Morgunblaðið - 18.01.1946, Qupperneq 9

Föstudagur 18. j.an. 1946
MORflUNBLADIÐ
9
FORSÆTISRÁÐHERRA KANADA
SÍÐAN 1921, eða um fimm
kjörtímabil, hefir Macken-
zie King verið forsætisráð-
herra Kanada. Enginn stjórri
málamaður hefir setið jafn'
lengi að völdum síðan Bis-
marck leið. Síðastliðið sum-
ar vann hann sjötta kosn-
ingasigur sinn, þrátt fyrir
pólitíska brotsjói bæði til
hægri og vinstri.
Hann er nú sjötugur að
aldri, en hefir enn fulla
starfskrafta, bæði andlega
og líkamlega. Og hann er
fullviss um það, að þegar
hann dregur sig í hlje, hafi
hann komið stjórnarfari
Kanada á svo fastan grund-
völl að við því verði ekki
haggað.
Kanada er nú ’að koma
fram úr þeim skugga, sem
hinn stóri bróðir, Banda-
ríkin, hafa kastað á það
vegna yfirburða sinna. Nú
er kanadiska þjóðin talin
fullþroska, og hagar sjer sem
fullþroskuð þjóð. Það er Mac
kenzie King, sem hefir kom
ið henni á þetta stig.
Kanada er nú stærsti
framleiðandi í heimi af nikk
el, asbest, platínu, radium
og blaðapappír, næststærsti
framleiðandi gulls, alumin-
íum og rafmagns, þriðji
stærsti framleiðandi kopars,
blý og tins. Um skipasmíðar
stendur Kanada ekki að
baki neinum nema Banda-
ríkjunum. Og Bandaríkin
hafa lagt 4 miljarða dollara
í kanadisk fyrirtæki, og er
það meira en þau hafa lagt
fram í nokkru öðru, og nærri
því eins mikið og alt það
fjármagn, sem þau hafa lagt
í fyrirtæki í öllum Suður-
Ameríkuríkjunum.
Fullveldi Kanada.
SEINNI heimsstyrjöldin
innsiglaði fullveldi Kanada.
Árið 1914 fór Kanada í stríð
ið fáum klukkustundum eft-
ir að Bretar sögðu Þjóðverj-
um stríð á hendur. En 1939
beið Mackenzie Kink heila
viku til þess að láta kanad-
isku þjóðina átta sig og ráða
því af frjálsum vilja hvort
hún vildi fara í stríðið. Svo
fórJiann fram á það við þing
ið, að Kanada segði Þýska-
landi stríð á hendur —• og
enginn maður greiddi at-
kvæði gegn því. „Sem frjáls
þjóð í hinum nýa heimi
gengum vjer í lið með Bret-
landi“, sagði hann.
í fyrra heimsstríðinu kröfð
ust 98% af þeim, sem kall-
aðir voru í herinn í hinu
franska Quebec-fylki, að
vera lausir við herþjónustu.
Það var veitt.í þessari heims
styrjöld, sem nú er nýlokið,
gerðust 100.000 fransk-
kanadiskir borgarar sjálf-
boðaliðar í hernum, og af
rúmlega einni miljórPKan-
adamanna, sem gengu í her
inn, voru 93% sendir til víg
vallanna.
í fyrra stríðinu lá við
sjálft að herköllunin leiddi
til blóðugra óeirða meðal
hinna frönskumælandi
manna. En að þessu sinni
fekk Kingstjórnin 52 þing-
sæti af 65 í Quebec-fylki,
Einn af mestu stjórnmála-
mönnum heimsins
Eftir Stanley High
þrátt fyrir það, að hún
heimtaði herskyldu lög-
leidda.
Nú kemur til Kings kasta
að ákveða afstöðu Kanada
til Bandaríkjanna, Bretlands
og annara þjóða eftir stríðið.
Það kemur í hans hlut að
ákveða það hvern þátt Kan-
ada á að eiga í varnarráði
bandamannaa, en það mun
hafa stórkostlega þýðingu
fyrir hernaðarlegt öryggi
Kanada og Bandaríkjanna.
Af þessu leiðir það, að Mac
kenzie King er einn af helstu
stjórnmálamönnum heims-
ins á þessari stundu. — En
jafnframt er hann sá, er
fæstir þekkja.
Pat er besti vimir hans.
,,ÞAÐ er langt síðan að
jeg lærði þá góðu list að
halda mjer saman“, sagði
hann við mig. Og einn af
nánustu' samstarfsmönnum
hans sagði: ,,Það verður
ekki með sanni sagt, að mörg
orð fari okkar á milli“. King
er kunnur að því að vera
einrænn. Sjaldan boðar
hann blaðamenn á sinn
fund. Hann tekur ekki þátt
í veislum og heimboðum og
á enga trúnaðarmenn. Besti
vinur hans er hundurinn
hans, sem Pat heitir.
Einu sinni var þó King
„mesta kvennagullið í Ótt-
awa“, eftirsóttur veislugest-
ur og framúrskarandi dans-
maður. En hann hefir aldrei
gifst. Hann reykir ekki og
hann bannar ráðherrum
sínum harðlega að reykja á
ríkisstjórnarfundum. Hann
hjelt einu sinni útvarpsræðu
og skoraði á þjóðina að
hætta algerlega við áfeng-
isnautn og kvaðst sjálfur
eigi skyldi bragða dropa á
meðan stríðið stæði. — Oft
gleymir hann matnum, og
það kemur fyxðr að hann
heldur ráðherrum sínum
svo lengi á fundi að þeir
missa bæði af morgunverði
og hádegisverði. Hann sef-
ur vel, og oft fær hann sjer
blund um miðjan daginn.
Á sunnudögum má alltaf
ganga að honrim vísum í
Andreas-kirkjunni í Ott-
awa. Hann les altaf morg-
\ unbæn, og borðbæn er altaf
'lesin í hljóði hjá honum.
Og hvort sem hann er
heima, eða á ferðalagi, les
hann altaf einn kafla í bib-
líunni á hverjum degi.
í Hann er sparsamur fyrir
hönd stjórnarinnar, og sama
sparnaðar gætir hann líka á
heimili sínu. Hann fylgist
nákvæmlega með öllum út-
gjöldum heimilisins, hann
skipar skrifurum sínum að
láta ekki ljós loga að óþörfu
og hann lætur bæta skyrt-
urnar sínar.
I Honum er illa við allan
gauragang, og sjálfur berst
jhann lítt á. Þegar Smuts
hershöfðingi, forsætisráð-
andi eða dauðum, skyldi fái
1000 sterlingspund að laun-í
um.
„Jeg sýndi Georg konungi I
þetta, þegar hann heimsótti
mig“, mælti King og bætti
svo við þurlega: „Honum
þótti það merkilegt“.
Afi hans lifði landflótta,
og við sult og seiru í Banda-.
ríkjunum í tíu ár. Þar fædd
ist móðir Kings, Mynd af
henni er í skrifstofu Kings,
og logar altaf Ijós hjá henni.1
Hann talar um „uppreisnina
1837“ og hin þungu útlegð-
arár, alveg eins og hann
hafi.sjálfur átt í því.
• Átti að verða lögfræðir.gur.
herra Suður-Afríku, kom í
heimsókn til Ottawa, var
tekin mynd af þeim sáman.
Þar heldur Mackenzie King
hattinum hátt á loft fyrir
fólksfjöldanum, Það þótti
svo merkile^t, að blöðin'j FAÐIR Mackenzie King
settu undir mvndina: „For- var duglegur lögfræðingur
sætisráðherrann slær um og hann vildi að sonurinn
sig“. (stundaði lögfræðinám. En
Bústaður hans, Kings- hann kaus heldur að lesa
mere, er 25 km frá Ottawa. þjóðhagsfræði og kynna sjer
Þar svarar hann sjálfur þeg vinnudeilur. Hann fekk
ar síminn hringir, og fer styrk hjá háskólanum í
sjálfur til dyra er einhvern C'hicago, fór til Englands og
ber að garði. Hann bað mig sökti sjer þar niður í skipu-
að afsaka, að það væri ,lag verklýðsfjelaga og hlut-
stybba . í húsinu: „Steikin . verk þeirra.
brann við hjá mjer áðan“.! Þegar heim kom ritaði
Hann bauð mjer te og gekk hann margar greinar um ó-
sjálfur um beina. Hann var lag í verksmiðjunum í To-
hinn skrafhrevfasti, nærri. ronto, Og þetta varð til þess
því eins og Roosevelt vinur, að vinnulöggjöf var sett í
hans. Kanada.
Rakari Kings á Chateau! Þegar King var 26 ára var
Laurier hótelinu í Ottawa,; hann enn staddur í Evrópu,
sagði mjer, að hann hefði með námstvrk í þriðja-sinn.
komið til sín fyrsta daginn Þá var hann beðinn að taka
sem hann var forsætisráð- i þátt í mvndun verklýðs-
herra, og á meðan á rakstr-jstjórnar í Kanada, og tók
inum stóð, hefðu þeir veðj- hann að sjer að verða verka-
að um það hvor þeirra gæti | málaráðherra. Síðan, eða
staðið lengur í sinni stöðu. 'um 45 ára skeið, hefir hann
í vetur átti rakarinn og, gefið sig óskiftan við stjórn-
kona hans 35 ára hjúskapar- málum, nema hvað hann var
afmæli og þá kom King til lítinn tíma í Bandaríkjun
þeirra óboðinn og var hrók- um og veitti þá forstöðu iðn
ur alls fagnaðar í hófinu.
aðarrannsóknadeild Rocke-
feller-stofnunarinnar.
Kings hefir aldrei verið
Marx-isti. Hann hefir aldrei
viljað gera neina byltingu í
Kanada, en hann hefir unnið
Fyrirlítur einræði.
KING fyrirlítur allar til-
raunir til einræðis og yfir-
drottnunar, og hann ber, _, , „ _
innilegt traust til stjórnar- a<5 þvi að geia Kanada betra
farslegs og fjármálalegs lýð| arýd' _ _ . , ,
ræðis Þaðerarfurfrámóð-I Enda þott hann sje um-
urföður hans William Lyon botamaður yantreystir
Mackenzie. Þessi afi hans hann algerlega þeim umbota
var prentari og hugsjóna- moanurý „sem yilja leysa
maður. Árið 1837 fór hann yandamalm með stjetta-
til Lundúna á eigin kostnað og sundrung, mnan
til þess að reyna að fá bætt Þjoðfjelagsms . Fra hans
úr ýmsum misfellum, sem Onnarmiði ei það fyrsta og
hann taldi
Kanada,
lenda.
Allar tilraunir
vera a
sem þá
stjorn
var ný-
hans
æðsta skylda lýðræðismanns
ins að vera friðflytjandi
forustumaður. „Fáir menn
eru samtíð sinni gagnlegri,
þessa átt voru árangurslaus bvort heldui ei á sviði
ar. Vonsvikinn hjelt hann stjornmala eða atymnumala,
heim og stofnaði til upp_ en þeir, sem miðla ma um
reisnar gegn krúnunni. -—- sa§bi hann einu sinni í blaða
Mvnd af honum stendur á Srem-
skrifborði Mackenzie King, j Miklar viðsjár hafa ávalt
og þar hjá í umgjörð'afrit j verið með hinum ensku og
af yfirlýsingu frá bresku: frönsku íbúum Kanada og
stjórninni um það, að hver|þar hefjr jafnan verið þörf
sá, sem gæti náð honum, lif- ’ fyrirþá, sem kunnuað miðla
málum. Enn hefir ekki gróið
um heilt, én King hefir tek-
ist að sljetta yfir mestu ó-
jöfnurnar. Það sjest best á
því að nær helming allra
fylgismanna sinna á hann
meðal hinna kaþólsku
frönsku kjósenda, og þó er
hann sjálfur Skoti og mót-
mælendatrúar.
Bræðralag frjálsra ríkja.
HOLLUSTA Kings við
breska sambandsríkið er
bygð á þeirri bjargföstu"
sannfæringu að „hjer sje
ekki um neina eina þjóð að
ræða, heldur bræðralag
frjálsra ríkja, sem öll eru
jafn rjetthá bæði í innan-
ríkis- cg utanríkismálum.“
Og hann hefir fylgt þessari
skoðun sinni svo fast fram,
að það hefir meira en nokk-
uð annað ráðið því, að Kan-
ada skipar nú bekk með
hinum frjálsu og fullvalda
þjóðum.
Árið 1922 krafðist auð-
valdið í Bretlandi þess, að
Bretland færi í stríð við
Tvrkland. Nýja Sjáland og
Ástralía tjáðu sig fús til
að vera með. Hernaðarsinn-
ar *í Kanada lögðu fast að
King um þ&ð að vera líka
með. En King og stjórn hans _
sendu símleiðis til London
fyrirspurn, sem var eitthvað
á þessa leið: „Áður en Kan-
ada rýfur friðinn, óskum
vjer að fá að vita til hvers
vjer eigum að fara í stríð.
Þegar vjer höfum fengið
upplýsingar um það, munum
vjer kveðja saman þingið
og láta fulltrúa þjóðarinnar
ráða fyrir hennar hönd“. —
I Þessi afstaða varð til þess
að hik kom á ófriðarsinnana.
Og smám saman hjaðnaði
þetta niður, og ekkert varð,
úr stríðinu. Síðan standa
Tyrkir í þakkarskuld við
Mackenzie King. En þetta
sýndi líka, að Kanada taldi
sig sjálístætt land.
j Árið 1926 kom þetta þó
enn betur í ljós. Þá vildi
King láta fara fram þing-
kosningar, en landstjóri
Breta, sem þá var Lord
, Byng neitaði að rjúfa þing-
1 ið og fól andstæðingum
Kings að mynda stjórn. •—
King tók upp hanskann.
Hann kom fram vantrausti
; á nýju stjórnina 1 þinginu,
fekk því framgengt að nýj-
ar kosningar fóru fram, og
; sigraði glæsilega.
j í fyrra leitaði stjórnin í
London hófanna um það hjá
hinum samveldislöndunum,
hvort þau myndu eigi fall-
ast á það, að hervarnir, ut-
anríkismál og verslunarmál
vrði sameiginlegt fyrir allt
ríkið. En þá tók Mackenzie
King af skarið Hann hjelt.
ræðu í þinginu og sagði að
Kanada kærði íág ekki um
að taka þátt í ráðagerð, sem
miðaði að því, að skapa
breskt herveldi, sem fyrr
eða síðar hlvti að lenda í ó-
friði við aðrar þjóðir. „Ef
styrkur og eining samveldis-
landanna á að haldast óskert
eftir þefta stríð, þá er það
ekki einangrunarstefna, sem
Framhald á bls. 12