Morgunblaðið - 05.07.1945, Blaðsíða 7

3?imtudagur 5# júlí 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
V.
Reikningsskil Dnno við stuðningsmenn nusismnns
Á SAMA augnabliki og stund
írelsisins rann upp i Danmörku,
var einnig kominn tími til að
hreinsa burt þau óþjóðlegu öfl,
sem hafa verið handbendi Þjóð
verja.
Það var ófríður hópur, sem
fór í þjónustu Þjóðverja á her-
xiámsárunum, landráðamenn,
múgæsingamenn, svikarar, —
Xnorðingjar og brennuvargar.
Þeir rjeðust aftan að löndum
sínum, seldu þá í hendur Gesta
po, þar sem pyntingar biðu
þeirra, í mörgum tilfellum af-
taka eða kvalafullur dauði eft-
ir brottflutning til þýskra fanga
búða. Þeir handtóku landa sína,
og urðu þannig til þess, að þeir
voru látnir sæta svo svívirði-
legri meðfe ö, að margir mundu
ekki trúa því, fyrr en sannanir
liggja fyrir. Þeir voru þátttak-
' endur í því að draga góða
danska borgara frá heimilunum
sóttu danska föðurlandsvi’ni í
fangeisin, óku þeim til afvik-
inna staða og skutu þá síðan í
bakið. Þeir skutu niður menn,
sem ekkert höfðu gert af sjer,
á heimilum þeirra eða á göt-
unni, af einskærum hefndar-
þorsta. Þeir eyðilögðu íbúðar-
hús, verksmiðjubyggingar, leik
hús og aðra skemmtistaði með
sprengjuárásum sínum.
Refsilöggjöf undirbúin.
Frelsisráð Dana, sem stjórn-
manna söfnuðu Þjóðverjar sam
an í flokka, þar á meðal Schal-
burg- og„Hipo-menn, en í þess-
um hópum var samsafn sora-
menna þjóðfjelagsins og fyrr-
verandi refsifangar. — Þegar
Þjóðverjar afnámu'dönsku lög-
regluna, voru Hipo-menn tekn
ir í staðinn Þeir Ijetu eins og
þeir væru fyrirmenn og hrjáðu
landslýðinn og sköpuðu sjer
með því reiði og hatur.
Frelsisdáð Dana, sem stjórn-
aði andstöðuhreyfingunni á síð
ustu árum hernámsins, gerði
sjer það ljóst löngu fyrir ósigur
Þýskalands, að hreinsun væri
nauðsynleg strax eftir uppgjöf-
ina. Ekki hvað síst reynsla ann
ara þjóða, sem frelsaðar höfðu
verið undan oki Þjóðverja,
hafði fært mönnum heím sann
in um, að linkind og seinlæti
• gæti orðið afdrifaríkt. Frelsis-
ráðið hafði þessvegna, fyrir upp
gjöfina, gert ráðstafanir til
þess að sett yrðu refsilög, sem
beindust að handtöku þessara
glæpamanna og að þeir yrðu
handteknir.
Þessar handtökur voru nauð
synlegar strax eftir uppgjöf-
ina. Það var hægt að búast við,
að nokkrir af þessum aðstoðar-
mönnum Þjóðverja mundu ráð
ast á lýðræðissinna og þess-
vegna yrði að taka þá úr um-
ferð. Aðra varð að handtaka
til þess að forða þeim frá að
verða drepnir án dóms og lagá
af lýðnum. Það var ætlunin að
koma í veg fyrir „nött hinna
löngu hnífa“, sem margir höfðu
búist við. Handtökurnar hófust
þessvegna strax eftir uppgjöf
Þýskalands.
Eh Danir höfðu á þessum
tíma hvorki lögreglu nje her,
og þessvegna voru það menn
frelsishreyfingarinnar, sem,
framkvæmdu handtökurnar,
þangað til lögreglan var endur
reist.
Eftir Pál Jónsson
ar hendur aftan á opnum vöru inu, að fyrstu fimm tímarak

bíl og vjelbyssu var stöðugt
miðað á hann. Fjöldi manna
safnaðist saman í kring um bíl-
inn og rjetti ógnandi hnefa
íraman í dólginn og hrópaði —
landráðamaður — í sífellu. Svip
aða sjón sá maður daglega þessa
daga. Það kann að virðast sem
þetta hefði verið fremur óað-
laðandi sjón, en þarna brautst
út hið innibyrgða hatur og reiði"
yfir fólskuvérkum Þjóðverja-
vinanna og það hlaut að fá út-
rás.
Að Kongens Nytorv kom bif
reið með þríá Hipo-menn, er
handteknir höfðu verið. Það
kvisaðist, að þetta væru morð
ingjar Schacks prests. Skömmu
fyrir uppgjöfina átti Schack að
jarðsyngja njósnara nokkurn,
er drepinn hafði verið. Nokkr
ir Hipo-menn komu til hans og
aíhentu honum líkræðu, sem
þeir heimtuðu að hann hjeldi.
Dáginn eftir fór jarðarförin
er auðveldastir. — Annar við -
staddur iögreglumaður sagði:
— Jeg hefi enga samúð með
honum, hann reif eyrun áf
besta vini mínum. —
Eftir stutta yfirheyrslu voru
hinir ákærðu fluttir í fangelsi.
í einu þeirra, þar sem voru hjer
um bil 200 t'angar, sá jeg m. a.
fjárgróðamann einn, er grætt
hafði 7 miljónir af Þjóðverjum.
Þar var iíka stórbóndi, er átti
1 miljón kréna, sem hann haíði
komist yfir á ólöglegan hátt,
með þvi að selja Þjóðverjnm
bannvörur.
Tveir skuggalegir náungai
höfðu rifið neglurnar af dörisk
um föngum við pyntingarjett-
arhöldin hjá Gestapo. Og þarna
voru tvær unglingsstúlkur, sem
höfðu verið í þjónustu Gesta-
po. Faðir þeirra var þarna
einnig með í flokki, hann hafði
verið kennari við skóla þann, er
Sehaiburgmenn fengu fræðslu
fram án þess að klerkur flytti ; sína í.
Kaffihúsið „Tosca“ á Strikinu í Höfn, var uppáhaldssamkomu-
staður Þjóðverja. (Sbr. meðfylgjandi grein). Myndin er tekin
af götunni fyrir framan kaffistofuna, þegar Hafnarbúar höfðu
hent öllum húsgögnum og öðru lauslegu út úr stofunni.
Handtökunefnd frelsisráðs-
ins hafði áður, að vel rannsök
uðu máli, búið út lista yfir þá,
sem handtaka átti. líklega ná-
lægt 15000 manns samtals. Af
hálfu frelsisráðsins var lögð á-
hersla á: að handtökurnar eru
verndarráðstofun, en ekki refs-
ing, að handtökurnar eru bygð
ar á eins traustum grundvelli
og kringumstæðurnar leyfa og
ekki verður liðið, að nokkur
.hefndarþorsti einstakra manna
fái að hafa áhrif, að það geta
ritstjóri nasistablaðsins „Föður
landið“, Helge Bangsted. Þetta
er þó aðeins handahófs dæmi
úr hópi hinna þekktari manna.
í Norður-Sjálandi var list-
dansarinn Leif Ömberg hand-
tekinn ásamt konu sinni, frú
Elnu Jörgen-Jensen. Örnberg
var fluttur til Kaupmannahafn
ar, en kona hans til geymslu-
staðar á Norður-Sjálandi þar
sem hún var látin þvo gólf. —
Hún mótfnælti og sagðist ekki
geta það, en fjekk það svar, að
læra
ræðu þessa Skömmu síðar var
hann mvrtur. Nú ætlaði æstur
lýðurinn að taka morðingjana
af lífi án dóms og laga. Frelsis
hreyfingarménn urðu hvað eft
ir annað að skjóta upp í loftið
til þess að verja fangana og
, halda múgnum í hæfilegri fjar
lægð.
Framkoma lýðsins þessa dag
ana minnti stundum á atburði
úr frönsku stjórnarbyltingunni,
þegar fangarnir voru fluttir til
þjóðardómstólanna. Einnig á
öðrum sviðum fjekk reiði fólks
ins útrás.
Á ,,Strikinu“ rjeðist fólkið t.
d. á Café Tosca, einn af þektari
stöðum þar sem Þjóðverjar
vöndu komu sínar ásamt gleði
konur sínum. Húsgögnum og
öðru lauslegu var varpað út á
götu og látið liggja þar í stórum
hrúgum.
Yt'irheyrslurnar.
Svipaðir atburðir gerðust
J einnig í skrifstofum UFA og í
i þýskri bók-averslun á Strikinu.
orðið mistök og slikir ntbuiðii , hún mundi fljott læia þetta , sakborningarnir komu
eru hrydlilegir. Þessvegna má|nyja starf. Fjöldi njósnara Og g^ððva þeii’ra, er þeim voru
ekki við handtökurnar setja 1 Hipo-manna hafði framið sjálfs getlaðsi', voru þeir yfirheyrðir
morð, aðrir höfðu horfið og enn
aðrir höfðu reynt að flýja i
þýskum einkennisbúningum.
Þá voru einnig nokkrir, sem
voru viðbúnir þvi, sem koma
! átti og höfðu tekið saman
neinn óafmáanlegan blett á við
komandi. í þessu sambandi
skýrði handtökunefndin frá
þvi, að allir hlytu að geta sjeð,
hversu .voðalegt væri að láta
saklausan mann sæta niður-
lægjandi meðferð, en það kom pjönkur sínar og læst niður i
fyrir fyrstu dagana eftir upp- lítilli tösku
| gjöfina.
! Hartdíökumar hef jast.
Fyrstu átta dagana, það er
að segja þangað til lögreglan
tók aftur til starfa, tóku frels-
ishreyfingarmennirnir 4000—
I 5000 menn íasta i öilu landinu.
i
1 Þetta voru allrahanda sam-
vinnumenn, landráðamenn,
’ njósnarar, Hipo-menn og gróða
brallsmenn, sem höfðu grætt of
stutta stund af færum lögfræð
Meðferð íanganna.
Fangarnir voru í skólabygg-
ingu, þar sem þeir sváfu í
hálmi á góifinu með dagblöð
fyrir ábreiðu. Á morgnana
fengu þeir hafragraut með
mjólk og svkri, í morgunverð
fengu þeir 8 hálfar brauðsneið
ar (konur þó aðeins 6) og til
miðdegisverðar var daginn,
sem jeg kom þarna, barið kjöt
með kartöflurp, Þarna var ein-
hver munur á eða fangafæðinu
hjá® Gestapo Allur maturinn
var framreiddur þannig, að
hægt var að borða hann með
skeið, þar sem fangarnir hvorki
máttu hafa hníf nje gaffal.
Eftir að lögreglan, þann 13
maí, aftur hafði tekið við störf
um síhum, framkvæmdi hún
handtökurnar. Skömmu síðar
varð samkomulag um það, að
frelsishreyfingarmenn skyldu
aðstoða lögregluna við handtök
urnar til þess að flýta sem mest
fyrir framkvæmdinni.
Eftir stjórnarskránni á a,7
leiða handtekinn mann fyrir
dómara. Hann ákveður, hvort
hann skuli settur í varðhald
eða fá lausn Stjórnarskráin á-
kveður, að þetta skuli gert inn-
Reiði fólksins.
Handtökurnar gengu oftast
auðveldlega og mótspyrnulaust,
en stundum skarst þó i odda og
var þá barist ákalt. — Nokkr-
ingi eða lög’-eglumanni, en þeir (an 24 klst. ei’Mr handtökuna, en
komu fram sem írelsishreyfing j það hefir þó ekki altaf verið
armenn, þar eð lögreglan enn mögulegt að framfylgja þessu á
ekki var tekin til starfa. -— Ef
ástæðan til handtökunnar var
of lítilfjörlee eða um mistök
var að ræða. var viðkomanda
sleppt lausum. Sumir tóku öllu
rólega Þeii voru auðsjáanlega
búnir að sjá, á hverju þeir áttu
von. Aðrir ’ögðu sig i lima við
að verja sig. Það átti ekki síst
kvæði vegna hinna óhemju
miklu anna, Þær 4—5000
manna, er frelsishreyfingar-
menn handtóku áður en lögregl
an kom til skjalanna urðu,
vegna hinna óvenjulegu kring-
umstæðna, ekki leiddar fyrir
dómara undir eins. Fyrrgreind
yfirheyrala var framkvæmd af
við um Ilipo-menn. Með svita frelsishreyfingarmanni.
En
ir njósnara'- og aðrir sam- < perlur glitrandi á enninu stóðu fangar þessir verða við fyrsta
þeir þama eins og aumingjar, | tækifæri fengnir i hendur lög-
dauðskelkaðii við refsinguna. | reglunni, én þvínæst leiddir fyr
Meðan farigarnir biðu eftirjir dómara. Bæði mál þessara
þvi, að verða yfirheyrðir. var • manna og þeirra er síðar voru
þeim skipað í rjettarsalinn og | handteknir verða útkljáð á
vinnumenn vörðu sig þar til
síóasta skotinu var skotið úr
vjelbyssunUm. Stundum urðu
freisisnreyfingarmenn líka að
gera árásir á hus með hand-
fjár á Þjóðverjum. Meðal þeirra sprengjum. A nokkrum stöðum
handteknu eru fvrrverandi
borgarstjóri í Danzig, forstjóri
danska Rauða Krossins, Iijalm
ar Rosting, dr. jur. Popp Mad-
sen, dosent við Kaupmanna-
hafnarháskóla, prófessor Guð-
mund Hatt, rithöfundurinn
Svend Broberg og hinir víðx
lctnir snúa sjer til veggjar með
hendurnar upprjettar, en vopn
aðir verðir gættu þeirra. Eftir
hálftima bvrjuðu hendur eins
reioar hlaðnar föngum geistust | Hipo-mannsins að síga. Hann
í Kaupmancahöfn voru hafðir
móttökustaðir; þar sem hinir
handteknu voru fluttir. — Bif
eftir götunum, einkabifreiðar,
yfirbyggðii og opriir vörubílar.
í nánd við háskólaann hitti
jeg nbkkra frelsishreyfingar-
frægu útvarpsfcyrirlesarar Axel menn, sem voru með einn söku
, Höyer, ritstjóri og Ejnar Krenc , dólg í eítirdragi, en hann stóð
I hel, hæstarjettarlögmaður og1 fölur og titrandi mtö upprjeti-
var orðinn þreyttur og gat ekki
meira, efti; því sem hann sagði.
Frelsishreyfingarmaður, er
sjálfur hafði verið fangi í Shell
húsinu sva -aði: — Það getur
ekki verið, jeg veit það sjálfur
grundvelli laga eftir ákvæðum
hegningarlaganna nýju.'
Bænarskrá frá Jersey.
LONDON: — íbúar eyjunn-
ar Jersey í Ermarsundi hafa
farið fram á að sjerstakur dóm-
stólí verði séttur á stofn til þess
áð dæma þá, er samvinnu höfðu
við Þjóðverja meðan eyjan var
írá reynsiu minni i-Sheiihús- ihernumin.