Morgunblaðið - 24.12.1944, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. des. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
7
Ungur og einbeittur prest-
ur tókst á hendur að .graf-
ast fyrir um uppruna un-
aðslegrar helgisagnar, eft-
ir að hann hafði verið
smánaður fyrir að viðhafa
„heiðingja-siði“ í kirkju
shini.
*
Á AÐFANGADAtjlSKVÖLD
jóla stóð síra Henry Schwan
við dyr Zion-kirkjunnar í
Cleveland í Ohioríki. Þetta var
árið 1851. Kirkjan var „lágreist
og hrörleg". Á henni var eng-
inn turn, aðeins reykháfur. .•—
Jafnóðum og hinir fáu meðlim-
ir safnaðarins komu til kirkju,
opnaði presturinn dyrnar fyrir
hverjum einum og óskaði gleði-
legra jóla — horfði síðan rann-
sakandi framan í fólkið.
Undantekningarlaust nam
hver einasti maður staðar á
þröskuldinum og horfði hug-
fanginn inn í kirkjuna. Þegar
síra Schwan að lokum lagði
aftur hurðina á eftir síðasta
meðlimi safnaðarins, og gekk
inn eftir kirkjugólfinu í átt-
ina til altarisins og hávaxna,
græna trjesins, sem ljómaði allt
af kertaljósum, heyrði hann lít-
ið barn hvísla, frá sjer numið
af fögnuði: „Mamma, sjáðu.
presturinn hefir fengið trje frá
hirnnum“. Síðan boðaði hann
söfnuðinum fagnaðarerindið
um komu Frelsarans; honum
fanst hann aldrei hafa verið
vitni að eins hjartnæmri jóla-
gleoi.
Þetta voru fyrstu jólin, sem
síra Schwan hjelt hátíðleg með
hinum nýja söfnuði sínum. —
Það var aðeins tæpt ár síðan
hann kom til Bandaríkjanna;
og trjeð, sem bamið hjelt, að
presturinn hefði fengið frá
himnum, var fyrsta jólatrjeð,
sem ljómaði við jóla-guðsþjón-
ustu í Ameríku.
★
EFTIR þessa jólahátíð, árið
1851, tók fólkið í Cleveland
aftur upp hin daglegu störf sín.
Allir höfðu tekið þátt í hátíð-
inni til minningar um fæðingu
Frelsarans og hlustað á hinn sí-
gilda guðlega boðskap um frið
á jörðu og kærleik milli mann-
anna. Og þó var eins og friðn-
um í borginni væri hætta
búin. Atvik nokkurt í Zion-
kirkjunni hafði vakið alment
hneyksli. Það var alls staðar
umræðuefni manna, á strætum
úti, í verslunum og á gildaskál-
um. Menn sögðu hver við ann-
an: „Þetta er vanhelgun í guðs
húsi. Hreinskær skurðgoða-
dýrkun; að krjúpa á knje fyrir
trjehríslum, ekki nema það þó.
Annað eins hefir aldrei átt sjer
stað í þessu landi og við mun-
um ekki þola það framvegis".
Talað var um „útlendinga“, er
ljetu sjer sæma, að saurga og
vanhelga guðshús.
Sumir vildu kæra til fóget-
ans,. borgarstjórans eða fylkis-
stjórans. En þá var bent á það,
að stjórnarskrá Bandaríkjanna
trygði öllum trúfrelsi, jafnvel
fólki, sem væri nýlega flutt til
landsins; rjetturinn kæmist ef-
laust að þeirri niðurstöðu, að
vernd þessi næði jafnvel til
þess, að fólk tæki með sjer glys-
búin trje, lýst með kertaljós-
um, til kirkju á jólum. En aðr-
ir sögðu, að engin lög væru til,
FYRSTA JÓLATRJEÐ
Höfundur þessarar greinar, Hertha Pauli, er fædd í
Vínarborg. Var hún leikari þar í borginni framan af æfi
sinni, en lagði það starf brátt á hilluna og tók að fást
við ritstörf. En ekki var hún fyr búin að ná viðurkenn-
ingu sem rithöfundur, en hún neyddist til að flýja land,
þegar Þjóðverjar innlimuðu Aústurríki, árið 1938. Þá
fór hún til Frakklands og kom þar út ein bók eftir hana,
en þaðan hvarf hún til Bandaríkjanna, árið 1940. Hafa
þar komið út nokkrar bækur eftir hana.
Greinin er þýdd úr amerísku tímariti.
sem skylduðu kiistna menn til
þess að taka heiðingja í þjón-
ustu sína eða skifta við þá. —
Meðlimir Zion-safnaðarins voru
lítilsmegandi og fátækt fólk •—
skósmiðir, slátrarar, smákaup-
menn og skrifstofufólk •— flest
allt af erlendu bergi brolið. Ef
því væri komið í skilning um
það, að heiðvirðir borgarar
gætu ekki sætt sig við heiðingja
siði, myndi það eflaust sjá til
þess, að hið heimskulega trje
þeirra birtist ekki framan í
neinni kirkju borgarinnar.
Næsta sunnudag prjedikaði
síra Schwan um kristilegan
kærleika til náungans. Fáir
komu til hinnar fátæklegu
kirkju. Jólaírjeð var næsla óá-
sjálegt í skini sólarinnar, sem
gægðist inn um gluggana. Presl
inum veittist örðugt að halda
sjer við éfnið, hugsanir hans
flögruðu frá efni því, sem hann
lagði út af og til trjesins, sem
allt í einu hafði verið kallað
heiðinglegt, — þá trufluðu
hann og augnatillil kirkjugest-
anna.
Ao guðsþjónustunni lokinni
gaf eitt sóknarbarna hans,
slátrari nokkur, sig á tal við
hann og sagði: „Viðskiftamenn
mínir vilja ekki skifta við mig,
sökum þess að jeg dýrkaði heið
ingjatrjeð'1. „Jólatrjeð", sagði
presturinn og lagði fram allan
sannfæringarkraft sinn, „er
engan veginn heiðinglegt. Nje
heldur dýrkum vio það“.
„Þetta sagði jeg húsbónda
mínum“, sagði Iriesmíðanemi
einn. „Hann kvaðst múndu
reka mig fvrir að hjálpa þjer
við að höggva trjeð“.
„Jeg mun standa við það“,
hrópaði trjesmiðurinn framan
úr kirkjunni, „jeg ætla ekki að
láta eyðileggja atvinnu mína
fyrir það, að jeg sje skurðgoða
dýrkandi11.
Síra Schwan tók trjeð í fang
sjer og bar það með stakri nær-
gætni fram kirkjugólfið, út úr
kirkjunni og fór með það heim
til sín. Sóknarbörnin komu á
eftir út úr kirkjunni og þar
dreifðist hópurinn. Voru menn
ekki á eilt sáttir.
★
SÍRA Schwan gat ekki skilið
þessar illgjörnu viðtökur, sem
j boðskapur hans fekk og vökn-
uðu nú þráláiar efasemdir í ^
brjósti hans. Fór hann þá til,
vinar sínS, síra Edwin Canfield, i
en kirkja hans var næstum eins j
fáíækleg og Zion-kiikjan. Öll j
sóknarbörn hans voru fædd og j
upp alin í Ameriku, en .ekkert j
þeirra hafði tekið þáít i æsing- i
unum gegn jólatrjenu.
En sr. Canfield var ekki til-
leiðanlegur til þess að taka j
ákveðna afstöðu í málinu, þó
,að Zion-presturinn flytli mál
j sitt með miklum eldmóði. — I
j Hannover-konungsríkinu, .þar
i sem hann fæddist fyrir 32 ár-
í um, voru jólin aldrei haldin
hátíðleg án jólatrjes. Hinum
| allra guchræddusíu kenni-
I mönnum við hina naínloguðu
j háskóla, þar sem hann hafði
stundað nám. mvndi aldrei
|
i detta í hug að minnasl hingað
j komu Frelsarans án jólatrjes.
j ..Það er erfðavenja“, sagði síra
j Schwan og lauk máli sínu.
Síra Canfield brosti. „Það eru
j til bæði góðar og vondar erfða-
j venjur. Vissulega eiga menn að
j vera yíðsýnir í trúmálum, en
hinsvegar ber að taka öllum nýj
[ungura með varðúð“.
„Þetta er engin nýjung“,
sagði síra Schwan og var þungt
niðri fyrir. „Þetta er gagnkrist-
inn siður, sem menn hljóta að
kannast við í Ameríku“.
„Vinur minn“, svaraði síra
Canfield, „sannaðu mjer stað-
hæfingar þínar, og þá mun jeg
sjálfur tendra ljós á jólalrje á
næstu jólum“.
Presturinn var ekki fyr kom
inn heim til sín, en hann settist
niður og tók að skrifa brjef til
allra amerískra presta, sem
hann þekkti, og beindi þeirri
spurningu til þeirra, hvort það
gæti raunverulega verið svo, að
jólalrjeð væri óþekt í Ameríku.
Honum bárust svör ýmissa
presta hvaðanæva úr landinu
og allir voru þeir sorglega sam
mála. Fólk, sem hafði ferðasl til
útlanda, þekkti þennan sið, en
yfirgnæfandi meiri hluti þjóð-
arinnar hafði ekki hugmynd
um, að neitt væri til, í víðri
veröld, sem nefndist jólatrje.
Þá bar það til skugga-
legan haustdag einn, að rosk-
inn maður barði að dyrum hjá
Zion-prestinum. Hann kvaðst
vera fyrverandi háskólakenn-
ari frá Worms, nýkominn til
Ameríku, og hefði hevrt um
rannsóknir prestsins í Zion
varðandi jólatrjeð. Schwanfjöl-
skyldan tók honum tveim hönd
um og ekki varpaði það skugga |
á ánægjuna þegar hann tók að
segja þeim sögu jólatrjesins. •—
Taldi hann sannað mál, að
vagga þess hefði staðið í Elsass.
Fyrstu áreiðanlegar heimildir
um skreytt, en þó ótendrað jóla
trje, væri að finna í ritgerð
einni, sem birst hefði í Strass-
burg árið 1646. Innan fimmtíu
ára hafði siðurinn borist aust-
ur yfir Rín og um 1700 var hann
orðinn algengur í ýmsum þýsk
um fursfadænrfUm. I Finnlandi
kvað sögumaður fyrsta jóla-
trjesins getið um 1800, í Ðan-
mörku um 1810 og í Noregi ár-
ið 1828.
Síra Schwan tók nú að spyrj-
ast fyrir meðal ókunnugra, jafn
vel á strætum úti. Um þessar
mundir var mikill fjöldi að-
komumanna í Cleveland, á leið
sinni austur á bóginn. Maður
einn frá Cincinnati sagði hon- .
um, að Henriette prinsessa
hefói tendrað fyrsta jólatrjeð i
Vínarborg árið 1816. Náði það
síðan almennri útbreiðslu í Vin
arborg, og nú væri heill mark-
aður, „Christkindlemarket“, ein
göngu helgaður jólatrjám og
jólatrjesskrauti.
Annar ókunnugur maður sagði
honum, að jólin væru aldrei
haldin hátíðleg í Svíþjóð án
jólatrjes, ' en þar hefði þess
fyrst verið getið um 1817. Þessi
: sami maður skýrði síra Schwan
jafnframt frá því, að Jenny
Lind, „sænski næíurgalinn"
hefði tendrað jólatrje í Char-
i leston árinu áður. Þá komst
hann að raun um það, að Al-
j bert prins, maður Viktoríu
j drottningar, hefði innleitt jóla
trjeð í Englandi árið 1841, en
hann flutti þennan sið með sjer
j frá þýska furstadæminu Saxe-
I Coburg.
E)ag nokkurn barst síra
j Schwan brjef frá Woosler í
j Ohio. Þar sagði, að jólatrjé
hefði þekkst þar um mörg ár.
Síra Schw’an tók sjer nú ferð
á hendur til Wooster og þar var
honum sögð sagan um August
Imgard.
August var þýskur ungling-
ur, sem fluttist til Ameríku ár-
ið 1847- Eldri bróðir hans, Fred
hafði þegar sest að í Wooster
með konu sinni og tveimur börn
um þeirra, þegar August kom
þangað. Þegar jólin nálguðust,
datt August í hug, að nú skyldi
hann koma fjölskyldunni á
óvart. Hann ætlaoi að halda jól
in hátíðleg að sið gamla lands-
ins — og hafa jólatrje. Hann
fór út í skóg og feldi grenitrje,
bjó síðan til alla vega myndir
og annað skraut .úr pappír, þar
sem venjulegt jólatrjesskraut
var ófáanlegt.
Á jólunum 1874 stóð greni-
trje þetta í fullum skrúða, upp
lýst og dásamlega fagurt, í húsi
Imgards-hjónanna. Það var
fyrsta jólatrjeð í Ameríku. •—
Börnin voru frá sjer numin af
fögnuði og á næstu jólum var
jólatrje á ýmsum heimilum í
nágrenninu. Þannig var þessi
fagri siður tekinn upp i
Wooster.
Þegar sira Schwan kom aft-
ur til Cleveland, kallaði hann
saman fund ýmissa merkra
borgara, meðal annara bauð
hann þangað blaðamanni ein-
um, en blað hans hafði nokkru
áður stimplað jólatrje hans í
Zion-kirkjunni „fjarstæðukent
og kjánalegt, auk þess, að það
væri barnalegt“. Presturinn
skýrði fundarmönnum nú frá
árangri þeim, sem eftirgrensl-
an sín hefði borið. Hann sagði
þeim ennfremur frá jólatrjes-
sálmi einum, sem hann hefði
lært i Wooster og tók að syngja
sálminn fyrir fundarmönnum.
Lagið var mjög einfalt og auð-
lært og innan skamms höfðu
flestir fundarmenn tekið und-
ir.
„Þetta er stórkostleg saga“.
sagði blaðamaðurinn þegar síra
Schwan hafði lokið máli sínu.
„Jeg ætla að hafa jólatrje hjá
mjer á næstu jólum“, sagði
einn af kunnustu borgurum
bæjarins. Aðrir tóku undir
þessi orð.
En síra Schwan hafði *:nn
■ ekki tekist að sanna, að jóla-
trjeð væri af kristlegum upp-
runa* Skömmu fyrir jólin 1852
heimsótti hann affur vin s:nn
síra Canfield og bar sig upp
við hann. Síra Canfield var þá
nýkominn úr ferðalagi um skóg
ana i Kanada. Þar hafði munk-
ur einn orðið á vegi hans, sem
skýi’ði honum frá _helgisögn
einni, sem) rituð hefði verið í
klaustri nokkru á Sikiley á
miðöldum.
Helgisögn þessi sagði frá
j nóttinní helgu, þegar Freslar-
| inn fæddist. Ailar lifandi verur
• flyktust til Betlehem lil þess
að taka þátt í íögnuðinum, þ. á-
m. trjen. Ekkert trjánna var
eins langt að komið og það
minsta meðal þeirra, litið greni
trje. Það var orðið svo örmagna
að það gat varla staðið og hvarf
næstum í skugga stóru trjánna
með hina gildu boli, sem báru
ilmandi blóm og laufgaðar
greinar. En stjörnur himinsins
aumkuðu litla trjeð og svifu
því til jarðar, en jólastjaman
bjarta settist á topp trjesins,
Framhald á bls. 11.