Morgunblaðið - 29.12.1944, Blaðsíða 7

I
Föstudagur 29. áes. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
HVER VERÐA ÖRLÖG FRAKKLANDS?
TIL þess að unt sje að gera
sjer grein fyrir stjórnmálaá-
standinu í Frakklandi, er nauð-
synlegt að hafa tvö atriði hug-
föst — fyrst og fremst andrúms
loft það, sem þjóðin hefir lifað
við í fjögur ár undir oki Þjóð-
verja og í öðru lagi endurminn-
ingarnar um byltingarnar 1789,
1848 og 1870—’71. Hið sjer-
stæða ástand, sem nuverandi
styrjöld hefir leitt yfir þjóðina,
hefir dregið fram úr skuggan-
um ýmsa eiginleika þjóðarinn-
ar, sem voru gersamlega huldir
á hinu tiltölulega örugga tíma-
bili þriðja lýðveldisíns, þ. e.
Frakkland á tímum örðugleik-
anna; því að franska þjóðin hef
ir til að bera bæði stöðuglyndi
og ákaflyndi. Hvort mun ráða
úrslitum?
Þrátt fyrir viss yfírborðsein-
kenni, sem ókunnugir gátu ekki
áttað sig á, var franska þjóðin
á tímum þriðja lýðveldisins
mjög lýðveldissinnuð; hún var
fast og einlæglega bundin stjórn
arfari sínu, ekki eingöngu
vegna kosta þess, heldur og
vegna galla þess. Almennur
kosningarrjettur var þar mjög
í heiðri hafður; kosnir voru
borgarstjórar og sveitastjórnir,
þíngmenn og öldungaráðsmenn,
sem voru fulltrúar kjördæma
sinna, o. s. frv.
Þótt fulltrúasamkundur þess
ar væru tiltölulega ungar að
uppruna, áttu þær þó djúpar
rætur með þjóðinni. Þær unnu
ekki altaf með alþjóðaheill fyr
ir augum. Þingmaðurinn var
oft og einatt fulltrúi einkahags
muna. Andstæð markmið leituð
ust við að finna lausn pólitískra
vandamála og löngunin til þess
að veikja ríkisvaldið rjeði oft
miklu. Því að með þjóðinni
leyndist eðlis-ótti við einræðis-
öflin og hún vildi láta sjer fyrri
víti í því efni að vamaði verða.
En í landinu ríkti algert mál
frelsi og skoðanafrelsi. Oft var
þetta frelsi misnotað freklega
og þjóðinni datt aldrei í hug, að
ríkjandi stjómarfar myndi
taka enda.
Þó var talsverður hluti þjóð
arinnar orðinn þreyttur á
stjórnarkerfinu, sjer í lagi auð
ugri stjettirnar, vegna skatta-
byrðarinnar og stöðugt aukinna
krafna af hendi annara stjetta.
Þó að kröfugöngumar gegn
þingræðinu, í febrúar 1934,
væru eingöngu staðbundnar við
París og nytu einskis stuðnings
úr öðrum hlutum landsins, þá
báru þær samt vott um, að óá-
nægjan var tekin að grípa um
sig. En árangur þeirra varð þó
ekki annar en sá, að ýta mjög
undir valdatöku alþýðufylking-
arinnar, sem myndaði stjórn ár
ið 1936. Áhrifin, sem þessi
vinstri stjórn hafði á millistjett
irnar, voru ekki betri en það,
að jafnvel stríðið fjekk þar
engu um þokað; og hjá yfir-
stjettinni var viðkvæðið jafn-
an þetta: „Alt er betra en
Leon Blum-stjómin“. Upp frá
því fór að bera á veikleika-
merkjum lýðveldisins, þó að
enn væri það all-sterkt; og ef
innrásin og 'ósigurinn hefðu
ekki gert út af við það, eru lík
ur til þess, að því hefði aldrei
verið kollvarpað.
Við hið örlagaríka högg árið
Eftir André Siegfried,
franskan sagnfræðing
Barátta er nú háð milli tveggja andstæðna í fari
frönsku þjóðarinnar; annars vegar er hið trausta
og jafnlynda eðli þjóðarinnar, en hinsvegar hið
ásiríðufulla og ákaflynda eðíi hennar. Hvort ber
sigur úr býtum?
1940, hrundi lýðveldið til | Flokkur útlaga réis upp
grunna, næstum án þess að landinu, birgður vopnum frá[síálfum sjer.
bera hönd fyrir höfuð sjer. En bandamönnum, og kjarni hans
þjóðnefndin, sem kom saman í var ótrauðar hetjur, en jafn-
Vichy, hafði ekki í hyggju að framt komust þó óhjákvæmi-
hafna lýðveldinu. Persóna lega inn í raðir hans ýmsir æv-
Pétains marskálks var tákn um intýramenn. Líf þessara leið-
einingu Frakklands, sem lifði toga andstöðuhreyfingarinnar
var ógurlegt. Stöðugt urðu þeir
að breyta um nöfn og jafnvel
andlitsdrætti og líkamsbygg-
ingu. Þeir þorðu ekki að sofa
tvær nætur undir sama þaki.
þeir nú aukins frelsi. Þingræð-
isöflin eru betur til þess fallin
að hafa forystuna í framtíðihni
í sínum höndum, sökum reynsM
sinnar og stjórnmálaþekkingar
en krafturinn og eldmóðurinn
er meiri hjá meðlimum and-
Enginn Frakki véfengdi ein- stöðuhreyfingarinnar, kommún
lægni hans varðandi lýðræðis- istum og fagfjelögunum.
hugsjónir. En með honum
komu til valda ýmsir foringjar
andstöðuhreyfingarinnar og ' . " ~ _ , . _.
. . . rangt að halda, að þmgræðis
meðlimir ur forxngjaraði hans
frá London og Alsír; voru menn
þessir fæstir kjörnir í stöður
sínar, heldur útnefndir og
i margir hverjir útnefndir af
Vald andstöðuhreyfingarinn-
ar er gevsilegt, en það vaeri
þrátt fyrir hernámið.
Ráðunautar Pétains hugsuðu
sjer alt annað í sambandi við
stofnun hinnar nýju stjórnar,
þ. e. kollvörpun lýðveldisins,
sem þeir höfðu viðbjóð á. Þeim
datt ekki í hug að dylja gleði
sína yfir afturhvarfi Frakk-
lands til einveldisskipulags,
með stjórn, sem var að litlu fi'á
brugðin nasistastjórninni, að
öðru leyti en þvi, að hún var
klerkast.jórn. Það var értthvað
annað en lýðveldi Gambetta,
Jules Ferry og þá ekki hvað
síst Léons Blum. Margir voru
jafnvel þeirrar skoðunar, að ó-
sigur væri ekki of dýrt verð
fyrir slíkan ávinning.
Lýðveldið afmáð.
I fyrstu átti þjóðin erfitt með
að átta sig á stjórnarfarsbreyt-
ingunni. En þegar stjórnin tók
að vinna markvíst að því að
eyðileggja allar stofnanir lýð-
veldisins, og útrýmdi jafnvel
lýðveldisnafninu, — þegar
kjörnir borgarstjórar urðu að
víkja fyrir útnefndum, sem
þannig var kostum búnir, að
þjóðin hafði hafnað þeim við
kjörborðið undanfarin 30 ár, þá
var þjóðinni nóg boðið, og hún
stofnaði til öflugrar andstöðu.
Andstaða þessi fjekk fyrst byr
öflin sjeu mátílaus. Ef frjálsar
kosningar gætu nú farið fram
í landinu — það væri ekki hægt
ef mikilf hluti borgaranna væri
vopnaður — yrði kosningahríð
in sennilega afarhörð og mjög
Enda þótt hugir flestra þess- tvísýnt um úrslitin.
ara manna hnigu í þingræðis-
átt, var þeim þó tamara að beita „ . . ,
! Reiptog milli nægn og
aðfei'ðum Jakobína heldur en
. vmstn atla.
þingræðissinna. þannig að þeim _ ,
, , . I En hvað sern verður ofan a,
var synna um að gripa til , , , . _, . , .. _ ....
ö þa ma gera rað fyrir horðum rað
skjótra athafna, jafnvel að „ „ ... ,
, stofunum gegn Vichy-monnun-
hætti einræðisherra. heldur en 1 , , .
i um og skosveinum þexrra og
að ræða málin á þingræðisleg- i ,. , . , ,
^ b gegn oilum hinum beisku end-
an hátt. Hollusta þeirra við lýð-
* urminnmgum hernamstimabils-
veldið var engum vafa undir- l • D , , . ,
B l ms. Raðstaíamr þessar munu
Ef þeir náðust. beið þeirra dauð I , , . , v
;orpin, en vitanlega var þeim . >.
mn eða það, sem verra var, !, efla lyðveldið — og jaxnframt
huglexkið að beita valdi sinu til
pyntingar. Sálarlíf þeirra varð , _ , , , ., .
1 þess að framkvæma hugSjonir
eins og sajnsærismanna. Leyni- j
blöðin voru vettvangur þeirra !
og öll störf þeirra, fundir og I
annað, fór fram með leynd.
Vinstri öflin voru í
meiri hluta.
Enginn vegur var til þess fyr
ir meðlimi andstöðuhreyfingar-
innar að viðhalda bardagaað-
ferðum lýðveldistímabilsins;
þeir urðu að haga þeim sam-
kvæmt erfðavenjum Jakobina
frá byltingatimabilinu mikla í
Frakklandi.
Það þarf engan að undra þó
að þetta ástand hafi ekki horfið
við frelsun Frakklands, og þó
að nú sje í landinu öflug and-
staða gegn þingræðinu, jafnvel
þó að við höfum það hugfast,
að mikill hluti méðlima and-
stöðuhreyfingarinnar,-voru áð-
ur einlægir þingræðissinnar.
Enda þótt mjög fáir ættjarð
arvinir þekktu de Gaulle hers-
höfðingja, samþykkíu þeir
hann hiklaust sem foringja
undir báða vængi þegar fund- sinn og litu á hann sem tákn
um þeirra Pétains og Hitlers
bar saman i Montoire í október
1940, og þjóðinni varð ljóst
hversu gersamlega Vichy-
um samheldni frönsku þjóðar-
innar.
sínar, svo og til þess að hefna
fyrir hið móralska og efnalega
itjón, sem Þjóðverjar og Vichy-
jstjórnin höfðu unnið Frakk-
jlandi. Þeir voru vinir lýðveld-
isins, en vildu ekki, að það yrði
í mynd þriðja lýðveldisins.
Þingræðisöflin.
En nú tók annar flokkur,
sem hafði lifað stríðið af, að láta
til sin taka; það voru þingræð-
issinnar. Margir þeirra, jafnvel
þeir sem höfðu kosið Pétain,
unnu á ný hylli kjósenda sinna,
og þá sjer í lagi, þeir, sem höfðu
getið sjer góðan orðstír í and-
stöðuhreyfingunni. Þeir vildu,
að hin nýja stjórn lýðveldisins
styddist á löglegan hátt við
sömu öfl, sem studdu gömlu
lýðveldisstjórnina, sem varð að
víkja þegar Þjóðverjar her-
námu landið; talsverður hluti
andstöðuhreyfingarinnar var á
sömu skoðun, þó að mikill
meiri hluti hennar gæti ekki
tekið í sátt þá þingræðismenn,
sem kusu Pétain i júlí 1940. —
Endirinn varð sá, að bráða-
fylgi vinstri flokkanna. Þær
munu styrkja aðstöðu þeirra,
sem hafa getið sjer góðan orð-
stír í styrjöldinni, sjer í- lagi
meðlimi andstöðuhreyfingar-
innar.
•
En þá koma önnur atriði til
greina, sem munu hafa gagn-
stæð áhrif. Meðlimir andstöðu-
hreyfingarinnar eru víðast hvar
lítt þekktir menn og sumir
þeirra, sjerstaklega þeir, aem*
fóru huldu höfði, hafa útnefnt
sig sem fulltrúa ýmissa hjeraða
án nokkurs umboðs af hendi al-
þýðu manna; slíkt á sjer t. d. í
mörgum tilfellum stað um
kommúnista í ýmsum hjeröðum,
þar sem kommúnistar eru ger-
samlega fylgissnauðir.
Þessi staðreynd mun verða til
þess að auka fylgi hægri flokk-
anna, sjer í lagi ef róstursamt
verður í landinu; Það mun þó ,
ekki verða öfgaflokkarm r til
hægri, sem njóta góðs af þessu
— þeir munu ekki njóta vin-
sælda i Frakklandi upp frá
þessu —
de Gaulle — þjóðhetja.
Ef þessum öflum á að auðnast
sigurinn, verða þau að móta
stefnuskrá sína sámkvæmt því
hugarfari, sem mjög var íarið
að gei'a vart við sig í Frakk-
landi á kreppuárunum fyrir
styx jöldina, án þess þó, að nokkr
um detti í hug, að horfið verði
til sama ástands og þá var; slíkf
getur aldrei orðið.
de Gaulle hersþöfðingi stend-
ur sjálfur persónulega u!?xr, við
öll þessi stjórnmalaátök;
arvinir, byltingamenn og hinn þar kendi vitanlega líka ýmissa leysi, en þrá það eitt að mega j franska þjóðin er honum þakk-
framúrskarandi flokkur and- grasa. hverfa til friðsamari hfei’nis lát og treystir honum til þess að
stöðuhreyfingarinnar. Bæði í
maquis-hjeruðunum og í borg- Ráðunautar,de GauIIe.
unum — sjerstaklega í París Þegar franska þjóðin hyllti virku öfl andstöðuhreyfingar- einlægan vilja hans í þessu
— voru þessir menn hundeltir de Gaulle þ. 26. ágúst 1944, innar — kommúnistar og hinir sambandi; það er alment litið
og lifðu hinu hættulegasta, en hyllti hún hann sem tákn þjóð stjettvísu meðlimir fagfjelag- á hann sem þjóðhetju. E- t. v. er
jafnframt hetjulegasta, lífi. arheiðurs Frakka, svo og sem artna; samkvæmt lífsskoðun það fyrst og fremst bænda-
Atburðirnir gerðu það að boðbera þess, að nú skyldi aft- sinni meta þeir athafnir meira stjeltin sem er honum þakklát
vei'kum, að dyggðir friðartím- ur snúið til stjórnarfai’s lýðveld en frelsið og e. t. v. valdið fyi'ir það að koina á reglu við
anna urðu nú að löstum, en isins. En umboð hans náði ékki meira en hugsjónir lýðræðisins. j aðstæður, sem annars hefðu
eflaust sjálfkrafa leitt til stiórn
De Gaulle hershöfðingi, sem birgðastjórnin var ekki í nein-
stofnaði fyrst þjóðfrelsisnefnd um löglegum tengslum við
þriðja lýðveldið. Megnar deil-
ur, sem ekki má gera of htið úr,
hafa síðan risið um þessi mál;
hugsjón þingræðisins á sjer
stjórnin varð að beygja sig fyr sína í París, en flutti hana síð-
ir Þjóðverjum. ' lar til Alsír, varð þess fljótt var,
Enn óx andstöðunni fiskur að enda þótt menn úr öllum
um hrygg, þegar vinnuútboðið flokkum flykktust úm hann ut-
ógnaði hundruðum þúsunda an Frakklands, var þó megin stöðugt
Frakka með brottflutningi til þorri þeirra úr vinstri flokkun Frakka.
Þýskalands; þá varð maquis- um. Sama máli var að gegna
herinn til. um andstöðuhreyfinguna í
Þannig varð til í landinu sjer Frakklandi sjálfu, þar höfðu orðinn þreyttur- ó stríðinu; —
stök stjett, sem í voru ættjarð kommúnistar forystuna, þó að menn óttast upplausn og aga-
djúpar rætur meðal
■ Meiri hluti þjóðarinnar er
jog búa við heilbrigt stjórnar- 1 endurreisa í Frakklandi öfluga
far. Á hinn bóginn eru hin lýðveldisstjórn; enginn efast um
lestirnir' að dyggðum. Spell- lengra.
virki, rán og aðrir glæpir urðu
nú góðra gjalda verðir þegar
Þá eru iðjuhöldar og kaup-
Sem forseti bráðabirgðastjórn menn orðnir ákaflega þreyttir
ar lýðveldisins hafði hann þó á skriffinskunni, sem hrjáir þá
þeim var beitt gegn fjandmönn mjög frjálsar hendur. Hann gat á alla lund með alskonar
unum. |gert eins og honum sýndist. • skýrslugerðum, og krefjast
leysis (amarki), sem hefði þó
verið mjög andstætt hugarfari
og eðlishvölum frönsku þjóð-
arinnar.