Morgunblaðið - 22.04.1947, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 22. apríl 1947
MöStíUNBLADIS
9
KRISTJÁN KONUNGUR
ÞEGAR þýski herinn hafði
haldið Danmörku í járngreip-
um hernámsins í ein tvö ár,
varð Kristján konungur X fyr-
ir því slysi, að hestur hans
hnaut með hann, er hann var
á heimleið að konungshöllinni,
svo hann datt af baki. Var álit-
ið að lögð hefði verið snara fyr-
ir hestinn, til þess að freista
þess, að konungur slasaðist. —
Fótbrotnaði hann í fallinu og
átti lengi í því meiðsli. Má heita
að hann hafi upp frá þeim degi
aldrei fengið fulla heilsu.
Vorið 1945, er Danir fögnuðu
friðnum, uppgjöf Þjóðverja og
brottför nasistahersins úr land-
inu, og þeir hyltu konung sinn
fyrir leiðsögn hans gegnum
þrengingar hernámsáranna, gat
hann ekki lengur staðið heilum
fótum. Það þótti landsmönnum
mest um vert, að hann skyldi
þó fá að lifa þá stund, að þjóð
hans væri aftur frjáls og gæti
fært honum þakkir sínar í heyr
anda hljóði fyrir frábæra for-
ustu hans.
Þakkir þjóðarinnar voru end
urteknar á 75 ára afinæli kon-
ungs þ. 26. sept. sama haust,
þegar höfuðborg Danmerkur
var klædd í hátíðabúning og
efnt var til einna hinna mestu
hátíðahalda, er nokkurn tíma
hafa átt sjer stað þar í borg.
Enn áttu Danir því láni að
fagna, að irtnn 75 ára konungur
rjeði þar ríkjum, er á undan-
förnum árum hafði reynst svo
styrkur foringi þjóðar sinnar,
að hans verður hjeðan í frá
minst í sögu Dana við hlið merk
ustu þjóðhöfðingja þeirra.
En það var líka Kristján Jron
ungur hinn X, sem aldrei, eitt
augnablik, vjek frá varðstöðu
sinni, sem vökumaður þjóðar-
innar, á meðan hún var í hel-
fjötrum hins þýska hernáms.
Jafnvel þótt hann væri sjálfur
fangi setuliðsins, tókst honura,
með stefnufestu sinni, glögg-
skygni, skyldurækni og þjóð-
rækni, að sameina að heita má
alla þjóð sína, til hinnar fræki-
legustu varnar gegn þýskum
áhrifum og yfirgangi.
Það var undir forustu hans
og með hann sem einingar-
merki, af fólk af öllum stjett-
um, úr öllum flokkum, ungir
og gamlir, konur og karlar,
lögðu fram Iíf sítt og krafta i
andstöðuhreyfingunni gegn
hinu þýska valdi. Þetta varð
ekki aðeins gæfa dönsku þjóð-
arinnar, heldur fagurt fordæmi
öllum kúguðum þjóðum heims,
smáum- og stórum. Því hjer
sannaðist á áþreifanlegan hátt,
að enginn heragi, engar víg-
vjélar, engin kúgun; hversu
harðbrjósta sem hún er, getur
hnekt einingarvilja og lýðræð-
issinnaðra frelsishugsjónum
þjóða.
★
Konungshugsjón, eins og hún
hefir birst og Iifað með Dönum,
er okkur íslendingum á marg-
an hátt lítt skiljanleg. Þegar
forsætisráðherrar Danastjórnar
ganga fram á svalir Amalie-
borgarhallar í hvert sinn, sem
einþver konungur þeirra hefir
andast, og tilkynna „Konung-
urinn er dáinn — Lifi konung-
urinn“, þá getur íslendingum
fundist slík athöfn einkennileg.
Æfi hans og starf
Vinsælasti þjóðhöfðingi Dana
Kristján konungur X.
Enn í þessum fáu og einföldu
orðum birtist kjarninn í kon-
ungshugsjón og kónungsholl-
ustu dönsku þjóðarinnar.
Þégar slík tilkynning er gef-
in út, og þjóðin harmar konung
sinn, þá er það hverjum Dana
raunabót, að annar tekur þeg-
ar við hinu auða sæti. En óskir
alþjóðar fylgja hinum nýja
þjóðhöfðingja um það, að hann
muni í -hvívetna verða virðing-
arstöðu sinni vaxinn og þjóðin
megi vaxa með honum.
Konungdæmið er Dönum svo
í merg runnið, að þeim fyndist
þjóðin vanburða, ef hún hefði
ekki konung sinn. En það er
mikil gifta fyrir þjóð, sem þann
ig er skapi farin, að hún skuli
hafa eignast annan eins þjóð-
höfðingja og Kristján X, sem
með landsföðurlegri umhyggju
og karlmenskudug leit á ger-
yalla þjóð sína sem sitt heim-
ilisfólk»og hafði því tök á að
beita persónulegum áhrifum á
orð og gerðir landa sinna, þeg-
ar mest á reyndi.
nokkurra ára skeið, var hann
kominn að þeirri niðurstöðu og
fór ekki dult með, að lýðveldis-
skipulagið ætti ekki við Dani.
Það stefnuskráratriði visnaði
því upp hjá jafnaðarmönnum.
En byltingarflokkur kommún-
ista, er á stríðsárunum fjekk
nokkuð fylgi í Danmörku,- hef-
ir talið sjer hentugast að láta
lítið bera á kröfunni um af-
nám konungdómsins.
Alþýða manna í Danmörku
lætur sjer ekkert tækifæri úr
Kristján konungur X var fædd
ur 26. september 1870, 7 árum
eftir að afi hans, Kristján IX,
settist að völdum í Danmörku.
Faðir hans, Friðrik VIII Dana-
konungur og þáverandi ríkis-
erfingi, giftist árið 1869 Louisu
dóttur Karls XV Svíakonungs.
Fullu nafni hjet hann Kristján
Karl Friðrik Albert Alexander
Vilhjálmur.
Þau Friðrik rikiserfingi og
Louisa eignuðust alls -8 börn,
en Karl, bróðir Kristjáns kon-
ungs, var nsestelstur — núver-
andi Hákon VII Noregskonung-
ur. Börn Friðriks ríkiserfingja
fengu borgaralegt, fremur
strangt uppeldi. Voru þeir
bræður, síðar konungar, Krist-
ján og Hákon, snemma vandir
á mikla reglusemi í dagfari
sínu. Voru þeir látnir rísa úr
1 rekkju klukkan 7 á morgnana,
I Þegar þeir höfðu aldur til, var
' degi þeirra skift milli lærdóms-
iðkana og líkamsíþrótta. Lögð
j var áhersla á, að þeir kynntust
sem best lífskjörum almúgans
. í landinu, til þess að þeir gætu
Fyrstu áratUgina, sem jafn-
aðarmenn efldu áhrif sín í Dar
mörku, höfðu þeir það að sjálf-
sögðu á stefnuskrá sinni, að
Danmörk fyr eða síðar yrði gerf
að lýðveldi. En þegar hinn mik-
ilsmetni foringi danskra jafn-
aðarmanna Th. Stauning, hafði I
haft stjórn landsins á hendi um Kristján konungur setur Alþingi a Þingvöllum 1930.
%
greipum ganga, til þess að aug
lýsa konungshollustu sína. Kem
-ur þetta fram að- heita má dag-
lega. Til dæmis í hvert skifti,
sem lífvarðarsveit konungs
gengur um höfuðborgina með
hljóðfæraslætti. Þessi daglega
hátíðarstund Hafnarbúa minnir
þá altaf á hinn vinsæla konung
sinn og það öryggi, sem kon-
ungsvaldið hefir skapað í huga
hvers borgara landsins.
Að vísu voru þeir menn til
fyrir nýafstaðna heimsstyrjöld,
sem litu svo á, að konungdæmið
væri í Danmörku úrelt, eins og
það hefir reynst víða annars-
staðar í heiminum. En eftir frels
isbaráttu Dana á undanförnum
árum og forustu Kristjáns X
í þeirri baráttu, mun enginn
danskur þegn með sanngirni
geta haldið því fram, að annað
sj^ hagkvæmara hinni dönsku
þjóð.
★
gert sjer gleggri grein fyrir því
á fullorðinsárunum, hvað þjóð-
inni væri fyrir bestu.
Atján ára gamall tók Krist-
ján prins stúdentspróf, ásamt
Karli bróður sínúm. Þótti það
bera vott um skilning ríkiserf-
ingja á tíðarandanum, að hann
skyldi fyrstur manna í sinni
stöðu láta syni sína þreyta sama
lærdómspróf og aðrir, er njóta
vildu æðri mentunar í landinu.
Er Kristján prins var átján
ara var hann gerður að riddara
af fílsorðunni. Hinn 6. maí
1889, gerðist hann óbreyttur
hermaður í lífvarðasveitinni.
Sama haust hóf. hann nám í liðs
foringjaskólanum í Höfn, og
lauk þar burtfararprófi tveim-
ur árum síðar. Það haust, 1891
varð hann liðsforingi og fastur
embættismaður í hernum. — Á
næstu árum lagði hann stund
á herþjónustuna, var um tíma
í skóla riddaraliðsins í Randers
á Jótlandi, en nokkru síðar nem
andi í virkisgerðarskóla verk-
fræðingaliðsins. Sýndi hann
mikla ástundun í því, að kynn-
ast öllum hernaðarstörfum sem
rækilegast.
★
Árið 1894, hafði systir hans
Louisa, gengið að eiga Friðrik
prins af Schaumburg-Lippe. —
En tveimur árum síðar fór
Kristján prins, ásamt föður sín
um, í heimsókn þangað suður
eftir. Komu þeir við hjá Frið-
rik * Franz III stórhertoga aí'
Mecklenburg-Schwerin. Þar
bar fundum þeirra fyrst sam-
Kristjáns prins og Alexandrínu
prinsessu. '
Árið eftir fór Kristján prins
aftur í kynnisför til Louisu syst
ur sinnar, en þaðan til Cannes í
S.-Frakklandi. Þá voru þau þar
með börnum sínum, stórhertog-
inn af Mecklenburg-Schwerin
og kona hans. Þar trúlofuðust
þau Kristján prins og Alexand-
rína prinsessa.
Alexandrína drottning er
fædd þann 24. desember 1879.
Hafði stórhertoginn faðir henn
ar mjög litla viðhcjfn í hirðlífi
sínu. Sat mest á sveitasetri sínu
þar sem Alexandrína prinsessa
ólst*upp við holja sveitasiði. —
Hún fekk ágæta mentun í upp-
vextinum, lagði stund á hljóm-
list, kyntist klassiskum bók-
mentum og lærði að tala ensku
og frönsku sem móðurmál sitt.
Þ. 26. apríl 1898, hjeldu þau
brúðkaup sitt í Cannes/Kristján
prins og Alexandrína. En mán-
uði síðar komu þau til Kaup-
mannahafnar. Var tekið á móti
þeim með mikilli viðhöfn. Sett-
ust þau að í Amalíuborgarhöli,
en sumarvist höfðu þau í mörg
ár í höllinni Sorgenfrí í Lyng-
by. Þær fæddust þeim synirnir
tveir, Friðrik o^ Knútur, á
næstu tveimur árum.
★
Á næstu árum hjelt Kristján
prins áfram starfsemi sinni i
danska hernum. Árið 1905 var
hann skipaður undirofursti og
kallaður til þjónustu í Árósum.
Sama haust var Karl bróðir
hans krýndur Noregskonungur,
en þ. 29. janúar 1906, andaðist
iKristján konungur IX. Varð
Kristján prins þá ríkiserfingi,
Framh. á bls. 10