Morgunblaðið - 29.11.1945, Blaðsíða 9

Fimtudagur 29. nóv. 1945
MORGUNBLAÐIÐ
9
—
EYÐIMÖRK HÁDEGISMYRKURSINS
I.
SKAMT frá „Grotte“ Henriks
Wergelands í Oslo, er skrif-
stofa, sem gestkvæmt hefir ver
ið á í sumar og haust. Það er
hjálparstofnun og leiðbeininga,
og fer því vel á því að hún
standi við Wergelandsveien,
sem ber nafn skáldsins, sem
ekkert mátti aumt sjá. Þessi
stofnun heitir Finnmarkskont-
oret.
Þegar Rússar sóttu að Þjóð-
verjum vestur í Finnmörk fyrir ;
rúmu ári og hröktu þá suður, i
ætluðust Þjóðverjarnir til að
Rússar fengi sömu útreiðina og
Napoleon fjekk hjá þeim í
Moskvaferðinni fyrir 135 ár-1
um. Hvergi skyldu þeir finna
húsaskjól, hvergi eldsneyti nje
ætan bita. Hungrið og kuldinn
áttu að gera út af við Rússana,
og heimafólkið að deyja drotni
sínum ef það kæmist ekki á
burt.
Og flestir komust á burt,
sumir alla leið suður til Oslo
og enda sunnar, um 1790 kíló-
metra leið að heiman frá sjer
í beina línu. En leiðin varð
lengri í reyndinni, því að flótta
maður fer krókastigu. Sumir
komust gangandi til Svíþjóðar,
öðrum var kakkað saman í
fiskiskip eins og kvikfjenaði,
og flutt suður á bóginn.
Fjöldinn af þessu fólki fjekk
verustað í nágrenni Oslo, sumt
fjekk eitthvað að starfa, en
flest ekkert. Það lifði á hjálp
góðra manna, húsaskjólið var
af skornum skamti og matur-
inn líka. Fólkið átti ekkert
nema það sem það stóð í — það
var ekki beisið.
Það var þetta fólk, sem átti
svo oft erindi inn á Finnmarks-
kontoret á Wergerlandsveien.
Og af öllu flóttafólki í Oslo
varð mjer starsýnast á þessa
flóttamenn í sínu eigin landi.
Erindið á Finnmarkskontor-
et? Jú, það var altaf það sama:
að spyrja um horfurnar á því
að komast heim. Þetta var um
hábjargræðistímann og fólkið
kvaldist af óyndi og óþreyju
eftir að bjarga grasinu af tún-
blettinum sínum.
En það var hængur á að
komast heim. Fólkið hafði að
engu að hverfa, engu húsi nje
heimili eða búslóð, engar voru
skepnurnar og enginn matur-
inn. Þeir settu ekki einu sinni
kartöflur í vor í Finnmörk. Og
svo va^annað verra. Allar hafn
ir og skipaleiðir þarna norður-
frá voru fullar af tundurdufl-
um, hafnarvirkin eyðilögð. Og
allar brýr voru eyðilagðar, líka
yfir stórfljótin Alta og Tana,
sem eru Ölfusá og Þjórsá Finn-
merkur. Og jarðsprengjur í
öllum vegum og enda utan veg
anna líka, eins og krækiber í
skyri! Svo að Finnmörkin var
ekki árennileg. Og allan efni-
við vantaði enn til að koma sjer
fyrir. Það þótti ábyrgðarhluti
að hleypa fólki inn í þetta
hættulega eyðiland að svo
stöddu. Og einu sinni kom það
fyrir, að um 300 manns, sem
komnir voru til Tromsö sunn-
an úr Noregi á leið heim til
sín, voru kyrsettir og snúið aft
ur. En svo mikill var heim-
hugurinn, að sumt af þessu
fólki strauk samt norður •—
stalst heim til sín.
Eftir Skúla Skúlason
I síðustu styrjöld notuðu Þjóðverjar sama herbragðið sem Rússar beittu gegn
Napóleon — „að svíða landið“. Þeir notuðu það í Ukrainu og Kákasus og í Noregi.
Enginn hluti Noregs var jafn sárt leikinn og sá fátækasti — Finnmörk og Troms.
Fyrri grein
Finnmerkingarnir í Oslo voru
myndarlegir menn, þjettir á
velli og greindarlegir. Þeir
voru skrafhreyfnir og fúsir að
segja frá æfintýruih sínum og
herleiðingunni, en um það hafa
íslensk blöð flutt svo margar
sögur, að það væri að bera í
bakkafullan lækinn að fara að
bæta við þær. Og sagan var
lík hjá flestum: Þjóðverjarnir
brendu bæinn, skutu eða rot-
uðu búfjenaðinn og skipuðu
fólkinu að flýja suður. Og þetta
var kringum 70. breiddarstig í
samfeldri vetrarnótt. En margt
af fólkinu neitaði að fara. Það
vildi heldur hafast við í ein-
hverjum úthúskofa sem eftir
stóð, en að fara með Þjóðverj-
um suður. Jonas Lie gerði sjer
sjálfur ferð norður til þess að
reka það burt, o§ ströng hegn-
ing var lögð við því að þrjósk-
ast.
Nú vildi þetta fólk komast
heim, — í heimilisleysið.
II.
Hvernig er þá umhorfs þarna
í Finrmörk, þessu landi há-
degismyrkursins, sem stundum
er kallað land miðnætursólar-
innar, hvort tveggja með jafn
miklum rjetti. Það er margt
hkt með Finnmörk og lifnað-
arháttum þar, og íslandi, þó að
Finnmörk sje miklu norðar.
Landið er að vísu nokkuð frá-
brugðið. Þar eru jölkar ekki
teljandi, því að landið er lág-
lendara en Suður-Noregur,
hraun eru þar ekki nje sand-
ar, en ófrjóir Ivngmóar og
klappir skiftast á. Jarðvegur-
inn er víðast hvar grunnur.
Skógar eru engir á heiðunum,
en meðfram Alta og í Pasvík-
urdal er dálítill furuskógur, þó
að tæplega verði hann notaður
sem húsaskógur, og í dölunum
dálítill birkiskógur og kjarr.
Grasgróður er ekki teljandi
nema í dölunum og fram við
sjó.
Um eiginleg býli er ekki að
ræða nema með ströndum
fram, en á Finnmerkuröræfun-
um hafast Lappar við með
hreindýr sín. Norðmenn kalla
þá Sama. Þeir urðu skárst úti
þegar innrásin var gerð í Finn-
mörk, því að þeir áttu engin
föst hemili. Að vísu drápu Þjóð
verjar niður hreindýr þeirra,
eftir því sem til náðist, en mörg
um tókst þó að bjarga sínu.
En sumir Samar hafa fest bú
út við haf, að hætti Norð-
manna, og lentu vitanlega í
sömu fordæmingunni og þeir.
Finnmerkingar hafa stund-
um verið taldir olnbogabörn
Noregs. Og því verður ekki neit
að, að þar er flest hálfrar ald-
ar tæki á eftir því, sem gerist
í Suður-Noregi. Fólkið lifir
jöfnum höndum á landi og sjó,
og þó frekar hinum síðarnefnda
og Finnmerkingar stunda sjó-
inn bæði heima hjá sjer og í
Lófót. Aðal Finnmerkurvertíð-
in er sumar og vor, en þegar
hún bregst, er hungursneyð í
f'ylkinu. Ríkið hefir þráfaldlega |
orðið að hlaupa undir bagga
með Finnmerkingum og senda
þeim mat. Þó var eins og ým-
islegt væri að rjetta við síð-
ustu árin fyrir stríð, menn voru
byrjaðir að koma sjer upp
sæmilegum húsum í stað torf-
bæja, og löptu ekki eins mik-
inn dauða úr skel og áður. Nú
verður/ að byrja á nýjan leik
— Finnmerkingarnir „koma að
ónumdu landi“ að heita má,
þegar þeir koma heim.
Þó að flestum þyki drepleið-
inlegt að lesa tölur nema þegar
þeir eru að leggja saman gróð-
an sinn, get jeg ekki stilt mig
um að nefna hjer nokkrar, sem
lýsa betur hag Finnmerkinga
en langt mál. Finnmörk er
stærsta fylkið í Noregi, tæpir
50 þús. ferkílómetrar, en íbú-
arnir um 40 þúsund, svo að
fylkið er mun strjálbýlla en ís-
land, eða nær þriðjungi. Af
þessu flæmi telst aðeins
sextándi hlutinn arðbært land,
en 3.500 með skógargróðri.
Ræktað land er aðeins 16 fer-
km.! Korn þrífst ekkert í Finn-
mörk og erfitt er að rækta
grænmeti þar, en kartöfluupp-
skeran er um 1500 tunnur á
ári. Heyfengurinn um 150 þús-
und hestburðir. Og búpeningur
inn: 900 hestar, 10 þúsund naut
gripir, 28 þús. fjár, 4.500 geit-
ur, 20 svín og 200 alifuglar.
Þegar fimtíu þúsund íbúum er
deilt í þetta, kemur svo lítið
á mann, að óhugsandi er að
Finnmerkingar fleyti lífinu í
sjer fram á búskapnum, því að
ekki nægir eftirtekjum af tæp
um kýrspena og hálfri kind til
að lifa á. Það. er sjórinn sem
bjargar, hann gefur að meðal-
tali rúmar 500 krónur í hlut
hvers Finnmerkings — þegar
hann bregst ekki. En þrátt fyr-
ir sjóinn þá má öllum vera
ijóst, að Finnmerkingar lifa
ekki neinu kóngaiífi. Að vísu
eru járnnámur í Suður-Var-
angri, sem gefa nokkrum þús-
undum manna lífsuppeldi, en
samt . . .
A þessu landsvæði, sem er
nærri því á við hálft ísland,
er enginn járnbrautarstúfur.
Samgöngurnar hafa frá alda-
öðli verið með ströndum fram,
og hreindýra-samarnir nota
ekki járnbrautir. En á síðari
árum hafa vegir verið lagðir í
Finnmörk, einkum austan-
verðri, og telst svo til að þær
sjeu nú alls um 600 km. ak-
færra þjóðvega.
Fyrsta söngskemfun
Guðmundu
Ættingjar endurbyggja heimili Wagners
Frjettaþjónusta AP.
BAYREUTH: — Samkvæmt
frásögn Caroll. J Reilly, eins
af hernámsstjórum banda-
manna í Þýskalandi, fer nú
fram viðgerð á Haus Wahn-
fried, húsi því, sem Richard
Wagner bjó í og þúsundir ferða
manna heimsóttu árlega. Við-
gerðarkostnað allan, en húsið
stórskemdist í ioftárásum, borg
ar tengdadóttir hins heims-
kunna tónjskálds, Winifred
Wagner að nafni
í sambandi við viðgerð þessa
S tekur Reilly hernámsstjóri því
' fram, að flugufregnir, þess eðl-
i is, að Bandaríkin stæðu straum
af viðgerðarkostnaðinum, sjeu
með öllu rangar. „Þjóðverjar",
sagði Reiily, „hvar sem þeir
j eru staddir, verða upp á eigin
spýtur að vinna að viðreisn-
arstarfinu“.
★
Frjettaritarinn Louis P. Loc-
j hner, sem nýlega hefir heim-
sótt Haus Wahnfried, segir svo
frá: .
í hinum stóru görðum, sem
liggja að Haus Wahnfried, sá
jeg múrara og smiði önnum
kafna við að flytja burtu alls-
konar rusl og höggva til steina.
Að baki hússins fann jeg gröf
Wagners óhreyfða.
I
GUÐMUNDA ELÍASDÓTTIR
syngur í kvöld í Gamla Bíó. —
Eins og áður hefir verið skýrt
frá hefir (Guðmunda " stundað
nám erlenids í 7 ár, nú síðustu
fjögur árin hjá Dóru Sigurðs-
son, sem gerir sjer miklar von-
ir um hana. A efnisskránni í
kvöld eru lög úr Messias eftir
Hándel, þrjár aríur úr „Brúð-
kaupi Figaros“ eftir Mozart og
auk þess lög eftir innlenda höf-
unda, en þau eru þessi: Vöggu-
vísa eftir Pál Isólfsson, Gígjan,
Sofnar Lóa og Augun blá eftir
Sigfús Einarsson, Kirkjuhvoll
og Nótt eftir Arna Thorsteinsson
og Sofðu, sifðu góði og Við
sundið eftir Kaldalóns.
AÐ GEFNU TILEFNI skal
athygli styrktarfjelaga Tónlista-
fjelagsins vakin á því, að hljóm-
leikar frú Guðmundu Elíasdótt-
ur eru ekki meðal hinna föstu
tónleika fjelagsins, fyrir styrkt-
arfjelaga.
iðð fel. 12
HAUS WAHNFRIED. — í þessu húsi bjó Wagner í Bayreuth.
Húsið laskaðist í ioftárásum bandamanna.
Ameríkanskar hernámssveit-
ir nota nú hina stóru veitinga-
skála, sem Hitler ljet byggja
á landareign Wagnersfjölskyld-
unnar handa SS-lífverði síri-
um. '
Árið 1933, þegar Hitler komst
til valda og gerðist verndari
Wagnershátíðahaldanna, er sagt
að hann hafi látið byggja íburð-
armikið gestahús á Haus Wahn-
fried landareigninni.
í húsinu var íbúð Hitlers,
setustofa, svefnherbergi og bað
— en á neðstu hæð mikil þyrp
ing af sölum, skemti: jtofum,
spilaherbergjum og borðsíoi-
um.
Þess sátist merki, að .margir
SS-liðanna voru ekki eins á-
fjáðir í sorgarleik V/agners og
foringi þeirra. Þeir vildu frek-
ar ljettar skemtanir og skraut-
sýningar. Nú ert alt það hús-
næði, sem þessar sýningar fóru
fram í, undir yfirráðum amer-
ískra hernámssveita.
áháifcai 1. des.
LAUGARDAGINN 1. desember
n.k. verða allar verslanir. svo
og rakarastofur bæjarins lok-
aðar kl. 12 á hádegi.
Það eru tilmæli kaupmanna,
að húsmæður geri pantanir sín-
ar timanlega, með tilliti til
þessa.
LONDON: — Fyrrverandi
Gauleiter (fylkisstjóri) Nasista
í Ruhrhjeraðinu hefir verið
handtekinn. Talið er, að hann
verði ef til vill ákærður fyrir
stríðsglæpi.