Morgunblaðið - 06.10.1946, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 6. okt. 1946
SJALFSXÆÐ ISLANDS BYGGIST A
“ VINFENGI VIÐ AÐRAR ÞJÓÐIR
Ilerra forseti.
Mál það sem hér er til um-
ræðu, samningurinn við Banda-
ríkin hefur þegar verið rælt svo
mikið í blöðum og á mannfund-
um, að óþarft er að rekja það
ítarlega, enda er þess ekki kost-
ur á þeim fáu mínútum sem jeg
'hefi til umráða. Jeg mun þ<’>.
einkum vegna hlustenda utan
Reykjayíkur, leitast við að
rekja höfuðdrætti þess í sem
sty.it u máli.
Söguleg tildrög málsins eru
þessi: I herverndarsamningum
frá 1941 segir:
„Bandaríkiti skuldbinda sig
til þess að hverfa burt af lslandi
m»ð allan herafla sinn á landi,
'lofti og sjó, undireins og núver-
andi ófriði er lokið.
Ura skilning þessa ákvæðis
■hcfir \ærið og er ágreiningur
milli í.-lands og Bandaríkjánna.
Halda Bandaríkin því fram, að
ófriðnum sé enn ekki lokið í þeim
skilningi, sem átt sje við í samn-
ingurtum. Þeim sé því enn eigi
skjdt að hverfa burt með her-
afla sinn, enda þótt þau að sjáif-
sögðu muni í einu og öllu standa
við skuldbindingar sínar sam-
kvæmt samningnum. Af íslands
hálfu hefir aldrei verið á þann
skilning fallist.
Hinn 1. október 194.5 fóru
Band aríkin fram á, að íslend-
ingar leigðu þeim til langs tíma
þrjá tilgreinda staði. Hvalfjörð,
Skerjafjörð og Keflavíkurflug-
völlinn, til jtess að hafa J>ar her-
stöðvar. Þessu neitaði, stjórn
islands og lá nú málið í þagriar-
gildi um skeið.
Þegar beiðni Islands um upp-
töku í bandalag samcinuðu
þjóðanna var rædd á Alþingi í
júlí-mánuði síðastliðnum, var
dvöl Bandaríkjahersins á íslandi
gcrð að umræðuefni. Gaf ég þá
yfirlýsingu um að jeg myndi
tafarlaust hefja viðræður við
stjórn Bandaríkjanna um full-
nægingu og niðurfellingu her-
verndarsamningsins frá 1941.
Ræða Ólafs Thors á Alþingi
aða frá því hinn nýi samning-
ur gengur í gildi.
Bandaríkin afhenda Islending
um tafarlaust Keflavíkurflug-
völlinn til fullrar eignar og um-
ráða.
Jeg skal ekki fjölvrða um það,
sem hjer hefur á unnist. En
ekki kæmi mér á óvænt, að síð-
ar vrði það talið iheðal tor-
skildustu fvrirbrigði sögunnar,
hversu nokkrir af forystumönn-
um íslendinga brugðust við, }>eg
ar tókst að tryggja brottflutn-
ing hvers einasta hermanns af
landinu og endurheimt als lands
ins í hendur Islendinga.
Hið eina, sem Bandaríkin öðl-
ast með samningi þcssum er
tímabundin og takmörkuð af-
not af Keflavíkurflugvellinum.
Það eru þessi væntanlegu af-
not af flugvellinum sem deilan
stendur um, og gildir því að
menn geri sér fyllilega ljóst
hvað í þeim felst.
Til þess að menn sjái þetta
mál í rjettu Ijósi minni ég á að
með sáttmála þeim sem gerður
var í Postdam sumarið 194.5
milli Bretlands, Bandaríkjanna,
So.vjetríkjanna og Frakklands,
skuldbundu .j>eisir aðilar sig til
J>ess að hafá á hendi herstjórn
í Þýskalandi að lóknum ófriðn-
um. Samkvæmt þessari skuld-
bindingu hafa allar þessar þjóðir
sem kunnugt er, her í Þýska-
landi.
i gær
in tryggja rjett lslands betur
en sú leið, sem frumvarpið legg-
ur til. Verður vikið nánar að
því síðar.
Þá vil jeg minna á, að enn
þann dag í dag eru flestir sam-
mála um að stórhættulegt sje
að gera Reykjavíkurflugvöllinn
að aðalflugvelli íslands. Og all-
ir eru á einu máli um hitt, að
enn sem kornið er skorti íslend-
inga bæði menn og fje til að
reka Keflavíkurflugvöllinn.
Þetta verða menn að hafa í
huga þegar rætt er um frum-
varp ]>að, er hjer liggur fyrir.
að
Þegar þessar umræður hófust
í júlílok stóðu sakir þannig:
1) Islendingar höfðu neitað
beiðni Bandaríkjanna um her-
stöðvar á íslandi.
2) Leyfar af her Bandaríkj-
ann dvöldu enn hér á landi.
3) Bandaríkin töldu sér þcssa
hersetu heimila samkvæmt her-
'verndarsamningnum frá 1941.
4) Bandaríkin vildu ekki
kveða upp úr um hve lengi þau
hefðu í hyggju að hagnýta sér
þe.na meintu heimild sína.
Viðræður Jressar stöðu yfir í
nærri 2 mánuði. Xiðurstaðan
felst í samningsfrumvarpi því er
hér liggur fyrir.
Aðalatriðin eru:
1) Bandaríkin falla frá óskum
um herstöðvar á íslandi.
2) Herverndarsamningurinn
frá 1941 fellur úr gildi.
3) Bándaríkin skuldbinda sig
til þess að hafa flutt allan her
sinn burt af Islandi innan 0 mán
Strax og samnmgaumleitanir
J>ær, er leitt hafa til J>ess frum-
varps er hjer er til umræðu, hóf-
ust,- tilkynntu Bandaríkin stjórn
íslands, að J>au teldu sjer nauð-
synlegt að fá viss afnot af Kefla
víkurflugvellinum í því skyni,
að auðvelda þeim herstjórn í
Þýzkalandi. Þessari beiðni
Bandaríkjanna, sem meðal ann-
ars var rökstudd mcð því að
þessi afnot tryggðu líf og ör-
yggi þeirra er flpgleiðis fara yfir
Atlantshafið. gat stjórn Islands
alls ekki svarað á þá leið, að
líf og öryggi þegna Bandaríkj-
anna væri íslandi óviðkomandi
mál. Og því síður kom.til mála
að taka slíkri málaleitan með
þvermóðsku, sem Islendingar
gátu jafnframt fengið uppfyllt-
ar sínar óskir, um brottflutning
herxins úr landi, og afhendin
Keflavíkurflugvallarins. Hitt
kom að sjálfsögðu til athugunar,
með hverjum hætti hentast
þætti að fullnægja ]>örf Banda-
ríkjamia. Var þá m. a. til at-
hugunar úrlausn *eigi ósvipuð
þeirri scm Framsóknarflokkur-
inn nú hefir stungið upp á. Var
þó frá }>vi ráði horfið af ýms-
um ástæðum. meðal annars
vegna þess, að hún var eigi tal-
Skal jeg þá víkja aftur
samningsfrumvarpinu.
Þau fríðindi Bandaríkjunum
til handa, sem talin eru máli
skifta, felast í 4. gr. samnings-
ins eins og hann verður sam-
kvæmt tillögu hæstvirtrar utan-
ríkismálanefndar. Mcð henni er
Bandaríkjunum veittur rjettur
til að athafna sig á Keflavíkur-
flugvellinum, en hvergi annars
staðar á landinu. Rjettur þessi
ér skýr og tvímælalaust tak-
markaður við þá þörf til um-
ferðarjettinda, sem skapast af
herstjórnarskyldu Bandaríkj-
anna í Þýskalandi. Mannfjöldi
sá sem þeini heimilast að hafa
á vellinum fer ckki eftir því
sem Bandaríkin sjálf kynnu að
telja þörfina, heldur eftir því
hvað nauðsynlegt er til þess að
Bandaríkin geti innt af hendi
nefndar herstjórnarskyldur.
Rísi ágreiningur út af því, verð-
ur honum skotið til gerðardóms-
ins í Haag eða þess dómstóls
sem sker úr deilum sameinuðu
þjóðanna. Mennirnir sem á vell-
inum dvelja verða að hafa dval-
ar- og atvinnuleyfi frá íslensk-
urn stjórnarvöldum. Islendingar
hafa þannig eigi aðeins aðstöðu
tjl þess að fylgjast nákvæmlega
með þeim mannfjölda sem á
hverjum tíma dvelur á vellin-
um, heldur hafa þeir vald til að
ncita um dvalarleyfi, ef þeim
þykir eitthvað grunsamlegt við
fjölda þessara manna. SjálT hafa
Bandaríkin lýst yfir að þau telji,
að hægt eigi að vera að komast
af með 600 manns í þessu skyni.
Menn þessir lúta í einu og öllu
sömu lögum sem íslendingar.
Þetta leiðir beint, ótvírætt og
óhjákvæmilega af því, að her-
inn afhendir íslandi Keflavíkur-
flugvöllinn. Frá þeirri stundu
gilda að sjálfsögðu íslensk lög í
einu og öllu jafnt á Keflavikur-
flugvellinum sem annars staðar
á íslandi. Og hin íslensku lög ná
alveg jafnt til þeirra erlendu
manna sem ætlunin er að íslensk
stjórnarvöld veiti þar dvalar-
leyfi, sem til þeirra fslendinga,
er þar nninu dvelja. Frá þessu
er það eina afvik, að þessir
menn njóta vissra skattfríðinda.
Hafa þau ákvæði lítilli gagn-
rýni sætt, enda aðeins óveruleg-
ur hluti ]>eirra fjárhagsfríðinda
sem samningurinn færir íslend-
ingum.
Aleð þessu tcl jeg vera full-
komlega tryggilega um hnútana
búið varðandi þann mannafla
scm Bandaríkin fá heimild til
að hafa á flugvellinum, jafrrtum
:já’fan fjöldann sem um allan
í. thafnarjett þessara manna.
★
Hið sama gildir að því er á-
hrærir alla starfsemi Bandaríkj-
anna á flugvellinum. Hún mið-
ast við það, sem nauðsynlegt cr
til þess að þeir fái fullnægt þeirri
skuldbindingu, sem þeir hafa
tekist á hendur gagnvart Bret-
um, Sovjetríkjunum, Frakk-
landi, og raunar öllum hinum
sameinuðu þjóðum, um her-
stjórn í Þýskalandi. Við þessar
skyldur, og ekkert nema þessar
skyldur, er sá rjettur, og allur
sá rjettur er þeir með samningn-
um öðlast, bundinn.
★
Það hefir fi’á öndverðu vcrið
tilgangurinn, að flugvöllurinn
yrði að öðru leyti kvaðalaus
eign íslendinga, sem og hitt. að
íslendingar hcfðu úrslitayfirráð
hvað rekstur og umráð flug-
vallarins sncrtir. Tel jeg að allt
þetta hafi verið tryggt með því
samningsfrumvarpi er jeg lagði
fyrir Al]>ingi. Aðrir hafa talið
það orka tvímælis. Hæstvirt ut-
anríkismálanefnd hefir nú borið
fram breytingartillögu, scm tek-
ur af allan vafa í þessum efn-
um. Er þar lagt til, að eftir 4.
gr. (áður 5. gr.) komi ný grein
svohljóðandi:
„Ilvorki* ákvæðin í næstu
grein á undan nje nein önnur
fyrirmæli þessa sálnnings raska
fullveldisrjetti nje úrslitayfirráð
um lýðveldisins ísland varðandi
umráð og rekstur vallarins og
mannvirkjagerð eða athafnir
þar“.
Skýrara er ckki auðið að
kvcða á mn ]>etta. íslendingar
lrafa öll umráð flugvallarins.
Þeri ráða eigi aðeins rekstri hans
heldur nær og fullveldisrjettur
og úrslita yfirráð cinriig til
mannvirkjagerðar á flugvellin-
um og yfirleitt til allra athafna
Bandaríkjanna þar.
Flciri slíkar breytingartillög-
ur hefir nefndin borið fram, til
þess að mæta óskum þeirra, er
semja vilja við Bandaríkin, eri
þótli orðalag samnmgsfrum-
varpsins of tvírætt. Er jcg þcim
að sjálfsögðu öllum meðmæltur.
★
I samningsfrumvarpinu er að-
eins eitt atriði sem jeg er ekki
fyllilega ánægður með, en það
er uppsagnarákvæðið. Að sönnU
hefir það þann ómetanlega kost,
að í stað þess, að eins og nú
standa sakir er ágreiningur um
hvcnær Bandaríkjrtnum sje
skylt að hverfa með lrer sinn.
burt af íslandi, skuldbinda þau
sig með samningi þcssum til að
hafa flutt allan herinn ...„„n
180 daga burtu. Jafnframt er
'ákvcðið að við hinn nýja samn-
ing gcti íslendingar einhliða
losnað eftir 6Y> ár, ef þcir óska.
Það vcrður eigi með rjettu vje-
fengt, að þetta er mikill ávinn-
ingur. Samt sem áður, hjelt jeg
fast á, að hægt væri að segja
samningnum upp nteð mjög
stuttum fyrirvara, helst aðeins
fárra mánaða. IJm það náðist
þó því miður ekki samkomulag'.
Færðu Bandaríkin aðallega
tvennskonar rök fyrir sínu rnáli.
í fyrsta lagi hjeldu þau því
fram, að nauðsynlegt væri að
leggja fram um 30 rnillj. kr. til
þess að flugvöllurinn yrði sæmi-
legur, en talsvert rncira ef vel
ætti að vera. Slík fjárframlög
værtt ekki eðlileg ef hægt væri
að segja samningum upp taf-
arlaust þegar Bandaríkin værti
búin að gera við flugvöllinn. En
auk þess og jafnvel aðallega ,var
það haft á oddinum, að Banda-
ríkin teldu sjer ekki fært að af-
sala sjer þejin rjetti cr þcir sam-
kvæm.t samningnum frá 1941
teldu sig hafa til herdvalar hjer
á landi, nema því aðeins að þeir
tryggðu sjer jafnframt þau
minnstu afnot Keflavíkurflug-
vallarins sem þcir teldu sjer
nauðsynleg til þess að standa
við fyrrnefndar skuldbindingar
til hcrstjórnar á Þýskalandi.
Byggðu Bandaríkin á þessum
rökum kröfur um að gildistími
hins nýja samkomulags miðað-
ist við herstjórnartímann. A
]>et,ta var af hálfu íslenskra
stjórnarvalda þverneitað að fall
ast, og náðist loks samkomulag
um þau 6Vé ár scm frumvarpið
greinir.
*
Þá vil jeg geta þcss, að jeg er
mótfallinn tillögum Framsókn-
armanna á Jiingskjali nr. 39,
bæði vegna þess að mjer, sem
þeim, er Ijóst, að þær leiða ekki
til samkomulags við Bandarík-
in, sem og vegna hins, að jeg
tel að það form, sem þar er val-
ið, sje mjiig óviðfeldið. Fram-
sóknarmenn ætlast til að íslend-
ingar reki flugvöllinn sjálfir að
nafninu til. En allt sém til þess
rcksturs þarf, þ. e. a. s. menn
og fje, fái þeir frá Bandaríkjun-
um. Það kann að vera, að við
fyrstu sýn líti þetta eitthvað
betur út. í reyndinni verður
]>að verra.
Þá hefi jeg heldur ekki sjeð
mjer fært að fallast á fram-
komnar óskir um að mál þetta
verði lagt undir sjcrstakan dóm
þjóðarinnar með almennri þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Ber margt
I'rh. á bls 12.