Morgunblaðið - 24.12.1944, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 24. des. 1944,
„Aí ávöxtunum skuluð þjer þekkja þá
íí
ÁHRIF SÍRA HALLDÓRS Á HOFI
A PRESTASTEFNUNNI í
fyrra veittisí ixijer tækifæri til
átt flytja erindi um kirkjulíf
Vestur-ístendinga. — Sjálfsagt
væri hjer hægt í kvöki að tala
um mjög svo svipað efni — jeg
-gem leikmaður, við ykkur sem
leikmenn. En mjer hefir dottið
í hug, síðan mjer var fyrst boð-
ið að koma hjer fram, að tala
um það á annan hátt. Ef nauð-
cjmlegt væri, að gefa þessum
cundurlausu þönkum einhverja
f^TÍrsögn. þá væri líkast til
eins golt að nota þessa ritning-
argrein úr Nýja Testamentinu:
«,Af ávöxtunum skulið þjer
t>e'-:kja þá“. Það, sem vakir fyr
ir mjer, er að segja hjer nokk-
uð um síra Halldór heit. Jóns-
«on prófast á Hofi í Vopnafirði
og áhrifa hans í bygðinni okk-
ar fi’rir vestan, sem er fámenn
íólensk bygð við þorpið Minne-
Uía, I suðvestur horni Minne-
«&ta ríkis.
Sira Halldór kom aldrei
vestur um haf, í raun rjettri.
JSn áhrif þessa mikla leiðtoga
liófum við fundið þar i mörg
át, þó hann hafi dáið á Hofi ár-
x<5 1881- Hann var átrúnaðai’goð
innflytjenda í bygðinni okkar.
Ánð 1879 komu 160 íslending-
ar að heiman til þessarar bygð-
ar, nærri því eingöngu úr
Vopnafirðinum — sóknarbörn
síra Halldórs, menn og konur
sem hann hafði, í mörgum til-
felium skírt, fermt og' gift. Það
fcann vel að vera að jeg hafi
verið næmari fyrir þessum
áhrifum síra Halldórs af því
að jeg bjó hjá vopnfirskum
h jónum í þorpinu, þar sem jeg
fæddisf, í nokkur ár eftir að
foreldrar mínir fluttu til Minn-
eapolis. Það er frá þeim hjón-
um sem jeg hefi alla mína
vopnfirsku, því að ekki er jeg
sjálfur ættaður úr Vopnafirði.
Faðir minn var fæddur í Más-
seli í Jökulsárhlið, er það kot-
bær næsl Sleðbrjót. En bygðin
okkar hefir að mestu leyti ver-
i<S vopnfirsk bygð. Þar var fólk
frá flest öllum bæjum í Vopna
fírðinum, og maður heyrði svo
sem talað um gömul álthaga-
tnál meðal eldra fólksins.
★
í VESTUR
Eftir Valdimar Björnson
sjóliðsforingja

voru Bjarni Jónsson, sem altaf
Vui kallaður Bjarni Jones, og
Stefanía Arngrímsdóttir, kona
hans. Bjarni dó fyrir skömmu,
18. okt. í haust, en ekkja hans
lifir hann. Bjarni ólst upp á
Hofi, misti foreldra sína ung-
ur, og fór svo tvítugur þaðan
vestur, árið 1879. Þau hjónin
gíftust fyrir rjettum 68 árum,
30 okt., þar vestra í bygðinni
okkar. Það er kannske ekki
hasgt að segja að andlegt líf
og kristilegur þroski nokkurs
tnanns eða konu, sjeu að mestu
Jeyti sóknarprestinum að þakka
frá bernsku og ungíings árum.
Heimilisáhrifin hafa kannske
rnest að segja. En mjer fanst
altaf iijá þessum hjónufnT að í
stéfnufestu og' trúarlífi þeirra,
væri hægt að sjá greinileg áhrif
|>essa mikla leiðtoga í kirkju og
stjömmálum hjer heima á ís-
1 atidí, þó sá leiðtogi hafi dáið
fyrir meir en sextiu árum.
Enn vottar fyrir öðrum áhrif
Síra Halldór Jónsson.
um nokkuð yngri frá kirkjuleið
togum hjeðan að heiman, með-
al núlifandi Vestur-íslend-
inga. Tökum til dæmis síra
Friðrik Hallgrímsson og margra
ára þjónustu hans í Argyle-
bygðinni í Manitoba, fyrir vest-
an Winnipeg. Enn þann dag í
dag er talað í þeirri bygð um
trúmensku og lægni hans í
starfi því, sem hann vann með-
al yngra fólksins. Það fólk er
nú á fullorðins árum. — Það
heldur uppi safnaðarstarfsemi,
er sýnir á glegstan hátt, að
víða sje hægt að heimfæra ritn-
ingargreinina: „Af ávöxtunum
skulið þjer þekkja þá“.
Hvað þá um síra Friðrik
Friðriksson, hinn vinsæla leið-
toga K F U M um margra ára
skeið hjer í Reykjavík. Hann
var preslur í bygðinni okkar
fyrir vestan, 1 hálft annað ár,
á tímabilinu frá 1914—1916. —
Hann kom víða við í öðrum
bygðum Vestur-íslendinga. —
Eftirfarandi grcin er kafli úr crindi, er Valdimar
Björnson sjóliðsforingi flutti á fundi hjá Kvennasam-
bandi Dómkirkjusafnaðarins þann 13. desember síðast-
liðinn. Fjallaði erindið m. a. um síra Halldór Jónsson
prófast á Hofi í Vopnafirði, en áhrifa hans gætti mikið
og lengi meðal margra Vestur-íslendinga, þó aldrei kæmi
Halldór sjálfur til Vesturheims.
orðnir margir, og áhrif hans
elskulegrar persónu og fórn-
fúsa starfs, eru ómetanleg.
Eitthvað svipað hefir mjer
fundist um starf síra Halldórs
á Hofí? þó það slarf hafi verið
unnið algei’lega hjer heima. —
Æviferill Bjarna heilins vinar
míns, t. d„ sem dó i haust, rúm-
lega 85 ára, bar ljósan vott
um styrkleika kristinnar trúar.
Hann var, eins og svo margur
annar meðal innflytjenda —
fyrst bóndi, svo kaupmaður —
kjötsali í'fjölda mörg ár. Varð
vel efnaður maður, en misti
nærri því alt af auði þessa
heims, sem honum hafði tekist
að safna. Aldrei bar á neinum
skorli hins andlega auðs hjá
Bjarna eða Stefaníu, þrátt fyrir
það. — Þau hjónin tóku á
móti hverjum íslendingi sem
kom til okkar — ekki var ferða
straumur núlímans byrjaður
þá. En jeg man úr lestri Ferða-
minninga Einars heit. Hjörleifs
sonar, þar sem hann lýsti komu
sinni lil þessara hjóna 1907, og
þeirri frábæru gestrisni og hug
ulsemi, sem honum var þar
sýnd. Það var alveg eins með
síra Friðrik Friðriksson, það
liálít annað ár, sem hann bjó
hjá Bjarna og Stefaníu og
Guðmuod Finnbogason heiíinn
Margur fullorðinn maður fyrir ! og frú Slefaníu Guðmundsdóit-
veslan, vár einu sinni „drengurjur leikkonu, og Sleingrím Matl
HJONIN, sem jeg mintist á sjra Friðriks“, eins og líkast til j híasson lækni, þegar þau komu
er komist að orði, ehn þann dag þangað í heimsókn. En það var
í dag hjer í Reykjavík. Áhrifjekki aðeins íslensk gestrisni,
slíks manns vara lengi eftir að sem einkendi þessi hjón. Ef
hann sjálfur hverfur af starfs- nokkrir hafa lifað eflir kenn-
sviðinu. Þcir, sem hafa verið j ingum kristindómsins; þá voru
„drengir síra Friðriks“ — í það þessi hjón. Ekki voru þau
Reykjavík og Hafnarfirði, á
Akranesi, og víða um Island, í
Kaupmannahöfri, og þá líka í
að safna fjársjóðum sem mölur
og ryö grandar, en aldrei héfi
jeg þekt fólk ríkara að vinum,
Kanada og Bandaríkjunum, eru nje sem naut meiri virðingar.
Kirkjan að Hofi.
Valdimar Björnson.
ÞSu löluðu svo oft um síra
Halldór heitinn á Hofi — afa
frú Guðrúnar Lárusdóttur —
að mjer fanst jeg þekkja þann
mikla mann, þrátt fyrir alla
þá mörgu áralugi, sem hafa lið-
ið, siðan hann var uppi — alveg
eins og bæjarröðin í Vopna-
firðinum yroi nærri pví eins og
gatnamólin í heimaþorpinu.
★
IIVER var þá síra Halldór á
Hofi? Jeg man sögur, sem jeg
heyrði um hann á bernsku ár-
um mínum fyrir vestan. — En
betra væri að drepa á ýms höf-
uðatriði í æfisögu hans, eins og
hún er skráð í Andvara árið
1886, af eftirmanni hans á Hofi,
síra Einari heilnum Jónssyni.
Síra Einar byrjaði að lýsa síra
Halldóri þannig:
„Æfiferill Halldórs prófasts
Jónssonar á Hofi var frá
upphafi til enda eitt af hinum
fegurstu dæmum upp á kristi-
lega mannúð, sem saga Islands
á til“. — Sira Einar hugsar að
miklu leyti um síra Halldór
sem prest og kirkjuleiðtoga. —
Ekki bar síður á honum sem
stjórnmálamanni, að minsla
kosti um nokkurra ára skeið.
Hann.var konungkjörinn þing-
maður, en reyndist íslenska
málstaðnum vel, þrátt fyrir það.
Hann var samtíða Jóni forseta
Sigurðssyni, var aukheldur fje-
lagi hans í sama herbergi úli
í Höfn á námsárunum, sat þjóð
fundinn fræga 1851, var talinn
með athafnamestu mönnum
landsins árum saman. Foreldr-
ar Halldórs voru Jón prestur
Pjetursson frá Einarsstöðum í
'Reykjadal, af bændaættum, cg
Elísabet Bjarnadótlir prests í
Bólstaðarhlíð Jónssonar, ein af
hinum merku Bólstaðarhlíðar-
systrum. Þegar síra Halldór
fæddist 25. febrúar 1810,
bjuggu foreldrar hans á Ytra-
Hóli á Skagaströnd, og var síra
Jón aðstoðarprestur Jónasar'
prófasts á Höskuldsstöðum
Benediktssonar. Voru þau fá-
tæk, enda voru börn þeirra
mörg'. Halldór var hið sjötta.
Eilt þeirra systkina var Guð-
rún, móðir Elísabetar, móður
Sveins Björnssonar, forseta. —■
Sextán urðu börnin alls, og
komust tíu upp og giftust.
Jeg ætla mjer ekki að rekja
æfiferil Síra Halldórs greini-
lega, ekki gefst tími til þess.
Faðir hans kendi honum undir
skóla um leið og Jóni bróður
hans, er síðar varð prófastur í
Steinnesi. Áttu þeir báðir að
fara í Bessastaðaskóla haustið
1828, en þá gat aðeins annar
þeirra fengið skólavist, og var
hinn eldri tekinn, en það var
Jón. Halldór fór þá að Lamba-
stöðum til Gunnlaugs dóm-
kirkjupresls Oddsen og Þór-
unnar móðursystur sinnar frá
Bólslaðarhlíð. Þá var Jón Sig-
urðsson frá Hrafnseyri þar fyr-
ir. og útskrifaðist árið eftir frá
Oddsen. Hjá Oddsen lærði
Halldór í þrjá vetur og
útskrifaðist frá honum árið
1831. Nú langaði hann mjög til
að sigla, en fátæktin bannaði,
Hann gerðist því skrifari hjá
Olafi sýslumanni Finsen, og
var skrifari hans í þrjú ár. Þá
var hann eitt ár skrifari hjá
L. A. Krieger • stiftamtmanni,
og stundaði jafnframt námið
— las oft langt fram á nótt,
Sumarið 1835 sigldi hann til
háskóla,n(; í Höfn, og þegar
þangað kom voru þar fyrir ung
ir efnilegir íslendingar, er síðar
urðu nafnkunnir, þar á meðal
Fjölnismenn, Jónas Hallgríms-
son, Konráð Gíslason, Tómas
Sæmundsson, Brynjólfur Pjet-
ursson og fleiri. Þar var líka
Jón Sigurðsson. Það má nærri
gela að fjelagslífið meðal þess-
ara manna og frelsisandans er
gætti þar. hafi haft mikil áhrif
á Halldór. Fyrstu tvö árin bjó
hann með Jóni Sigurðssyni, með
an Jón var á Garði. Það er auð-
sjeð, þegar maður flettir upp
í brjefum Jóns Sigurðssonar,
hvernig þessi fornvinskapur
þeirra hjelst æfilangt. •—Varð
Halldór einn þeirra manna, er
Jón forseti stóð í brjefaskriftum
við.
★
HALLDÓR lauk embæltis-
prófi með fyrstu einkunn 1840.
Sigldi hann samsumars heim
lil íslands. Hann var veturinn
eftir á Lambaslöðum, hjá Þór-
unni ekkju Oddsens, og kendi
börnum hennar. Kom þá úpp á
daginn, að hann hafði bundist
áslum við dóttur hennar, Gunn
þórunni. Um haustið 1840, var
Halldóri veittur Glaumbær 1
Skagafirði. Var hann vígður
þangað 6. júní 1841, og sama
dag var Jón bróðir hans vígður
lil Þingeyrarklausturs. Báðir
kvæntust þeir þenna sama dag
og síðan fóru þeir hvort til síns
Frh. á hls. 3.