Morgunblaðið - 06.10.1946, Blaðsíða 5

Sunnudagur 6. okt. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
5
VOIMAIMDI LIFA ORÐ EIIMARS ÞVERÆIIMGS
OG AIMDI HAIMS í FRAMTÍÐIIMIMI
Vjer samþykkjum aldrei neitt, er íelurísjerhættufyrir frelsi vort
Ræða Bjarna Benediktssonar
á Alþingi í gær
Nauðsyn Bandaríkjanna.
í viðræðum þeim, serii hæst-
virtur forsætisráðherra hefir
undanfarið átt við fulltrúa
Bandaríkjastjórnar um niður-
felling og fullnægingu hervernd-
arsáttmáians frá 1941 hefir því
verið luildið fram af hálfu
Bandaríkjanna, að þeim væri
óhjákvæmileg nauðsyn að lialda
afnotum Keflavíkurflugvallar-
ins vegna skyldu þeirra til her-
stjórnar og eftirlits í Þýska-
landi. Ef slík afnot fjellu niður,
hefir af hálfu Bandaríkjanna
verið fullyrt, að fjölda manns-
lífa og miklum verðmætum væri
stefnt í voða á flugleiðinni yfir
norðanvert Atlantshaf. Stjórn
Bandaríkjanna hefir einmitt
bent á þessa staðreynd sem á-
stæðuna fyrir því, að hún hefir
enn eigi flutt allan herafla sinn
brott af landi hjeðan.
Alenn hafa hjer á landi brugð
ist nokkuð misjafnlega við þess-
ari nauðsyn Bandaríkjanna eða
fullyrðíngunni um hana.
Gruna ekki Rússa.
Sumir hafa sagt, að hún væri
yfirvarp eitt. Tilli-ástæða til að
skýla ofbeldishug Bandaríkj-
anna gegn íslandi og Norður-
álfuríkjunum yfirleitt.
Engin rök hafa þó vcrið færð
fyrir þessum ásökunum í garð
Bandaríkjanna. Þvert á móti
hafa komið fram gögn um það,
að aðrar þjóðir, sem taka þátt
í hernámi Þýskalands, hafa talið
sig nauðbeygðar til að tryggja
aðflutningaleiðir sínar þangað.
Skýrt hefir verið frá því, að
vegna hernáms Rússa á austur-
hluta Þýskalands o^ Austurrík-
is, hafi þeir í Póllandi 450 þús.
hermenn, í Rúmeníu 300 þús.
hermenn og í Ungverjalandi 60
þús. hermenn, allt til að tryggja
samgöngulciðirnar til Þýska-
lands og Austurríkis. Er þó ekki
að heyra, að þeir, sem ákafastir
eru í grunsemdum í garð Banda
ríkjanna, gruni Rússa um
græsku.
Englendingardiafa afnot stórs
flugvallar á Jótlandi í sambandi
við hernám sitt á norðvestur-
hluta Þýskalands og eiga þeir
þó ólíkt skemmri leið að sækja
yfir Norðursjóinn en Bandarík-
in, sem verða að fara yfir þvert
Atlantshafið.
Þá er það vitað, að Banda-
ríkin hafa afnot flugvalla í Eng-
landi, Frakklandi, Belgíu og
Hollandi í sambandi við hernám
þeiiTa á suðvestur Þýskalandi.
/
Sjerstaða íslands.
Sjálfsagt eru samningar um
stöðvar þessaf og afnot þeirra
með ýmsum hætti, enda eru at-
vikin ólík á hverjum stað, og
raunar hvcrgi lík því, sem á ís-
Iandi er, því að hvorki voru ís-
lendingar beinir þátttakendur í
styrjöldinni nje heldur hafa þeir
fram að þessu rekið stóra flug-
velli, sem ætlaðir eru til að taka
við miklum flugflutningum á
alfaraleiðum.
Þrátt fyrir þesSa sjerstöðu eru
það áreiðanlega fáir íslendingár,
sem vilja með öilu neita því að
verða við ósk Bandaríkjanna
um að veita þeim þá afstöðu
hjer á landi, sem þeim er nauð-
synleg í sambandi við flutninga
þeirra vegna herstjórnarinnar
og eftirlitsins í Þýskalandi, svo
fremi slíkt vcrður gert án þess
að skerða frelsi og fullveldi
landsins eða hagga þeirri megin-
stefnu, er menn vilja fylgja í
utanríkismálum.
ForsætisráSherra vildi ekki
semja um herstöðvar.
Nú hafa allir íslenskir stjórn-
málaflokkar lýst yfir því, að
þeir vildu ekki herstöðvar' í
landinu.
í viðræðum sínum við full-
trúa Bandaríkjastjórnar hefir
hæstvirtur forsætisráðherra
aldrei hvikað frá þessum vilja
Iandsmanna. Hann hefir þess
vegna gersamlega neitað að
veita Bandaríkjunum nokkra
þá aðstöðu hjer á landi, sem
veitti þeim rjett til hcrstöðva
hjer eða nokkurs, er jafngilti
þeim.
En þá lá fyrir að finna úr-
ræði, er tryggði í öllu rjett ís-
lendinga en veitti Baridaríkjun-
um þó sanngjarna úrlausn og
gerði þeim klcift að fullnægja
þeirri skyldu, sem þau hafa tek-
ið á sig gagnvart öllum Sam-
einuðu þjóðunum.
Áki vill gera Reykjavíkur-
flugvöllinn að aðalflug-
velli landsins.
Nú cru hjer á landi til tveir
stórir flugvcllir. Annar cr
Reykjavíkurvöllurinn, gerður af
Bretum inni í miðri Reykjavík.
Hinn er Keflavíkurvöllurinn,
sem Bandaríkjamenn gerðu, og
er hann miklu stærri og raunar
fleiri en einn völlur, sameinaðir
í einu flugvallahverfi.
Ef eigi á alveg að synja.ósk-
um Bandaríkjanna, verður að
veita þcim afnot af öðrum hvor-
um þessara valla.
Islenska flugmálastjórnin, þ.
c. hæstvirtur flugmálaráðherra
Aki Jakobsson og flugmála-
istjóri, virðast vilja láta Reykja-
víkurflugYÖllinh verða aðal-flug
völl landsins. En leggja Kefla-
víkurvöllinn annaðhvort alveg
niður eða halda þar uppi óveru-
legri starfrækslu með örfáum
eða í mesta lagi nokkrum tug-
um manna, svo að völlurinn
yrði í raun rjettri aðeins neyð-
arhöfn en fullnægði hvergi nærri
þeirii kröfum, hvorki um öryggi
nje annað, sem gerðar eru til
þýðingarmikilla flugvalla á al-
faraleiðum.
Um ReykjaVíkurvöllinn, sem
vegna vaxandi stvrjaldarþarfa
stækkaði mjög á meðan hann
var í smíðum frá því í fyrstu
var hugað, en flugmálaráðherra
vill nú gera að aðalflugvelli
landsisn, er það að segja, að
bæði gerð hans og síðari stækk-
urium var á sinum tíma mót-
máelt af borgarstjóra Reykjavík
ur, og öll var sú framkvæmd
þvert um geð meginþorra borg-
aranna.
Vilja enn rífa 30 íbúðarhús.
Þrátt fyrir all-mikla stærð. þá
fullnægir Reykjavíkurvöllurinn
ekki alþjóðareglum um Icnding-
aröryggi fyrir Atlantshafsflug.
Eru og áreiðanlega á því miklir
annmarkar ef ekki allsendis ó-
kleift vegna landslags og að-
stöðu allrar að gera þann völl
svo úr garði, að hann fullnægi
alþjóðaöryggisreglmn. En jafn-
vel þótt slík stækkun og endur-
bót vallarins væri möguleg, sem
að svo stöddu skal mjög dregið
í efa, að unt sje að gera svo í
lagi sje, ])á hefir flugmálaráð-
herra skýrt svo frá, að víst væri
,.að slíkar stúrfelldar endurbæt-
ur á Reykjavíkurflugvellinum,
verða aðeins gerðar, ef alþjóða-
fje kemur til að verulegu leyti“.
En þá er þess að gæta, að eng-
inn-alþjóðasjóður er fyrir hendi,
sem veiti slíka styrki, heldur
mundi verða undir högg að
sækja hjá stjórnum einstakra
ríkja um fjárframlög í þe$su
skyni, enda mundu þær þá geta
sett þau skilyrði, er þeim sýnd-
ist.
Því fer og fjarri, að hjer
komi fjárhagsatriðin ein til
^reina. Samkvæmt skýrslu, sem
mjer barst fyrir fáum dögurn
frá flugmálastjóra, þarf að rífa
30 íbúðarhús og æði margar aðr-
ar byggingar, ef viðlit á að verða
að fá viðurkenningu Reykjavík-
urvallarins sem Atlantshafsflug-
vallar, er fullnægi alþjóðaregl-
um.
Margskonar hætta færð
yfir Reykjavík.
Af fyrri reynslu er sýnt, að
með ö'llu er óvíst, að við þetta
yrði látið sitja og öruggt má
telja, að af þessu mundi leiða
margskonar önnur óþægindi og
hættur jafnvel á friðartímum.
Yerst er þó, að ef Reykjavík-
urvöIluTÍnn á að verða eini stóri
flugvöllurinn hjer á landi, þá er
Reykjavík sett í augljósa og ó-
afsakænlega hættu, ef ný heims-
styrjöld brytist út. sem vjer
skulum vona að ekki verði, en
andstæðingar samningasfrum-
varpsins hafa mjög ógnað mönn
uip með.
Af öllum þessum ástæðum og
ýmsum fleirum væri það með
öllu óverjandi, ef Islendingar
ákvæði að gera Revkjavíkur-
völlinn að aðalflugvtjli landsins
og vísuðu Bandaríkjamönnum
á, að þeir gæti notað hann í
sambandi við flutningaþörf sína
yfir Atlantshaf.
Þetta virðist cngu að síður
hafa verið það, sem fyrir hæst-
virtum flugmálaráðherra Áka
Jakobssyni og skoðanabræðrum
hans hefir vakað í þessu efni,
að svo miklu leyti, sem þeir
hafa viljað virðá óskir Banda-
ríkjanna að nokkru, sem raun-
ar er meira en tvísýnt.
Rekstur Eeflavíkurvallarins
ofvaxinn íslendingum.
Ástæðan til þessarar stefnu
hæstvirts flugmálaráðherra og
skoðanabræðra hang er sú, að
þeirn er ljóst, að rekstur Kefla-
víkurvallarins svo að í nokkru
lagi sje, er íslendingum enn ger-
samlega ofvaxinn, enda segir í
tilvitnaðri skýrslu ráðherrans,
að ef veruleg starfræksla verði
á Keflavíkurvellinum þurfi til
henriar „alþjóðlegt reksturstil-
Iag“, sem þá þyrfti að semja um
við einstakar erlendar þjóðir
eins og áður segir.
En ef menn á annað borð
vilja komast að samkomulagi
við Bandaríkin um þetta mál,
þá er ákaflega erfitt að neita
að semja við þau um afnot
Keflavíkurvallarius svipað því,
sem í samriingsfrumvarpinu er
gert, lir því að játa verður, að
vjer hvorki viljurn nje getum
gert Reykjavíkurvöllinn að við-
r.nandi Atlantshafsflugvelli, og
úr því að vjer höfum ekki sjálf-
ir bolmagn til að Teka Kefla-
víkurvöflinn enn serii komið er.
Úrslitaráð íslendinga
yfir vellinum.
Háttvirtir Fra m sók n a rmen n
gera sjer þetta og ljóst. Þeir
leggja sem sje til, að samið verði
við Bandaríkin um rekstur flug-
vallarins, þangað ráðnir starfs-
menn, sem Bandaríkin leggi til
og þau greiði allan kostnað við
völlinn. t framkvæmdinni
mundi sjálfsagt ekki verða ýkja
mikill munur á þessum hætti og
þeim, er samningurinn gerir ráð
fvrir. En rnjög verður að draga
í efa, að hann sje íslendingum
hagkvæmari en sanikvæmt
samningsfrumvarpinu er ætlað,
einkum þegar tekið er tillit til
hinnar nýju 5. gr., sem meiri
hluti nefndarinnar leggur til að
tekin sje í frumvarpið. En þar
segir berum orðum, að hvorki
ákvæðin í næstu grein á undan
nje nein önnur fyrirniæli þessa
samnings raski fullveldisrjetti
nje úrslitayfirráðum lýðveldis-
ins tslands varðandi umráð og
rekstur vallarins og mannvirkja
gerð eða athafnir þar.
Það cr þess vegria t. d. ótví-
rætt, að cngin mannvirki, stækk
anir eða annað slíkt má gera án
samþykkis íslendinga á vellin-
um, enda leiðir það þegar af
því, að íslendingar eiga völlinn
og að aldrei hefir komið iil niála
að skerða fullveldi þeirra þar.
Stjórn Bandaríkjanna á að
vísu að vera heimilt að hafa all-
marga starfsmenn sína á vellin-
um, þeir eru áætlaðir 600. sem
allir þurfa hjer landsvistarleyfi
og atvinnuleyfi, sem hverjir aðr-
ir útlendingar, og allir lúta þeir'
íslenskri lögsögn, dómgaidu og
iögreglu og yfirstjórn íslendinga
á vellinum er tvímælalaus.
Tillögur Framsóknar
síst hagkvæmari.
Aðstaðan er því slík, að
Bandaríkjastjórn ef heimilað að
láta tiltekna starfrækslu eiga
sjer stað á vellinum, hún ber
sjálf ábyrgð á þeirri starfrækslu,
sem í hennar þágu'er og greiðir'
allan kostnað, sem af henni leið-
ir. en allt lýtur þetta íslenskum
lögum. Yerður mjiig að draga í
efa, að Islendingum yrði hag-
kvæmara, Jiótt þeir tæki sjálfir
að nafninu til við rekstrinum
með þeim hætti, sem till. hátt-
virtra Framsóknarinanna gera
ráð fyrir.
&
Segja má, að í báðum tilfell-
um sje mjög undir því komið,
hvernig framkvæmdin fer úr
hendi. Svo er uvn alla samninga.
Hitt er fjarstæða að segja, að
með samningsfrumvarpiriu, svo
sem það liggur fyrir, sje heimil-
að að setja herstöð á Keflavík-
urvöllinn. Engin nauðsyn til
slrks er hugsanleg í sambandi
við herstjórn og eftirHt Banda-
ríkjanna í Þýskalandi.
Ef Bandaríkin framkvæmdu
samninginn á þann veg jafngilti
það hernámi landsins af hálfu
Bandaríkjanna og gæti menn þá
alVeg eins ályktað sem svo, að
lendingarrjettur kaupflugfara
hjer á landi, en til slikra lend-
inga hafa Bandaríkiri nú þegar
rjett, gæti leitt lil herstöðva
þeirra .því að ekki þyrfti annað
en að vopna kaupförin ófor-
varandisk og láta þau ætíð mörig
sitja samtímis á flugvelli hjer,
Frh. á bls. 12. *.