Morgunblaðið - 30.05.1945, Blaðsíða 6

6
Miðvikudagur 30. maí 1045.
Útg.: H-f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson ^ábyrgðarm.)
F'rjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
p.t. Jens Benediktsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10 00 utanlands.
1 lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Blint flokksofstæki
EKKI ER ósennilegt að einhverjir hafi vreitt því eftir-
tekt, að við og við hafa verið að birtast nákvæmlega
samhljóða ályktanir, sem gerðar hafa verið á fundum
kaupfjelaga, búnaðarsambanda og annara samkunda
bænda víðsvegar um land. Efni þessara ályktana hefir
\rerið tvenSkonar:
1. Mútmæli gegn því, að samþykki landbúnaðarráð-
herra er tilskilið við ákvörðun búnaðarþings um, hvernig
varið skuli fje úr búnaðarmálasjóði, samkv. lögum frá
síðasta Alþingi.
2. Krafa um að ekki verði vikið frá þeirri stefnu í
áburðarverksmiðjumálinu, sem mörkuð var í frumvarpi
Vilhjálms Þór, er lagt var fyrir síðasta Alþingi.
Ætla mætti, að meiri hluti síðasta Alþingis hafi framið
meiriháttar ódæðisverk gegn bændastjett landsins, með
aðgerðum sínum í framangreindum málum, þar sem
fjelagssamtök bænda hafa fundið ástæðu til að senda frá
sjer slíkar ályktanir. Er rjett að athuga þetta lítillega.
★
Á síðasta Alþingi voru samþykt lö'g um stofnun bún-
aðarmálasjóðs. Er þar lagður sjerstakur veltuskattur á
eftirtaldar afurðir bænda: Mjólk og mjólkurvörur, kinda-
kjöt, gærur og ull, grænmeti og gróðurhúsaframleiðslu.
Veltuskatturinn nemur A/>c/o af því verði, sem framleið-
endur fá fyrir vöruna á hverjum tíma. Skattinn má taka
lögtaki.
Fje sjóðsins skal varið „til stuðnings og eflingar sam-
eiginlegum nauðsynjamálum bændastjettarinnar”, sam-
kvæmt ákvörðun búnaðarþings. „enda komi samþykki
landbúnaðarráðherra til”. Síðustu orðin innan tilvisun-
armerkjanna voru sett inn í þinginu, og það eru þau, sem
hneyksluninni valda. Allir sjá þó, að þetta er aðeins
sjálfsagt öryggi bændum sjálfum til handa. Búnaðarþing
er vissulega ekki þeim mönnum skipað nú, að það
veiti bændum minstu tryggingu fyrir rjettlátri og vitur-
legri meðferð fjárins.
★
Þegar núverandi landbúnaðarráðherra fór fram á það
á síðasta Alþingi, að áburðarverksmiðju-frv. V. Þór. yrði
athugað nánar, gerði halin svohljóðandi grein fyrir af-
stöðu sinni:
„Jeg hefi gert mjer talsvert far um að setja mig inn
í þetta mál, en verð að játa, að jeg er nokkurn veginn
jafnnær eftir þá athugun. Jeg hefi sjeð að ætlast er til
að framleitt verði í þessari verksmiðju sprengiefni, sem
talið er að nota megi sem áburð. Hjer á landi hefir áburð-
ur þessi aldrei verið reyndur, og að því er mjer er sagt,
hvergi á Norðurlöndum. Að því er virðist eru talsverð
vandkvæði á geymslu hans og ef eitthvað ber út af með
hana, þá hleypur áburðurinn í hellu og verður gersam-
lega ónothæfur. Um kostnaðarhliðina er það að segja, að
ráð virðist vera gert fyrir því, að svo framarlega sem
ríkið leggur fram allan stofnkostnað óendurkræfan, muni
unt að selja áburðinn líku verði og útlendan áburð, með
því verði sem nú er á honum”.
Þetta var lýsingin á áburðarverksmiðjunni sem Vilhj.
Þór vildi reisa. Framsóknarmenn, sem öllu rjeðu á bún-
aðarþingi s. 1. vetur, fundu hvöt hjá sjer til þess að víta
það, að Alþingi skyldi ekki afgreiða þetta mál umyrða-
laust. Þessum sama skrípaleik hafa Framsóknarmenn
haldið áfram í ýmsum fjelögum bænda, víðsvegar um
land, og því næst sent út ályktanir í nafni bænda.
Þessar aðfarir Framsóknarklíkunnar setja blett á
bændastjettina. Því yitanlega trúir því enginn, að þessar
ályktanir sjeu grundvallaðar af þekkingu á sjálfu mál-
efninu. Hver trúir því t. d., að sunnlenskir bændur krefj-
ist þess í alvöru, að áburðarverksmiðjan verði reist norð-
ur við Eyjafjörð, svo að hár aukaskattur (vegna flutnings-
kostnaðar) komi á 80% alls' þess áburðar, sem notaður
er í landinu? Nei, hjer er hið blinda flokksofstæki að
verki, en ekki heill og velferð bændastjettarinnar.
M0R6UNBLAÐIÐ
Vá ar ólrtfar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Þjóðþrifamál.
JEG MINNTIST á það hjer í
dálkunum fyrir nokkru, hve ís-
lenskar konur væru fundvísar á
sönn þjóðþrifamál, og fylgnar
sjer, þegar þær hafa tekist á
hendur að hrinda einhverjum
málum í framkvæmd. Nefndi jeg
þá nokkur dæmi, sem öllum eru
kunn, þessu til sönnunar, t.di
forgöngu kvenna um byggingu
Landspítalans. Og nú fer barna-
spítali Hringsins senn að komast
upp. Það ber ekki mikið á þess-
um störfum meðan verið er að
vinna þau, fremur en storfum
húsfrevjunnar á heimilunum, en
þau verðá ekki síður affárasæl
fyrir það. Alt í einU, áður en al-
menningur veit mjög mikið um
það, stendur þarna tilbúin stófn
un, sem er allri þjóðinni til gágns
og sem ríkið hefði venjulega átt
að láta reisa, en hefir annaðhvort
ekki gert það, eða dregið það ó-
hæfilega.
•
Hallveigarstaðir.
NÚ ERU konur hjer í Reykja-
vík búnar að taka upp aftur
gamia hugmynd, hugmyndina
um kvennaheimilið Hallveigar-
staði, og vinna hljóðlega, en þar
fyrir jafnrösklega að því að
hrinda henni í framkvæmd. Og
vissulega er þetta góð og nauðsyn
leg hugmynd, hjer í höfuðstaðn-
um er miðstöð als kvenfjelags-
skapar á landinu, og verður hann
auðvitað að eiga sínar aðalstöðv
ar. Og eins og gistihúsmálum höf
uðborgarinnar er nú háttað, er
ekki síður vanþörf á slíku heim-
ili. — Konurnar munu sjá svo
um að Hallveigarstaðir verði ekki
reistir, nema að þeir geti orðið
eins myndarlegir og þær hafa
upphaflega ætlað sjer. Þær slá
ekki af, þegar þær hafa hugsað
sjer eitthvað, blessaðar, heldur
stefna beint að markinu. Það
væri vel, ef allir, sem það gætu,
vildu styrkja fl^enþjóðina okkar
í þessum fyrirtæki hennar sem
öðru. Hún er eins og hún hefir
altaf verið, als hins besta makleg.
•
Maðurinn, sem
gleymdist.
HJER STENDUR nú listamanna-
þing og hefir yfirleiit farið fram
með mikilli prýði og virðulegum
blæ. Aðeins er leitt til þess að
vita, að fleiri af skáldum vorum
og rithöfundum skuli ekki láta til
sín heyra, en raun er á. Og svo
hefir að mínum dómi og margra,
sem á þessi mál hafa minnst við
mig, orðið alvarleg mistök að
einu leyti: Einn af skáldum vor-
uiii og listamönnum, hinn mjög
fjölhæfi og hugmyndaauðgi Guð
mundur Kamban er nýlega fall-
inn fyrir morðingjahéndi úti í
Kaupmannahöfn. Hans og örlaga
hans hefir að engu verið minnst
á listamannaþinginu, og var þó
fátt sjálfsagðara. Nei, hann hef-
ir legið algjörlega óbættur hjó
garði þar, það er ekki svo mikið
sem eitt orð hafi verið látið falla
um það, að leitt hefði verið að
missa hann úr hópi listamanna
þjóðarinnar, það er ekki einu
sinni viðhöfð hin sjálfsagða
kurteisi, sem víðast er um hönd
höfð hjá oss, að minnast þeirra
sem látist hafa á milli þinga, og
þó henni hefði ekki verið fylgt,
þá bar fráfall Kamban þannig
að, að það virtist gefa sjerstakt
tilefni til að hans væri minnst.
Það lítur ekki út fyrir annað, en
að listamenn vorir sjeu orðnir
svo vanir við að meðlimir úr fje
lagsskap þeirra sjeu skotnir nið-
ur, að ekki sje einu sinni vert að
minnast þess.
Þar var andinn annar.
í KAUPMANNAHÖFN höfðu
íslendingar hátíðahöld á ártíð
Jónasar, skáldsins, sem þar hafði
dáið fátækur og einmana. -— Og
áður en aðalræðan var flutt, var
minst Guðmundar Kamban, hins
íslenska listamanns, sem fjell þar
nýlega úti, skotinn án dóms og
án laga, og án allrar sektar, eins
og ræðumaður mintist á. Hann
sagði: „Ekkert, sem komið hefir
fram, kastar skugga á minningu
hans. Ekkert gefur í skyn, að
Kamban hafi á nokkurn hátt
gerst brotlegur gegn dönsku þjóð
inni“. Það voru eftirmælin, sem
þetta skáld fjekk á ártið hins
skáldsins, hjá hópnum sem „býr
í útlegð“, eins og stundum hefir
verið að orði komist um íslend-
inga erlendis. En hjer heima
urðu eftirmæli hans á skáldaþíng
inu þögnin ein, — eins og nafn
hans væri bannfært, eða hann
hefði aldrei verið til, að engu
hefði skipt um það, hvort hann
lifði eða dó, hvort hann hefði ver
ið skáld og listamaður eða ekki.
Um útisamkomur.
ÝMSIR hafa hringt til mín eða
skrifað mjer um það, að allmikil
mistök sjeu og hafi verið á ýms
um útisamkomum, þannig að fá-
ir einir aðeins geti fullkomlega
fylgst með því sem fram fer. Hef.
ir mjer í þessu sambandi verið
bent á samkomurnar við sendi-
herrabústaði frændþjóðanna á
friðardaginn og nú síðast minn-
ingarathöfnina við styttu Jónas-
ar Hallgrímssonar í Hljómskála-
garðinum. Á þessum stöðum
voru samankomnar margar þús-
undir manna, en mikill minni-
hluti gat ekki fylgst með því,
sem fram fór, vegna þess að gjall
arhorn voru engin. Ættu þeir,
sem gangast fyrir slíkum sam-
komum að athuga það, að til
þess að sæmilega fari á, verða
allir sem viðstaddir eru að geta
heyrt það sem sagt er. Og til
þess er áreiðanlega ætlast, þegar
svona nokkuð er auglýst, svo
fólk streymir að. Enda er það svo
yfirleitt að gjallarhorn þykja
sjálfsögð við slík tækifæri.
Á ALÞJÓÐA VETTVANGI
EDWARD STETTINIUS, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
sagði í útvarpsávarpi til amer-
ísku þjóðarinnar, að hann treysti
því, að ráðstefnu hinna samein-
uðu þjóða myndi takast að semja
stefnuskrá á lýðræðisgrundvelli,
sem bygðist á tillögum þeim,
sem gerðar voru á Dumbarton-
Oaks ráðstefnunni.
★
Stettinius, sem var að skýra
frá árangri þeim, sem náðst hefði
á þeim mánuði, sem ráðstefnan
hefði staðið, spáði því, að vænt-
anleg alheimsstofnun myndi
verða öflugur þáttur í þeirri við-
leitni að fyrirbyggja yfirgang og
skapa efnalegt og fjelagslegt á-
stand, sem dragi úr þeirri hættu,
að stríð brjótist út á ný.
★
Stettinius sagði, að það myndi
verða aðalmarkmiðið í utanríkis-
málastefnu Bandaríkjanna að
treysta þá samvinnu á friðartím-
um, sem gerði það kleift að sigra
Þjóðverja. „Bandamenn hafa
ekki ætíð verið sammála, en hin
árangursríka samvinna vor hefir
sýnt, áð málefnaágreininginn má
jafna“, sagði Stettinius.
★
Stettinius harmaði það, að
Pólverjar skyldu ekki eiga full-
trúa á ráðstefnunni, og Ijet svo
um mælt, að málaumleitanir við-
víkjándi' endurskipulagningu
Varsjárstjórnarinnar hefðu ekki
borið .tilætlaðan árangur. „Banda-
ríkin“, sagði Stettinius, „munu
beita öllum áhrifum sinum í
samvinnu við stjórnir Rússlands
og Bretlands til þess, að fram-
fylgt verði þeim samþyktum Við
vikjandi málefnum Póllands, sem
gerðar voru á Yaltaráðstefn-
unni“.
Stettinius svaraði gagnrýni
þeirri, sem fram hefir komið við
víkjandi væntanlegri stofnun
öryggisráðsins. Hann sagði, að
stórveldin fimm hefðu sent hing-
að fulltrúa sína til þess að skapa
frið í heiminum, en. ekki til þess
að leggja drög að nýju stríði.
Stettinius nefndi þau fimm at-
riði, sem Bandaríkin myndu
leggja ríkasta áhej’slu á í stefnu
sinni í utanríkismálum: „í fyrsta
lagi verðum við að ná lokasigri í
þeirri styrjöld, sem enn er ekki
til lykta leidd, og búa svo um
hnútana, að Þjóðverjar og Jap-
anar geti aldrei komið af stað
annari styrjöld. í öðru lagi verð-
um við að hafa nána samvinnu
við þær þjóðir, sem við höfum
barist með í styrjöldinni. í þriðja
lagi verðum við að skapa rjettvísi
og leggja drögin að heiðarlegum
samskiftum þjóða, stórra og
smárra. í fjórða lagi verðum við
að hlynna að þeim efnalegum og
fjelagslegum atriðurh, sem skapa
jarðveginn fyrir frið. í fimta lági
verðum við að gera okkur það
Ijóst, að við lifum í heimi, þar
sem engri þjóð, hversu voldugri
sem hún kann að vera, eru við-
urkend alger yfirráð“.
Norskir sjéliðar lofa
ísland
Frá norska blaðafulltrúanum:
SKIPIÐ „Honningsvaag", er
hefir lengst af stríðinu haft að-
setur í Reykjavík, en þaðan hef
ir það farið könnunarferðir og
fylgt skipum, er nú komið til
Bodö.
„Honningsvaag“ var alveg nýr
þýskur togari og lá i Honnings-
vaag í Finnmörk, þegar Þjóð-
! verjar rjeðust inn í Noreg. —
j Norðmenn tóku skipið tií sinna
nota.
Allir yfirmennirnir á skipinu
voru á einu máli um það, að
dvölin á íslandi hefði verið
) mjog anægjuleg. Sambúðin við
I íslendinga hefði verið hin
I besta. Samúð íslendinga með
| Norðmönnum á hinum erfiðu
! tímum, hefði verið mikil og
| innileg. Mörgum skipverjum
hefði þótt sárt að skilja við ís-
^ land, einkum þeim, sem þar
, hafa stofnað heimili.
' 'íatf”