Morgunblaðið - 24.12.1944, Blaðsíða 3

Sunnudagur 24. des. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
JðLAÞVOTTURINN VAR ERFISHR FYRIR 50 ÁRU
JEG TALAÐI við konu um
daginn, sem jeg liafði aldvei
sjeð áðuv. Jeg hafði sann-
írjett, að hún bynni frá mörgu
að segja, hefði m. a. þvegið
í Laugunum hjerna í gamla
da,ga — og gerðist því svo
djörf að hringja til hennar.
Hún tók því fjarri fyrst í
stað, að hún vissi nokkurn
skapaðan hlut, sem setjandi
væri í blöðin. Eftir nokkurt
þóf fjellst hún þó á, að jeg
mætti heimsækja sig og rabba
yið sig, ef mig langaði ósköp
mikið til ]>ess —»en tók það
Skýrt fram, að á sjer væri
áreiðanlega ekkert að græða.
Jæja, jeg hjelt af stað í
heimsóknina — með hálfum.
hug þó. En gamla konan var
miklu aliiðlegri en jeg hafði
gert mjer í hugarlund, af sam
tali okkar í síjnann, svo að
feimnin hvarf brátt, og sú
tilfinning, að jeg væri fram-i
iur frjettasnápur að leita mjer
að efni í nokkra blaðadálka.
OVljer var boðið inn í vistlega-
stofu. Þar var auðsjeð, ,að
myndarleg húsmóðir rjeði lög
urn og lofum. Þar voru ofnir
dreglar á borðum, sessur með,
allskonar „kunstbroderíi" sem,
jeg kann ekbi að nefna og
rnjög fallegt veggteppi, sem,
jeg rak augun í, þegar er jeg'
kom inn úr dyrunum. Var það
saumað með fíngerðum kross-
saum, eftir gamalli, íslenskri
fyrirmynd, og þegar jeg fór,
að dást að því, sagði gamla1
konan mjer, að þetta hefði
hún verið að dunda við að
sauma, komin hátt á sjötugs-
aldur. — í raun rjettri kann
jeg varla við að segja gamla
konan, því að mjer fannst hún
ekkert gömul. Ilún var svo
keik og ljett í spori, að mörg
ung stúlkan hefði mátt vera
hrej-kin af.
— Eruð þjer fæddar hjer
í Reykjavík spurði jeg, þeg-
ar við höfðum fengið okkur
sæti.
— Já, — alin upp á Suður-
ilesjum. Faðir minn var sjó-
maður. Við tilheyrðum hinu
svokallaða tómthúsfólki. Sjór-
inn obkar eina björg. —•
En annars munið þjer, að jeg
yil ekkert um sjálfa mig tala.
— Já, alveg rjett. Við skul-
um þá spjalla mn Laugaferð-,
irnar. Þjer þvoðuð í Laugun-
lum ?
— Já, á árunum 1890 til
1890. — Síðustu laugaferð
mína fór jeg 0. sept. 1890 —.
fyrsta jarðskjálftadaginn. En
yið vissum ekkert, fyrr en
heim kom, fundum aðeins dá-
lítinn þyt á leiðinni.
\JiJal ui& l? i
oi'iu, óem
juo&L i cJJa
aucjtimAm

MeS bala á bakinu
í — Hvernig fluttuð þið þvott,
jnn inneftir?
— Hann var látinn í poka,
og pokinn settur í þvottabala.
Síðan var reipi dregið í hank-
ana á balanum og brugðiðí
undir hendurnar, og balinnj
borinn á bakinu, með ölhr
sem í honum var. Við höfðum;
einnig með okkur fötu, þar
sem við geymdum nestið og
kaffikönnuna.
— lívað fenguð þið með,
ykkur í nesti?
•— O — það var oftast
brauðbiti, kaffi og sykur, og
þegar best Ijet einn eða tveir
kjötbitar og kartöflur. Var
þetta bundið í klút og iátið
ofan í hokma, sein kallað var,
þegar inneftir kom, en þai’
suðu konurnar mat sinn. Og
þar var nú oft þröng á þingi.
þegar hver hugsaði um sig og
ruddist eins og hún liest gat.
•— Já, jeg skal nú trúa því.
Kvenfólkið getur verið hart
í horn að taka ekki síður en
karlfólkið. •— En var ekki er~
fitt að bera þvottinn á bakinu
inneftir ?
— Maður fann ekkert til
þess. Manni fannst ekkert erf-
itt í þá daga. Þá hafði mað-
ur tíma til als, en nú hefir
fólltið ekki tíma til neins. •—'
En þegar stundir liðu var.
hætt að hera þvottinn á bak-
inu, og farið að nota hand-
Aagna, hestvagna, hjólbörur
og sleða á vetrum, þegar það
var hægt, til ]>ess að flytja.
hann í.
— A7ið örkuðum inneftir með
þvottinn á bakinu, klukkan,
sjö á morgnana — á íslenskum
kúskinnsskóm. 1 þá daga voru
nú ekki til skóhlífar nje
gúmmístígvjel nje nokkuð,sem
regnkápa hjet. Sjal bundið
um herðarnar, klútur um höf-
uðið og vettlinga höfðu þær
sem áttu.
★
Hvenig fóruð þið svo
að, þegar inneftir kom?
— Áður en húsið kom, þvoð'
um við allar úti, lágum á
hnjánum á gaddinum á vetr-
um, En eftir að húsið kom,
— jeg man nú ekki hvaða ár
það var, en það var komið fyr
ir árið 1894 og var það Thor-
valdsensfjelagið, sem sá um
byggingu þess — þá þvoðum
við inni, þegar við komumst
þar að. En það var alveg
uindir hælinn lagt, því að oft
voru komnar svo margar kon-
ur á undan manni, að hvergi
var hægt að ltoma sjer fyrir.
Laugaþvottur.
Það voru tvær konur. sem,
voru svo að segja dag og nótt
í þessu húsi. Þær tóku þvotta
fyrir fólk. Þær voru það,
betur settar en við, sem kom-
um aðeins annað slagið þarna
innneftir, að þær áttu kör
til þess að leg'gja þvottinn í
bleyti í. Það yar því betra að
koma sjer vel við þær, til
þess að fá lánuð. hjá þeim
körin, þegar manni lá á. -—
Þessar kouur hjetu Guðríður
Ingjaldsdóttir og Guðrún
Jónsdóttir — kölluð Gunna
rauða, Voru þær bestu kerl-
ingar, báðar trTær.
— En sóðaskapurinn í hús-
inu, drottinn minn ! Hann var
með endemum! Þar úði og
grúði af tuskum. matarieyf-
um, rottum og allskonar ó-
•þverra ■— og salernin ætla,
jeg nú ekki að tala um. Það
var ekki fyrir nokurn lifandi
mann að koma þangað.
Alt þvegið í hönaunum
— Ilvernig þvoðuð þið?
-— Við notuðum aldrei t*** daga voru vinirnir kallað
bursta, nudduðum alt í hönd- *r „frændur1
á þúfurnar og þurkað hann.
Það var miklu auðveldara að
bera hann þurran heim. En á
veturna þurftum við aðhengja
tauið út, livernis sem viðraði,
frosið, blautt, kalt — ef ekki
Aroru til hjaUar til þess að
hengja það í.
— Þegar þvpt.turin var ekki
meira en hálfur tunnusekkur,,
var hann kallaður „klatt"-
þvottur, og sagt, að fara með
svolítið „kaltt“. En svo var
oft farið að kvöldinu, þegar
um stærri þvott var að ræða
14/ú—2 tunnusekki •— og
þvegið að nóttunni. Þá var
hetra næði. Þegar um stóran
þvott var að ræða voru oft
notaðir trússahestar til ,þess
að flytja hann á milli. .
„Frændurnir“
Og svo áttvun við stúlkurn-
ar nú kannske einhverja góð-
; vini, sem vissu, að við fór-
j um í Laugarnar, og komu þá
inneftir, til þess að hjálpa
okkur með þvottinn heim. I
unnm, neiha síð.ustu árin. þeg-
ar þvottabrettin kom til sög-
unnar. Yið undum einnig alt
í höndunum. • Við þvoðum
mest upp úr grænsápu og'
sóda —• og stangasápu síð-
ustu órin. — Heita vatnið,
sóttum við í fötu rit í laugina.
Oft var hállt að ganga og
hreinasta mannhætta að bera;
sjóðandi heitt vatnið á miili.
Við skoluðum allan þvottinn
við laugina úti, og varð mað-
ur þá holdvotur af gufunni.
Svo hjeluðu fötin þegar inn
í húsið kom og á leiðinni heirn
Ef maður hafði ekki með hjer
þurra sokka inneftir, varð
maður að vinda þá, sem mað-
ur var í, upp úr heitu vatni,
og ganga í þeim heim. —,
I leysingum á v.orin yarð mað_
ur oft að vaða aurinn í ökia,
og ljet þá nærri að maður
lægi í, með þvottinn á bak-
inu.
— Á sumrin þótti okkur oft
. gott að geta breytt þvottinn,
nú ekki. að
því að það gekk
ung stúlka sæist
úti með vandalausum karl-
manni. Væri maður ekki kom-
inn heim fyrir klukkan tíu
á kvöldin, var maður kallað-
ur „taus“, eu þótt maður
kæmi ekki úr Laugunum fyrr
en klukkan eli-efu eða tólf,
var ekkert sagt við því.
— Þið hafið auðvitað not-
að ykkur það óspart? spurði
jeg. -— Gamla konan bvosti
góðlátlega, og jeg sá ekki bet-
ur en glampa brygði fyrir
í augum hennar. Ef til vill
geymdi hún einhversstaðar
í djúpi minninganna mynd af
góðum „frænda“.
— Ekki veit jeg það nú.
En það var oft gott, að eiga
„frændurna" að, því að á
vorin, þegar Fransmannaskút-
urnar komu hingað, þv.oðu
þeir allan sinn þvott í Laug-
unum. Var þá oft geigur í
manni að koma, sjer vel
að hafa einhverja samfylgd.
— Fransarnir þvoðu aldrei
inni í húsinu. Alltaf úti við
Laugar.nar. Veru sumar stútk->
urnar svo heppnar, að fá hjá
þeim kexköku, sem þeir ann-
að hyort geymdu innan tvm,
óhreinan þvettinn eða í barmi!
sjer. En ekki bar á, að stúfk-
unum ]>ætti kexið minna hnosa
gæti fyrir þá sök.
— Jeg man eftir ]>ví, að’
við efri íaugina var kona,
sem kötlð var Langa-Soffta.
Jeg held, að hún hafi þóttst
eiga þann kver, því að það
þorði enginn að koma iráliegt
honnm, nema spyrja hana uin.
leyfi. <)g var aldrei eins niftrgt
við efri laugina og þá r.eðri.
Bæði æðri og lægri
— Það hafa verið fhargar
konur, sem þvoðu þarna?
•— Já, já. Þarna var þvegið-
frá flestöilum heimilum í bæn-
um. Jeg man eftir því, aðt
jeg sá margar hefðarkonur viðj
þvottabalann þarna inn
Þaö þótti engum skömm að
því, að fara í Laugarnar. Það
var eins sjálfsagt og fyrir
unga fólkið nú á dögum að
fara í i>íó.
— Þar liafa þá verið kon-
ur á ö'llum aldri?
— Já, þar voru hæði urtgl-
ingsstúlkur um fermingu og
gamlar konur.
— En þvoðu karlmenn al-
drei þarna?
-— Nei, en þeir korna oft
inneftir til þess að hjáipa
konnnum að vinda og klappa
og koma þyottinum heim, —*
Jú, annars, jeg man eftir ein-
um karlmanni, sem þvoði þar.
Hann var kallaður ögmundur
vinnukona og var Jónsson.
líann þvoði fyrir fólk, og
þvoði víða. Það er eini barl-
maðurinn sem jeg man eftir,
að þvæði í Laugunum.
— Þeir hafa sennilega tal-
ið það fyrir neðan virðingu
sína?
— Já. Var heldur litið ntð-
ur á Ögmnnd gamla fyr'w
bragðið.
— En hvernig var það, var
vegurinn kominn'inneftir þeg-
ar þjer fóruð í Laugarnar?
— Nei liann var ekki kom-
inn alla leið, fvrst, þegar jeg
byrjaði að far þangað. Fór
maður þá niður raeð Fúlnt iarn
arlæk. niður að sjó og npp
með Laugalæk. Va.r það miklu
lengri leið en eftir að vegur-
inn kom.
— Jeg sje á öllu, að Lattga-
þvotturinn hefir í raun rjettn.
ekki verið neitt kvenmaims-
verk, Það er einhver mtamr
fyrir konur núna, að hat’a mð!
andi hitaveituvatn í krönun-
um og þvottavjel til að þvr>
fyrir sig.
Beri-kápurnar
— Já, víst er þaö. En samt
finst mjer þær altáf hafa þessi
ósköp að gera og aldrei hafat
tima til neins. — En ]>oít <erf_
tit væri stundum að þvo í
Laugunum vildi jeg he’Idut’
gera það en passa krakka í
beri-kápum. Það var mi meiri
plágan!
— Beri-kápum! Ilvað . ar
það eiginlega?
— Það voru skósíðar, vatt->
Framh. á bls. 31.