Alþýðublaðið - 16.06.1920, Side 1
Alþýðublaðið
öefið ilt af A-lþýðuílokknum.
1920
Miðvikudaginn 16. júní
134. tölubl.
Rikisrekstnr eða
einstakra manna.
Morgunblaðið flutti síðastliðinn
laugardag viðtal við borgarstjór-
ann á Akureyri. Viðtalið var eigi
ritað af neinum Morgunblaðsrit-
smiðanna, heldur af settum rit-
stjóra vikublaðs hér í bænum, er
mun hafa ætlað það sínu blaði,
en hætt við og látið Mgbl. hafa.
Borgarstjórinn er maður frjálslynd*
ur og mintist þar á ýmsar um-
bætur í anda jafnaðarmanna er
verið væri að gera á Akureyri og
kvað meðal annars hið mesta ó-
happ að bærinn skyldi missa af
öllum lóðum á Oddeyrinni, er út-
lent félag svældi undir sig. Einn-
ig gat hann um ýms nytjafyrir-
tæki, er bœrinn aitlaði að gera.
Suma furðaði á því að Mgbl.
skyldi birta jafn skynsamleg um-
mæli og þar komu fram, enda leið
eigi á löngu áður en einhver, er
stendur Morgunblaðinu nálægt,
tók sér penna í hönd og ritaði
grein f blaðið daginn eftir, er hét
,Ríkisrekstur eða einstakra manna'.
Þessi grein á að vera einskonar
gagneitur gegn ummælum borgar-
stjóra, svo iesendur blaðsins skyldu
eigi sýkjast alvarlega af heilbrigð-
um hugsunarhætti. Þvf satt er það
þótt sorglegt sé til þess að vita,
að Mgbl. er látið þegja sannleik-
ann í hel ef hægt er, en segja
hrein og bein ósannindi ella. Þetta
má heita algilt þótt sérstaklega
sé því beitt gegn jafnaðarmönnum
og þeirra stefnu.
Morgunblaðið hefir áður orðið
fyllilega undir í deilum við AI-
þýðublaðið um ríkisrekstur og er
mesta furða að það skuli voga sér
út í slík vandræði á ný. Þvf hefir
verið sýnt og sannað með óyggj-
andi tölum að ríkisrekstur borgar
sig alstaðar betur ýyrir heildina,
en rekstur einstakra manna. Það
hefir verið bent á það, að kostn-
aður við framleiðsluna eða skift-
ingu hennar (verzlun) hlyti ætfð
að verða minni er alt væri rekið
undir einnistjórn. Fólkshald minna,
minni verkfæri, minna húsrúm og
svo mætti lengi telja.
Væri verzlunin í Reykjavík í
höndum bæjarins, mundi stjórn
hennar ekki detta í hug að hafa
jafntnargar skrifstofur og nú eru,
það mundi ekki þurfa. — Hús-
næðisvandræðin, sem nú eru stærsta
Döl vor Reykvíkinga, væru úr sög-
unni.
Því hefir verið haldið fram, að
menn myndu eigi vinna jafn trá-
lega við opinber fyrirtæki, sem
einstakra manna. Þetta hefir verið
marg hrakið. Það vita allir að út-
lend auðfélög eru flest rekin af
mönnum sem lítið eða ekkert eiga
í þeim, að embættismenn lands
vors og annara landa eru óræk-
asta dæmið um það, hvort sifkt
er ekki helber bábilja, að eigi
fengjust nægir trúir menn.
Það er sjaldnast gróðavon fyrir
æðstu embættismenn og stjórnendur
vora að ráða sem bezt fram úr mál-
um þjóðarinnar. Það er eins og oft
og oftast skylduræknin og heiðurs
vonin sem knýr þá áfram. Sé litið
á þetta frá öðru sjónarmiði hefir
opinber rekstur enn meiri farsæld
í för með sér, sem sé þá, að skyldu-
ræknin og dygg þjónusta skapar
betri menn, en mylna hinnar svo-
kölluðu frjálsu samkepni gerir úr
verzlunarstétt vorri.
En sieppum þeirri hlið málslns.
Morgunblaðið mun hafa nóg með
að fást við hina hlutrænu hlið,
þótt hinni andlegu hlið sé slept,
Þau ósannindi biaðsins, er hér
eru áður talin, eru tiltölulega sak-
laus, þann ósannindavef sjá allir
hugsandi menn f gegnum, en ver
fer fyrir blaðinu er það fer að
skýra jafnaðarstefnuna. Það segir
að jafnaðanmenn vilji að rfkið sé
eini vinnuveitandinn í iandinu, og
þjóðin öll starfsfólk rfkisins.
Sennilega fer blaðið þarna rangt
með af þekkingarleysi, enda vill
slíkt oft illa við brenna hjá því.
„Socialisering" þarf eklri endilega
að þýða það að viðkomandi at-
vinnuveg skuli leggja undir ríkið,
þ. e.: það pólitiska vald er ræður
ríkinu. Nýjustu kröfur jafnaðar-
manna í þessum efnum fara þó
nokkuð í aðra átt. Aðalatriðið
fyrir þeim er að fá stjórn, eða
hlutdeild í stjórn fyrirtækjanna,
hvort sem það verður með því að
leggja þau undir ríkið, eða raeð
því að einstakir menn haldi eign
og rekstri áfram.
Þessi krafa er sprottin af mjög
eðlilegum orsökum. Verkamönnum
er enginn hagur í þvi að leggja
fyrirtæki undir ríki sem er stjórn-
að af „kapitalistum", sem myndu
máske nota sér aukið vald til að
kúga verkamenn og smælingja
enn meir en áður.
I þessu sambandí nægir að
benda á „sovjets" í Rússlandi,
„Betriebsrat" í Þýzkalandi og kröf-
ur franskra verkfallsmanna nú síð-
ast.
Samkvæmt kenningum Marx-
ista, á öreigalýðurinn að ná hin-
um pólitisku völdum, gera fram-
leiðslutækin að þjóðareign, rfkið
sem áður hafi aðeins verið gert
til að kága lægri stéttirnar, falli
burt af sjálfu sér og framtíðar-
stjórn (ríki) verði aðeins eftirlit
með iðnaði og verzlun.
Marxistar vilja því upp hefja
ríkið. Raunar hafa komið fram
ýms litbrigði af skoðunum jafnað-
armanna er of langt yrði upp að
telja, en fæstir hafa skoðað ríkið
sem endanlega fyrirkomulagið.
Hitt er annað mál þótt nota
verði ríki verkamannanna til að
koma á því skipulagi — plægja
þannig akurinn — að ríkis þurfi
eigi við. En aldrei myndu jafnað-
armenn yfirleitt fagna yfir því,
þótt eitthvað yrði lagt undir rfkið,
svo lengi sem þeir (þ. e. verka-
mennirnir) fengju eigi hlutdeild
um stjórn þess sjálfir.
Lengur skal eigi telja. Vonandi
nægir þetta til að sýna og sanna
að greinin umrædda í Mgbl. var