Morgunblaðið - 03.01.1946, Blaðsíða 5

Fimtudagur 3. ,jan. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
5
SÆNSKUR DÓMUR UM BÓK
ARTHURS KOESTLERS
Um bók Koestlers skrifar
Sten Selander langa grein
í sænska blaðið „Svenska
Dagbladet“ hinn 24. nóv.
s.l. og segir þar meðal
annars:
— Kjarninn í bók Koestlers
er nákvæm gagnrýni á ástand-
inu í USSR. Rússar hafa sjálf-
ir sjeð um það, að útlendingar
geta ekki gengið úr skugga um
það að þessi lýsmg sje í alla
staði rjett. En benda má á það,
að Koestler stendur betur að
vígi en aðrir í þessu efni, því
að hann kann rús.-r.nesku og hef-
ir dvalist í Rússlandi. — Hann
styðst einnig við opinber rúss-
nesk skjöl allstaðar nema á ein
um stað þar sem hann lætur
nafngreindan mann segja frá
hinni hræðllegu reynslu sinni
í nauðungarvinnu og fangabúð-
um.
Hin nýja
stjettaskifting.
Gallinn á sovjet er í Koest-
lers augum sá, að stjórnin er
ekki nógu, eða rjettara sagt
alls ekki byltingarsinnuð og
sosíalistisk. Oft hefir verið bent
á það, að þjóðskipulagið þar
sje ekki lengur kommúnistiskt
heldur ríkiseinokun: ,,fólkið“"á
ekki fremur framleiðslutækin
heldur en áhöfn á bresku her-
skipi á herskipið. Þróunin hef-
ir einnig gengið í þá átt, þvert
á móti kenningum Marx, að
Skapa nýa og hatrama stjetta-
skiftigu, í stað þess að skapa
Stjettalaust þjóðfjelag. — Og
hvernig þetta afturhvarf til hins
gamla skipiilags varð og hve
róttækt það er, hefir víst aldrei
verið skýrt jafn augljóslega eins
og hjer. Erfðarjettur, arfleiðslu
rjettur, líftrvggingar o. s. frv.,
hefir verið lögfest aftur og þar
ineð misrjetti manna frá fæð-
ingu. Æðri mentun hefir verið
gerð svo dýr, að hún er svo að
segja orðin sjerrjettindi fyrir
börn yfirstjettamanna. Þegar
áður hafði verið kastað fyrir
borð þeirri ákvörðun, að % af
nemendum við hina æðri tækni
skóla skyldu vera úr hópi verka
manna, en nám við þá skóla er
leiðin til helstu embættanna.
Mikill kjaramunur.
[Yfirstjettin, skrifstofustjórar og
yerkfræðingar hafa engu minni
laun en stjettarbræður þeirra
í auðvaldslöndunum. Árslaun
þeirra æðstu eru hundrað sinn-
um hærri en meðal árslaun og
300 sinnum hærri en rlægstu
laun, en það samsvarar um 300
þúsund króna árslaunum í Sví-
þjóð. í Bandaríkjunum hefir
liðsforingi helmingi hærra
kaup heldur en óbreyttur liðs-
maður, og í Englandi þrefalt
hærra kaup. En í Rússlandi hef
ir liðsforingi tíu sinnum hærra
kaup heldur en óbreyttur her-
maður. Berdyebekov, forstjóri
yíkisbúsins í hinu fátæka hjer-
aði Kakstan, varð árið 1934
,,fyrsti öreiga-miljónarinn“, og
var sá viðburður útbásúneraður
af mikilli hrifningu í sovjetblöð
unum. Síðan hafa margir „ör-
eiga-miljónarar“ bæst við. —
Versnandi kjör.
Þannig mætti halda áfram. En
Sten Selander hæiir bókinni
mjög í „Svenska Dagbladet
\N
(Sjá Lesbókina er fylgir blaðinu í dag)
á sama tíma sem þetta var að
ske, eða 1934, hafði almennn-
ingur um 3 krór.ur á viku á
mann til að lifa af, og er það
30% lægra en hjá örsnauðasta
hópnum-1 Englandi, sem er
10% af þjóðinni. Árið 1937
höfðu lífsafkomu möguleikarn-
ir í Rússltndi versnað svo, að
þeir voru 32% lakari heldur en
á tímum keisarastjórnarinnar.
Með öðrum orðum: Sovjet er
stjettaþjóðfjelag með arfgengri
yfirstjett, sem lifir við ólíkt
verri kjör en nokkurs staðar
þekkjast í Vesturlöndum. Hinn
eini raunverulegi munur á
stjettaskiftingunni í Rússlandi
nú og á keisaratímanum, er sá,
að hin drotnandi yfirstjett er
af öðru sauðahúsi, og byggir
yfirráð sín á stjórn alls ríkis-
rekstrar, en ekki á því, að eiga
framleiðslutækin .
Einstaklingsfrelsi
afnumið.
Þessa breytingu hefir hin
rússneska alþýða orðið að borga
með því að vera svift öllu ein-
staklings frelsi og hinu einfald-
asta rjettaröryggi. Hjer er að-
eins hægt að drepa á nokkur
dæmi, sem Koestler nefnir: —
Hugsanafrelsi og málffelsi er
afnumið. Öll blöð landsins hafa
sömu forustugreinar og eru þær
annað hvort teknar eftir Prav-
da eða Isvestia Erlend blöð
dæma hann til hegningarvinnu;
Sje um að ræða verkamann í
hergagnaiðnaðinum, þá varðar
þetta dauðarefsingu. Lögin sem
vernduðu konur og börn fyrir
þrælkun, voru afnumin fyrir
stríð, og einnig sex daga vikan
og 7 stunda vinnudagur. Vinnu
tíminn er lengdur og kaupið
lækkað, en gegn þessu stendur
verkamaðurinn Perskjaldaður,
því að dauðahegning liggur við
því að hvetja eða stofna til
verkfalls, og verklýðsfjelögin
hafa ekki það hlutverk, að
gæta rjettar verkamanna, held
ur að herða á aganum og auka
afköstin.
N auðungarvinnan.
Ef einhver maldar í
móinn, er hann látinn hverfa
til nauðungarvinnustaðs. En
sá virðist eini munurinn á þess
um stöðum og fangabúðum nas
ista, að hjer eru fangarnir þegn
ar landsins og þeir eru ekki
drepnir skjótlega í gasklefum,
heldur er murkað úr þeim líf-
ið með kulda og hungri; þriðj-
ungur þeirra deyr á hverju ári.
fcp. r
Nú sem stendur er liklega 10.
hver íbúi Rússlands, eða um 15
milj. manna í þessum nauð-
ungarvinnustöðvum, og fjöld-
inn allur hefir ekki hugmynd
um það hvers vegna þeir eru
komnir þangað. Yfirleitt er það
mjög hættulegt að fást við pólit
ík í Rússlandi, jafnvel fyrir þá
sem hæst eru settir. Allur
eru bönnuð. Engar frjettir má!heimurinn veit h d- um hinar
birta aðrar en þær, sem stjórn-jmihiu ,,hreingei ningar um
arvöldin leyfa; því var það aði^^®’ en Þær viri5ast hafa ver-
í blöðunum var ekki minst einu ið miklu umfangsmeiri heldur
segir að í staðinn fyrir draum-
inn um alheimsbyltingu hafi
Rússar nú horfið að heimsyfir-
drotnunarstefnu, sem sje jafn
hugsjónasnauð og þýska yfir-
drotnunarstefnan, og þetta
muni verða til þess að þeir færi
kvíarnar út vestur á bóginn,
hægt en ómótstæðiega, nái
tangarhaldi á hverju ríkinu á
fætur öðru, og uppræti þar all-
an andlegan, stjórnmálalegan
og menningarlegan gróður, eins
og þeir hafa þegar gert í Eystra
saltslöndunum. Og þessu muni
þeir halda áfram þangað til
þeir hafa steypt Sovjet-skipu-
lagi yfir austur og Mið-Evórpu.
Vesturveldin standá ráðþrota
gegn þessu, m. a. vegna þess
að þau eru bundin í báða skó
af kenningum um heiðarleik,
sem er stalinistum algjörlega
óþektur. Og svo dregur til þeirr
ar orrahríðar milli stórveldanna
sem verður seinasti kapítulinn
í þúsund ára sögu Vesturlanda.
Hvernig stendur á því, að
slík kúvending hefir getað átt
sjer stað í sovjetríki Lenins?
Koestler telur að rússnesku
byltingunni hafi mistekist til-
raunin að „skapa^nýtt samfje-
lag manna í nýu og betra and-
rúmslofti“ vegna hins „ófrjóva
auðvaldsanda átjándu aldarinn
ar“, sem ekki gat skilið það að
„mennirnir þurfa andlega nær-
ingu“.
Bók Koestlers er ljómandi
bók, full af þekkingu og fjöri,
biturri gagnrýni og óhlífni,
framúrskarandi skarpskygni og
mannást — bók handa hverjum
þeim, sem ekki lætur sjer á
sama standa um forlög Evrópu.
orði á hina hryllilegu hungurs-
neyð í Ukraine 1932—33. Ekk-
ert má prenta annað en það,
en nokkurn hefir grunað. — A
tímabilinu milli 17. og 18.
flokksþings_ kommúnista (sem
sem lofsyngur núverandi þjóð- voru 1934 og 1939) hurfu
skipulag, hvort sem um vísinda at flokksfjelögunum, sem
rit eða annað er að ræða. Það höfðu verið með síðan 1
er talin „smáborgaraleg firra“ inSunni> eða um 180.000 af hin-
að hægt sje að dæma fagrar,1™ ”Sumtu bolsjevikum. Ko
bókmentir frá öðru sjónarmiði estim' álítur að þeir hafi horf
en politik. Allir vita, að eng-
— Orðuveitingar
inn rússneskur maður, nema
sendifulltrúar, hefir leyfi til að
fara úr landi. — En
jafnvel inrlan lands hafa em-
bættismenn einir leyfi til að
ferðast. Blátt bann liggur við
því, að ferðast til stærri iðn-
aðarborga eða umhverfa þeirra,
nema sjerstakt leyfi komi til.
Ef maður er ein» nótt að heim-
an, verður hann að tilkynna værl
lögreglunni það. Hjónaskilnað-
ir hafa ni^ gerst svo dýrir, að
öllum öðrum en yfirstjettarfólki
er fyrii'munað að skilja. Verka-
mann, sem kemur meira en 20
mínútum of seint til vinnu sinn
ar, eða „afkastar ekki nægi-
lega miklu“, má reka þegar (og
þar með fylgir að hann er svift
ur matarseðlum og rjettindum
til húsnæðis), og það má láta
blindni á hið „kommúnistiska“
USSR, hafa orðið fastir í sömu
keldunni einfi og hinir, seVn
hjeldu að íhaldsþjóðskipulag
í Þýskalandi hjá Hitler.
Hugsjónasnauð
yfirdrotnunarstefna.
Það ætti að vera einkamál
Rússa hvaða þjóðskipulag þeir
hafa hjá sjer, svo fremi að þeir
hjeldu sjer aðeins við sitt eigið
land. En Kostler álítur að ann
að verði uppi á teningnum, og
það, sem hefir gerst síðan hann
skrifaði þessa bók, virðist ætla
að gera hann sannspáan. Hann
Framhald af bls. 4.
ingar og að nokkru leyti breyt-
ing frá því, sem áður var.
Með forsetabrjefi þessu fær
forseti vald til þess að veita
heiðursmerki orðunnar, án til-
lagna frá orðunefndinni. Hins-
vegar er rjettur orðunefndar til saSan greinir fra-
ið í hreingerningunum. Sje
þetta rjett líkist framtíðarland-
ið í austri mest af öllu lýsingu
Karen Boyes á hinu fullkomna
lögregluríki í „Kallocain“, og
þeir, sem hafa látið blindast
af sovjetskipulaginu og trúa í ^ ári, j mesta lagi. Þar með er
Leifur heppai
Leifur heppni. Söguleg
skáldsaga eftir Fr. A.
Krummer. — Knútur
Arngrímsson íslenskaði.
Bókfellsútgáfan, Reykja-
vík, 1945.
HÖFUNDUR ofangreindrar
skáldsögu er amerískur rithöf-
undur. Hef jeg ekkert eftir hann
sjeð fyr en þessi bók barst mjer
í hendur. Þar gerir hann að
viðfangsefni sínu hinn stór-
brotna og ævintýraríka ævi-
feril landa okkar, Leifs Eiríks-
sonar, og er það mikill efni-
viður slyngum höfundi. Hitt
er annað mál, að ekki er efni-
viðurinn einhlýtur til þess að
úr verði góður smíðisgripur,'
sem lofi meistarann. Hversu
hefir þá til tekist um þetta
skáldverk? Það kann að vera
helst til fast að orði kveðið, að
hjer sje um listasmíði að ræða.
Hitt er þó auðsætt, að hand-
verksmaður góður á hjer hlut
að máli. Höfundi er ekki mjög
sýnt um að lýsa persónum á
djúpstæðan og eftirminnilegan
hátt, og óvíða verður vart
skáldlegrar snilli í riti hans.
En hann kann að segja frá at-'
burðum ljóst og skemtilega. Ef
til vill hefir hann aldrei ætlað
sjer annað en að segja hressi-
lega sögu, sem stundum jaðrar
við reifara af betra taginu. Það
hefir honum tekist ágætlega.
Saga þessi um Leif heppna er
hin besta tómstundalesning.
Þykist jeg vita, að strákar á
fermingaraldri muni telja hana
mikið hnossgæti Stíllinn er
víðast hvar hraður og lífmikill,
atburðarásin fjörug, lýsingarn-
ar. Ijósar og blessunarlega laus-
ar við alla mærð.
Fyrri hluti skáldsögu þessar-
ar gerist á íslandi. Er þar lýst
æsku Leifs og uppvexti heima
á Eiríksstöðum, uns Eiríkur
rauði, faðir hans, er útlægur
ger. Þá er sagt frá fundi Græn-
lands, lýst íslensku nýlendunni
á Grænlandi, för Leifs til Nor-
egs og að lokum Vínlandsfund-
inum -og vetursetunni þar.
Höfundur hefir auðsjáanlega
kynt sjer allrækilega íslenskar
heimildir um fund Grænlands
og Vínlands. Tekst honum í
flestum greinum einkar vel að
vinna úr hinum sögulegu gögn-
um svo að hvorugt líði við, sagn
fræðin eða skáldritið. Villur eru
fáar og óverulegar en viða
brugðið Upp góðum og sönnum
myndum frá hinum miklu um-
brota- og framsóknartímum
norræna v kynstofnsins, sem
að gera tillögur til forseta um
orðuveitingar til
Þýðing Knúts«Arngrímssonar
innlendra er góð- Þótt máli-ð Sfe með vilia
gert nokkuð fornlegt um skipan
manna takmarkaður, þannig að
eigi má veita fleiri en 20 orður setninSa’ er stillinn sv0 «ettur>
lipur og hnökralaus, að maður
les bókina í einni lotu.
og talið þegar menn fá hærra
stig orðunnar.
Sú meginregla er staðfest, að
veita að jafnaði lægsta stig orð
unnar, er fálkaorðan er veitt
í fyrsta sinn.
Reglur settar um, hve fljót-
lega megi veita hærri stig orð-
unnar.
Auk þess er ýmislegt, sem
mætti nefna, t. d. um orðuveit-
ing til erlendra manna.
Hátt á 3. hundrað núlifandi
innlendir menn hafa verið
sæmdir heiðursmerkjum fálka-
orðunnar.
Þetta er ágæt unglingabók.
Gils Guðinundsson.
imniiiiiiiiimniiiiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimtnmi
i Piitnr
1 og stúlka óskast til af-
i greiðslustarfa.
B Verslun Hjalta Lýðssonar | ■
1 Hofsvallagötu 16.
nmnRmmmmnnimuummmmmiiminnmiwmiií