Morgunblaðið - 05.07.1945, Blaðsíða 6

6
M 0-R GÚNBLA-ÐIÐ
FimtudagTir 5. júlí 1845.

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
p.t. Jens Benediktsson.
Auglýsingar: Arni Óla-
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurslræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
1 lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
b
l
r?
%
»
Þjóðhátíðardagui
Bandaríkjanna
í GÆR vöknuðu höfuðstaðarbúar við það, að fánar
voru dregnir að hún um allan bæinn. Þó svo hafi verið
undanfarin styrjaldarár á þessum degi, hafa sumir ekki
fest það í minni, sem skyldi, að hinn 4. júlí er þjóðhátíðar-
dagur þeirrar þjóðar, sem síðustu fjögur ár hefir haft
hin vinsamlegustu skifti við íslendinga, jafnframt því
sem hún hefir haft hervernd íslands með höndum.
Af kynnum íslendinga við Bandaríkjaþjóðina er það
að segja í stuttu máli, að þeim mun nánar sem við höf-
um kynst þessari öndvegisþjóð frelsis og mannrjettinda,
þeim mun innilegri virðing og vináttu berum við til
hennar.
í augum allra frelsisunnandi þjóða eru Bandaríkja-
menn í dag hinn voldugi verndari og málsvari frelsisins.
Ekki aðeins í orði, heldur og á borði, þjóðin, sem einskis
lætur ófreistað og telur enga fórn of mikla til þess að
tryggja það að blys hins frjálsa mannsanda, styrkur hins
frjálsa framtaks glatist ekki mannkyni.
Öll saga Bandaríkjanna ber þess vott, að þjóðin hverfur
aldrei frá stefnu lýðfrelsis, en þó aldrei betur en afreka-
saga hennar síðustu árin.
Eftir 4 ára hervernd Bandaríkjanna hjer getur íslenska
þjóðin af eigin raun borið vitni um það, að frelsishug-
sjónir Bandaríkjamanna eru annað og meira en orð og
fyrirætlanir. Þar liggur hin dýpsta alvara á bak við. Þeim
er það heilagt mál, að þeir, sem eru lítils megnugir, fái
að njóta sín innan þjóðfjelagsins og í samstarfi þjóðanna.
Það sást best í athöfnum hins nýlátna forseta þeirra.
Eftirmaður hans, núverandi forseti, fetar fullkomlega í
fótspor hans.
Kosningar í Bretlandi
í DAG fara fram kosningar í Bretlandi. Síðasta þing
sat að störfum um tíu ára skeið og verður vafalaust talið
eitt glæsilegasta þing í sögu Bretaveldis.
Á þessu tímabili hefir breska þjóðin gengið í gegnum
hörmungar, sem engiian getur gert sjer í hugarlund, nema
sá, er reynt hefir og engin orð fá lýst. í heilt ár stóð hún
ein gegn sameinuðum herstyrk ofstækisfullra árásarríkja.
Gegnum þá eldskírn komst hún klakklaust og bjargaði
þar með lýðræðinu í heiminum.
Aldrei hafa orð þjóðskáldsins Einars Benediktssonar
um Breta sannast betur en á þessum síðustu erfiðu árum:
„Þegar býður þjóðarsómi, þá á Bretland eina sál“.
Á venjulegum tímum eru Bretar vafalaust engir eftir-
bátar annara þjóða hvað snertir pólitískar erjur. Flokk-
arnir eru margir og skoðanir skiftar. En þegar alvara
tímanna krafðist þess, voru allir sammála um að slíðra
sverðin — fresta deilum um smávægileg aukaatriði.
Fróðlegt er að athuga ummæli, er Churchill, hinn
mikli þjóðarleiðtogi Breta og jafnframt einn öflug'asti
forvígismaður lýðræðisins í heiminum, viðhafði nýlega
í kosningaræðu. Hann komst m. a. að orði á þessa leið:
„Mjer þykir leitt, að jeg skulf ekki hafa borið gæfu til
að starfa lengur með mínum mörgu góðu vinum, er hafa
setið með mjer í stjúrn um fimm ára skeið. En það er
ógerningur að komast hjá kosningum. Gjarna hefði jeg
viljað að við hefðum getað haldið áfram samstarfi þar
til sigurinn í austri var unninn. En eftir öll þessi ár þarf
þjóðin að fá að segja álit sitt“.
Á öðrum stað í ræðunni lýsir Churchill skoðunum sín-
um þannig: „Jeg trúi á og jeg berst fyrir fullkomnu frelsi
einstaklingsins innan takmarka þeirra reglna, sem settar
eru af þingi, kosnum frjálsum kosningum, þingi, sem
getur án nokkurrar utanaðkomandi þvingunar seít þær
reglur, er það telur heppilegastar".
Þunriig lýsir þessi mikli forustumaður lýðrapði.sins.í íáro
orðum grurjdvallaratriðum l\>ðræðisins.
.. ■ " ■ .. i ... "i ——— i ■ — i ■
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Bústaður forsetans.
BORGNESINGUR hefir sent
blaðinu hugleiðingar um bústað
forsetans, og tekur þar upp það
mál í sama anda og gert er í síð-
asta tölublaði Fálkans. Greinar-
höfundum báðum, bæði Fálkans
og Borgnesingi, finst það illa við
eigandi að forsetinn hafi ekki
bústað í höfuðborg landsins.
Bessastaðir eigi að vera sumar-
bústaður hans, og ekki annað.
Borgnesingur vill að sjálf-
sögðu, að hinum tilvonandi for-
setabústað í Reykjavík verði
valin góð lóð og stór, og bærinn
leggi hana til. En að útgjöldin,
sem af þessu leiði, verði ekki
tiltilfinnanleg, rökstyður grein-
arhöfundur með því m. a., að úr
því l íkissjóður geti bygt veglegt
hús fyrir einn af listamönnum
þjóðarinnar, þá hljóti að vera
hægt að koma upp forsetahöll.
•
Bessastaðir.
HUGLEIÐINGAR Borgnesings
um sómasamlegan og virðuleg-
an bústað fyrir forsetann í höf-
uðstaðnum erú af göðum hug
sprottnar. Og eitt er víst, að
þeir, sém ákveða skipulag bæj-
arins, ættu vissulega að hafa í
huga, hvar hentugur staður er
fyrir forsetahöll í framtíðinni.
En jeg er ekkert viss um, að t.d.
núverandi forseta íslands væri
nokkúr greiði gerður með því,
ef rokið væri til á næstu árum,
til þess áð byggja stórhýsi yfir
hann hjer í bænum. Hann kann
ákaflega vel við sig á Bessastöð-
um, og fanst sá staður tilvalinn
frá upphafi. Og líklegt er, að
mörgum þyki nauðsjmlegt að
hraða öðrum stórbyggingum á
næstu árum.
Heyrst hefir, að komið hafi
til orða, að ætla forsetabústað
rúmgóða lóð á suðvestanverðu
Sunnuhvolstúninu.
Rusllð og íkveikj-
urnar.
í GÆR átti jeg snöggvast tal
við Svein Sæmundsson yfirlög-
regluþjón og mintist á íkveikj-
urnar um helgina.
Hann vildi, sem eðlilegt er,
ekkert segja um eftirgrenslan-
irnar eftir því, hvaða menn
hefðu verið þar að verki. En
hann mintist á það, að íkveikju-
menn gætu altof víða náð í elds-
neyti í húsagörðum. Því þó mik
ið átak væri gert í fyrrasumar
við að þrífa bæinn, og mörgum
hrönnum af rusli, stóru og smáu,
væri þá komið fyrir kattarnef,
þá vildi það við brenna æði víða,
að bak við hús og á afviknum
stöðum safnaðist alskonar brak
og rusl. Ættu húseigendur og
þeir, sem ráða umgengni í húsa-
görðum, að Hta á ruslhaugana
frá þeirri hlið.
•
19. júní.
„FO“ SKRIFAR um fánann
og afmælisdág hans þ. 19. júní,
og í ár var hann þrítugur, ef
reiknað er frá 1915. Því þá gekk
í gildi hin fyrsta tilskipun um
fánann, þó hann væri fyrst í
stað ekki nema „til heima-
brúks“, en Dannebrog á íslensk-
um skipum á höfum úti. •
„FO“ vill -að 19. júní sje ávalt
minst sem afmælisdags fánans,
bg þá verði fánar á hverri stöng.
Um skeið var 19. júní hátíðleg-
ur haldinn, bæði vegna kven-
frelsisins og fánans. En þessi
dagur er svo nálægt 17. júní, að
honum varð ekki haldið við sem
hátíðisdegi. — En kvenfólkið
gleymdi honum hálft í hvoru,
þegar állir voru orðnir innilega
sammála um, að jafnrjetti
kvenna væri eins sjálfsagt eins
og nokkuð getur verið.
En „Fo“ segir, að ekki megi
gleyma afmælisdegi fánans 19.
júní, 'og því verði að flagga
þann dag, hvað sem öllu öðru
líður.
Og hann segir frá því, þegar
fregnin barst um það til Aust-
fjarða, áð viðurkendur væri is-
lenskur fáni.
Þegar mamma saum-
aði fánann.
HANN SEGIR: „Ýmsir menn
muna þann dag, er fregnin um
að við hefðum fengið fánann
viðurkendan kom óg þá hrifn-
ing, sem greip rrienn þá, og þá
stúnd, er hánn var dreginn :að
hún í fyrsta sinn. Jeg man það
glögt, að þegar er fregnin kom,
heim síðari hluta dags, var snar-
ast til að ná í nothæft eíni, .og
svo settist móðir mín við sauma
og vann um nóttina. Það hafa að
öllum Iíkum margar aðrar kon-
ur á Austurlandi gert. Fáninn
var, ef til vill, ekki alveg rjett-
ur að hlutföllum og litum. Það
voru styrjaldartímar þá, og því
varð að tjalda, sem til var, en
jeg hefi oft dregið fána að hún
þessi 30 ár, og ætíð bneð lotn-
ingu, en — þó hefir lotningin
aldrei verið eins rílc í huga mín-
um og morgunn þann fyrir um
30 árúm, er jeg í fyrsta sinn dró
að hún fánann, sem mamma
hafði vakað við að sauma nótt-
ina áður.
Oft hefi jeg sjeð mörg skip
með fánann okkar við hún og
jafnan hefir sú sýn hrifið mig,
en — aldrei hefir mjer sýhst
hann eins fagur og tignarlegur
við hún neins fleys eins og dag
þann, er gamli Goðafoss, fyrst-
ur skipa, sigldi með hann við
hún inn fjörðinn minn kæra
sumarið 1915“.
A ALÞJOÐA VETTVANGI |
ÞEGAR James Garfield, forseti
lá hersærður í Hvíta húsinu eftir
að hafa orðið fyrir skoti morð-
ingja, lá varaforsetinn Chester
Allen Arthur -einnig fárveikur.
Þetta gerðist árið 1881. — Hefði
varaíorsetinn dáið líka, hefði eng
inn maður verið til, sem þegar
í stað gat tekið við störfum for-
setans. Næsti maður var forseti
ölduhgadeildarinnar, en þingið
sat ekki á þessu tímabili og hafði
ekki kosið sjer neinn forseta.
Vegna þessara vandræða og
annara svipaðra, ákvað þingið ár
ið 1886 að setja ný lög um þessi
efni. Og þá var ákveðið, að utan
ríkisráðherrann skyldi ganga
næstur varaforsetanum til for-
setastarfa.
í síðustu viku lagði Harry S.
Truman nýtt frumvarp til iaga
um forsetaröðina fyrir þingið,
rjett áður en hann lagði af stað
til vesturstrandarinnar í fyrstu
ferð sína sem forseti. — Frum-
varpið gekk út á það, að gera
forseta fulltrúadeildarinnar að
fyrsta eftirmanni varaforsetans,
en að honum frágengnum forseta
öldungadeildarinnar og því næst
utanríkisráðherrann og aðra ráð
herra eítir þeirri röð, sem ákveð
in er i lögunum frá 1886.
Forsetinn sagði í þessu sam-
bandi: Það þarf að breyta lög-
unum, því eins og nú er komið
málum, þá velur forseti raun-
verulega eftirmann sinn með því
að skipa utanríkisráðherrann. —
Hanri táldi várasamt að gefa for-’
setanum slíkt vald. Forsetar
diildanna stæðu embættinu nær,
sagði hann, þar eð þeir væri
kjörnir af þjóðinni sem þing-
menn. Hann kvaðst ekki þurfa
að minni þingmenn á, að núver-
andi utanríkisráðherra væri hinn
ungi Edward Stettinius (-sem nú
hefir látið af störfum), sem að
vísu væri mjög virðulegur og dug
andi maður, en hvorki hefði hann
þá reynslu, er til þyrfti, ef hann
ætti að setjast í forsetastól, nje
heldur væri hann þjóðkjörinn
embættismaður.
Er forsetinn hafði komið með
þessa tillögu, beindist athygli
manna þegar í stað að forseta
fulltrúadeildarinnar, Sam Ray-
burn, sem er 63 ára gamall og
síðan að forseta öldungardeildar
innar, Kenneth MacKellar, en
hann er nú 76 ára gamall. Flestir
munu hafa litið svo á, að ekkert
væri því til fyrirstöðu að hugsa
sjer Sam Rayburn, sem hefir set
ið 31 ár á þingi, sem væntanlegt
forsetaefni. En færri munu hafa
getað sætt sig við Kenneth
Mac Kellar, sem virðist ekki
hafa neina hæfileika í embættið,
nema ef vera skyldi röndóttu
buxurnar, sem hann ævinlega
gengur í.
í fyrstu var þessum tillögum
Trumans tekið mjög vel. En eftir
fáa daga fóru að heyrast mót-
bárur gegn þeim. Það gat hent
sig, að forseta deildanna skorti
hin lögskipuðu kjörgengisskil-
yrði (35 ára aldur og fæðing í
Bandaríkjunúm). Enn sterkari
rök voru það, að sa, sem við ætti
aða tafta kýnrii að vera pólitiskur
andstaéðingur þeirrar stjómar,
er hann átti nú að fara að veita
forystu. Og dæmi voru nefnd til
að sanna þetta: Republikaninn
H. Gilett, sem sat í forsetastóli
fulltrúadeildarinnar, þegar Wil-
son var forseti, demokratinn
John Nance Garner, sem var for-
seti fulltrúardeildarinnar á stjórn
artímabili Hoovers. í vikulokin
leit út fyrir, að þingið mundi af-
greiða einhver lög í anda trllagna
Trumans. En það var engin vissa
fyrir því, að þar með væri bætt
úr öllum vandkvæðum. Síðustu
169 árin hafa í Bandaríkjunum
verið miklu fleiri hæfir utanríkis
ráðherrar en deildarforsetar.
Time, 2. júlí.
17. júní í Sfokk-
hólmi
f SÆNSKUM lilöðum er
skýrt frá því, að þanu 17. júní
sl., hafi Vilhjálmur Fírisen,
sendifulltrúi Islands í Stokk-
hólmi, haft boð inni. Sátu þar
um 70 manns, þar á meðal 15
íslendingar, sem komið höfðu
loftleiðis hjeðan að heiman;
ðaginn áður. í hófinu flutti.
Finsen ræðu, ræddi um vanda-
mál þau sem Islendingar ættu
við að stríðá, og lauk máll
sínu, með ]>ví að óska, að vel
tækist að leysaþau.,
Sænsk, og • íglensk flögg’
Idöktu um allan þæinn, og
flest hlöðin inintust ’íslands í
r i tsj órnar gr einum sí jjum.