg oft a3
selja bækur, sem jeg hafði ná3
í, og þá nokkru hærra verði er»
jeg hafði keýpt þær, til þess
heldur að rýmka kaupgetuna
heldur en hitt.
Síðan hefi jeg sífelt auki3
safn mitt eftir efnum og ástæð-
um. Margir hafa verið mjer
hjálplegir við að útvega mjer
gamlar bækur, svo sem Daví<3
Stefánsson frá Fagraskógi, Sig
urður Nordal, Hafliði Helga-
son, Bogi Ólafsson, Þorsteinn
M. Jónsson o. fl. Oft hefi jeg
getað liðsint þeim í staðinn,
og fólkið og var það lengi ósk
þau árin vel hjá mjer. og var látið þá fá eitt og annað í skift-
jeg orðinn fjárflesti búandi í
sýslunni, er jeg fór þaðan. —
En 1927 var þar settur á stofn
húsmæðraskólinn. og varð jeg
þá að flytja til Búðardals.
Næsta ár hafði jeg bú í Sælings
I
um.
dalstungu, en síðan á Fjósum iþví, því meira er um vert,
aftur. Varð það mjer mikill
skóli að taka við embætti af
jafn reglusömum og prj’ðileg-
um embættismanni og Jóhann-
esi Jóhannessyni.
Árið eftir var jeg settur
sýslumaður í Árnessýslu. Hafði
verið mesta ringulreið á því
embætti undanfarin ár, eins og
kunnugt er. Líkaði mjer vel við
fólkið þar. Það^var friðsamt og MJER HEFIR fallið vel við
gott. En áhyggjur nokkrar Dalamenn; það sjest best á því,
hafði jeg af því, að þá voru að jeg hefi aldrei sótt þaðan
tíðar ferðir ýmsra kaupa- um annað embætti. Það kom til
hjeðna um landið, er drógu orða, ekki alls fyrir löngu, að
bændur með sjer' í ýmislegt jeg tæki stöðu hjer í Reykja-
brask. Endaði það fyrir sumum vík. En varð þess þá var, að
þeim, er í braskinu lentu, með allmargir Dalamenn óskuðu
hve
— Getur þú giskað a,
mikið er safn þitt?
— Þó hægt sje að segja nokk
uð, hve míkið það er að vöxt-
um, verður ekki mikið ráðið af
við Búðardal. Eftir að jeg kom
á þing, hefi jeg lítt getað sint
búskapnum.
★
hverjar bækur þar eru. Hillu—
lengd safnsins er um 120 metr-
ar. En jeg gæti trúað, að bindi
væru þar 10—12 þúsund. —
Safnið er geymt í eldtryggu
herbergi, sem jeg bygði við
ibúðarhús mitt í Búðardal.
— Hvaða bókaflokka hefir
þú lagt mesta áherslu á við
söfnun þína?
— Fyrst lagði jeg mesta á-
Framh. á bls. 11.