Morgunblaðið - 09.09.1947, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. septr. 1947
MORGJJ y BL.4ÐIÐ
Auka barf framlei
BHMH
ÞEGÁR fjárhagsráð hóf störf
sín fyrir tveim mánuðum, var
það þess fyrsta verk að reyna
að gera sjer grein' fyrir gjald-
eyrisástandi landsins eins og
það er nú, og jafnframt að setja
saman áætlun um innflutning
síðari hluta þessa árs og vænt-
anlegar gjaldeyristekjur á sama
tíma.
Hlutverk fjárhagsráðs er
fyrst og fremst bað að semja
slíkar áætlanir og samræma
þær ástandinu í fjárhags- og
gjaldeyrismálum þjóðarinnar
eins og það er á hverjum tíma,
og að sjá um, að innflutningi
til landsins Verði hagað í sam-
ræmi við það, auk arnarra veiga
mikilla verkefna, sem ráðinu
eru ætluð, og hjer skal ekki
rætt um sjerstaklega að svo
stöddu.
Fjárhagsráð skilaði svo til
ríkisstjórnarinnar nú fyrir
skömmu skýrslu sinni um þess-
ar athuganir, en blöðuuum var
afhent skýrslan í gær (föstu-
dag) til birtingar.
Það hefur orðið að samkomu-
lagi milli fjárhagsráðs og ríkis
stjórnarinnar, að jeg fylgdi hjer
í útvarpinu skýrslu þessari úr
hlaði með nokkrum orðum,
gerði grein fyrir einstökum
atriðum hennar og þeim ráð-
stöfunum sem ýmist. hafa verið
gerðar eða er venð að gera til
þess að mæta því éstandi, sem
hún lýsir.
Jeg held, að þetta verði best
gert með því að hafa hjer yfir
í stuttu máli efni skýrslunnar,
en til þess að þreyta ekki hlust-
endur um of og til þess að reyna
að halda heildarmjmdinni sem
skýrastri verða ekki allar tölur
hennar teknar hjer. enda geta
menn þá sjeð það, sem á vantar,
í dagblöðunum.
(Þá rakti viðskiptamálaráð-
herrann skýrslu fjárhagsráðs,
en þar sem skýrslan heíir áður
verið birt, er ekki ástáeða til að
endurtaka það hjer. Síðan sagði
hann:)
Gjaldeyrisforðinn npp urinn.
Þessi mynd sem skýrsla fjár
hagsráðs bregður vpp er ekki
glæsileg. Gjaldeyrisforðinn er
upp urinn. Verður þá fyrst fyrir
að spyrja: Til hvers hefir hann
verið notaður?
Nettóinneign bankanna er-
lendis komst hæst í nóv. 1944
og nam í lok þess mánaðar
582 V2 milj. kr.
Samkvæmt skýrslu fjárhags-
ráðs hefir nýbyggingarráð veitt
gjaldeyrisleyfi samtals að upp-
hæð um 350 miljónir króna til
svokallaðra nýsköpunarfram-
kvæmda. Þá telur viðskiptaráð,
að það hafi veitt leyfi til sams-
konar framkvæmda, umfram
leyfisveitingar til venjulegrar,
eðlilegrar fjárfestingar, til hús-
lugor ekkiu
Útvðrpsræða Emils Jénssonai
viðskiptamálarái
ruen
halla, sem árlega liefir orðið á
hinni venjulegu utí nríkisversl-
un og má vitaskuld um það
deila nú, hvort ekki hefði mátt
spara sjer nokkurn hluta þess
gjaldeyris, sem á þessum árum
hefir verið notaður sem venju-
legur eyðslueyrir.—Það kemur
því út af fyrir sig ekki ó óvart
að þessi forði sje horfinn. Það
hefir verið ljóst að hverju
stefndi með'nann. Það var t. d.
skýrt fram tekið af mjer á aðal
fundi verslunarráðsins s. 1. vor,
að framvegis yrði að reikna með
því að þessi forði væri þegar
notaður og framvegis yrði að
miða innflutningir.n við það
sem aflaðist árlega, ef ekki ætti
að safna skuldum. Það sem kem
ur á óvart, og það sem erfið-
leikunum veldur, er fyrst og
fremst hve útflutningurinn verð
ur miklu minni er. rökstuddar
vonir stóðu til í ársbyrjun.
Áætlanir um gjaltíeyristekjur.
Um áramótin síðustu fól þá-
verandi atvinnumálaráðherra
nefnd manna, að gera áætlun
um útflutningsmöguleika Is-
lendinga á þessu yfirstandandi
ári, 1947. Nefndin‘skilaði áliti,
að fengnum upplýsingum frá
þeim aðilum, er gers.t máttu um
þetta vita, svo sem sölusam-
böndum framleiðenda og fram
leiðendum sjálfum, beint.
Af nefndaráliti þessu mátti
ráða, að nefndin teldi útflutn,-
ing sjávarafurða einna geta orð
ið allt að 800 milj. kr. og jafn-
vel meira á árinu Þó er skylt
að geta þess, að bæði nefndar-
mönnum og öðrum. sem skýrslu
þessa eða nefndaráiit fengu til
athugunar, var ljóst, að hjer
var um að ræða hámark, sem
því aðeins gat staðist, að mjög
vel aflaðist og afurðirnar seld-
ust yfirleitt fýrir hátt verð. —
Þess skal getið, til að fyrir-
byggja misskilning. að þessi á-
ætlun var aldrei lögð til grund
vallar fyrir innfliitningsleyfa
og gjaldeyrisleyfaveitingum.
Siðan hafa verið gerðar ýms-
s? tilraunir til að áætla þetta
útflutningsmagn og verð, og í
stuttu máli má segja, að sam-
Leiðir til úrhóta.
Þessu nýja viði orfi má hu^sa
sjer að mæta á brennan hátt:
1) með eriendri lániöku. 2 ' :neð
auknum útflutninpj. og 3) með
því að drega úr innflutningi og
annari rjaideyrisey V.u.
Fyrstu i'iðina. lántökuhið-
ina, hygg jeg að fáa fási að
fara, nema í ýírustu nauðsyn,
enda skammpóður vermir, og
kemur fvr n vari" að .skulda-
dögunum. Þ > getur v'ri ' riett-
lætsnlegt og nauðsynlegt að
taka bráðabirp^rlán um stund-
arsaki". til að I"”=a í hili úr
vandræ’hjm. • ndr hefi- j að '/er
ið gert. þar sem Landsbankinn
hefir á þessu ári fer.gið t.il bráða
birgð:
upp
ins.
an útflutning og innflutningy á
íslenskum peningaseðlum og
herða á eftirliti með innflutn-
ingi 03 útílutningi erlendra
seðla.
Alt eru þetta ráðstafanir,.sem
miða að hinu sama. Með þeim
er verið að reyna að tryggja
nauðsynlegan gjaldeyri til að
halda atvinnuvegunum í horfi
og tryggja rjettláta skiptingu
[ þeirra neysluvara, sem inn
j verða fluttar. Jeg vænti. því
þess, að-þeim ráðstcfunum, sem
gerðar hafa verið þogar, og sem
nauðsynlegt verðu>’ að gera í
þessu sambandi, verði tekið
með skilningi, í því trausti að
ekki verði fario þar lengra en
nauðsyn krefur.
NiðurgreiSsIa ríkissjóðs.
En það er því miður einnig
öhnur hlið á þessu máli. Nú um
alllangt skeið hcfir ríkisstjórn-
a I miU. £ • -'m "reiðist in orSið að verja roiklu fje úr
f gjaldeyrisæ: jum árs- ríkissjóði til þess að framleiðsl-
?n ekki stöðvist, vegna of mikils
tilkostnaðar í samanbúrði við
Cnnur 1-i'in ren, jeg nefndi, j
aukning útfhúnlngíins. er sjáif j-öluverð afurðanna. Hefir þetta
sagt flestum huebekkurt, enda i veri5. framkvæmt á þann hátt,
sleitulaust unnið að því und- jverðlagi á ýmsum nauðsynja
anfarin ár og er enn. að undir- !vörum hefir verið haldið niðii
búa það mál. og fil bess varið;me® greiðslum úr ríidssjóði, til
megininu af öllum gialdeyris-j ^eFS a® vísitala framfærslu-
forðanum. En eins cg allir vita I kosinaðar og bar með launa-
er þessi aukning framleiðslu-1 f?!'ei3slur hæ.ckuðu ekki upp í
tækjanna ekki nemp að nokkru ;lf3a^ verða óviðráðanlegar fyr
leyti komin til frrmkvæmda! framleiðendur. Sömuleiðis
ennþá. Aðeins lítiú hluti tog- I hefir verið tryggt efurðaverð á
araflotans nýja. er kominn. en | ýmsum framleiðsluvörum, með
hann er nú rífellt p* 'aukast. i ■"v”,r?t'3 • rikissjóðs, svo b.átt, að
og til hans standa miklar von-
ir,- Flutningaskipin. sem verið
er að byggja, eru fyrst að
byrja að koma nú. og að lang-
Samlega mestu leyti ókomin, og
fleira mætti telja. Með þessum
nýju framleiðslutækjúm eigum
við að standa vel að vígi. þegar
þau eru öll komin og geta v°nð
í fullum ganej, en í augnablik-
inu hiálna þau ekki nema að
litlu leyti.
Dregið úr gjaldeyrlseyðslu.
Okkur Pr bví nauðugur einn
kostur, að takmarka ihn^luln-
in<?inn og gjaldevriseySsluna.
það sýnilega næst nú hvergi
nærri á sumum vörutegundum.
Femur þetta til með að kosta
ríkissjóð tugi miljóna lcróna. En
hví aðeins hefir verið hægt að
halda framleiðslustsrfseminni í
' orfi, að þessi meðgjöf hefir
fengist.
Nú. þegar draga verður úr
inrflutningi, og þar með úr
:ollt;kjum ríkissjóðs, sem eru
hans aðaltekjur, — og þær vör-
•r, scm fyrst verða bannaðar
cru þær, sem hæsti tollurinn
->r greiddur af — minka mögu-
’eikar ríkissjóðs til þessarar
'farfsemi svo. að viðbúið cr að
verði að hætía hsmi að
Ráðstafanir í þá átt hafa begar ] lan’;l
\rpri3 vovðar o"r er verið að gera. I mestu eða öllu leyti. Verðu
Takmörkun innflutningsinp ulýt þó ao samræma til fulls fram 1 iagnaðarboðskapur, því miður.
næsíu daga kalla til funda þá
aðila, sem hjer eiga hlut aff
máli og freista þess að finna
hina bestu lausn. Því eitt er
nauðsynlegast af öllu í þessum
málum — framleiðslan má ekki
stöðvast —. Ef hún gerir það
þá fyrst er veruleg vá fyrir
dyrum.
♦
Lánsf járþörfin.
Eitt atriði enn í skýrslu fjár
hagsráðs vildi jeg minnast á,
en það er lánsfjárþörfin. Á
undanförnum árum hefir geysi-
ör fjárfesting átt sjer stað, sem
best kemur fram í hinum miklu
útlánum bankanna. íbúðar-
húsabyggingar hafa aldrei ver
ið meiri, skólahúsbyggingar,
sjúkrahúsbyggingar og ýmsar
aðrar opinberar byggingar hafa
einnig verið miklar og fleiri
en áður. Hafnargerðir og raf-
veituframkvæmdir hafa einnig
verið fjárfrekar og kallað á
mikið lánsfje. Auk þess koma
öll framleiðslutæki, sem keypt
hafa verið; og kostað óhemja
fjárfestingu. Þaff er því ekki
furða að handbært fje banka
og lánsstofnana hafi gengið til
þurðar, encla er svo komið, að
segja má að það sje nú þegar
alt bundið. Þó liggja nú fyrir
hjá Landsbankanum einum um
sóknir um lán frá ríki og op-
inberum aðilum, eingöngu, sam
tals að upphæð nærri 200 milj.
kr., og útlit fyrir að aðeins sje
hægt að sinna litlum hluta
þessara umsókna. Margar
þeirra eru þó þannig vaxnar,
að fjeð verður að fást, fram-
kvæmdum er ekki hægt að
fresta. Virðist þá ekki nema
um tvær leiðir að ræða, ann-
aðhvort að binda á einhvern
hátt það fje, sem laust er í um-
í'erð, og er mikið, með skyldu-
lánum, eignaskatti eða hvoru-
tveggja, eða taka erlent lán.
Enn eru í umíerð um 160 milj.
króna í seðlum, sem fróðir
menn telja helmingi of mikið,
að minsta kosti, og eykur að-
eins á verðbólguna. — En fram
úr þessu máli verður næsta Al-
þingi að ráða.
Horfast í augu við
síaðreyndirnar.
Jeg býst nú við að mörgum
þyki nóg komið, og sannarlega
hefir þetta ekki verið neinn
ur að. fylgja skömirtun. til þess
að því sem fæst innflutt, verffi
jafnt og rjettlátle^a skint.
leiðdukostnaðinn því markaðs
veríi, sem á hverjum tíma fæst
En það er eins með þessi mál
og önnur, að það er best að
vörum, skófetnaffi. vefnaðar-
vöru, bi'sábelöum hrcinlrítir-
vörum, bensíni, bifreiðagúmmi
eiginlegt fyrir þær allar hafi í Skömmtun á kaffi. sykri, korn-
verið að þær hafa farið mjög
ört lækkandi eftir því sem lið-
ið hefir á árið.
I áætlun Landsbankans um
útflutninginn á árinu, sem gerð
var snemma á s. 1. sumri og
getið er um í skýrslunni, var
heíir í lengstu lög reynt að
spyrna á móii broddunum,
11 _ynt að halda sömu eða svip-
uðum lífskjörum almennings,
bygginga, bæði árin 1945 og gert ráð fyrir, að gjaldeyristekj
1946 samtals fyrir að minsta
kosti 80 milj. kr., og raunar
telur viðskiptaráð, að telja
mætti þessa upphæð enn all-
miklu hærri. Hefir þá verið vár
■ ið af gjaldeyrisforffanum, eins
og hann varð mestiu, milli 70—
80% til n ý s k öpu n a r f r a m -
kvæmda, eða að minsta kosti
430 milj. krór.a. Afgsngurinn
heíir svo farið tfl a5 jafna þann
urnar yrðu 367,7 milj. kr. Nú
hefir sú áætlun verið lækkuð
ofan í 309 milj. kr. og þó sýni-
legt í dag að nokkrir liðir þeirr-
ar áætlunar eru enn of háir.
Það er þetta, sem aðaleríiðleik-
únum veícTúr svo og því, að við
eigum ekki nú nema fáá milj-
ónatugi til ráðstöfunar þá fjóra
mánuði, sem eftir eru af ár-
inu.
og by'ggingarefni héfir begar , og hefir fengið þingheimild til
verið tekin upp. og er þess að að verja í því skyni 35 milj.
vænta að almem.ingtir taki , kr. cg rr.un þó verffa að verja
henni með skiiningi Því að hún miklu hærri upphæð í því
er fyrst og fremst til þess ger'5, | skyni; — en þegar alt ber að
að tryggja rjst'tláta skiptingu á , í senn, hækkun kaupgjalds og
bví, sem inn fæst. hvort sem , lcndbúnaðarafurða innanlands,
það verffur mikið effa lí '.ið. Þá , verffmæíi úftlutningsvörunnar
hefir einnig verið ákveðiff, að lækkar, qg geta ríkissjóðs til
banna alla eignayfirfærsiu, • styrktar er síórlega skert með
ferðalög til útlanua o? taka ; fakmörkuðum innflutningi, þá
upp st,fángt’eitiríjf með þvíýáð Ár ekki únt’' sð halda : í sama
Ölíum 'er)«ndúm g.'sldeýri,: sjie' KorfInu lerfgúr 'þá' verffur áð
grípa til nýrra ráða. Hver' bau
skilað til bankanha. Voru síðast
liðinn, rniffvikudag geíin,, út
bráðabárgðalög, sem bar.na all-
fyrir afurðirnar. Ríkisstjórnin I gera sjer grein fyrir þeim eins
og þau eru, og því aðeins fæst
einhver úrlausn, af viti, að
menn horfist í augu við veru-
leikann og reyni ekki að hlaup
ast frá honum og stinga höfð-
inu í sandinn.
Annars vil jeg að loki.m
segja það, að þó áð útlitið sje
ekki gott í bili, og ekki líkur
til að við getum fengið öllum
óskum fullnægt um innflutn-
ing og ferðalög til útlanda o. fl.
b. h., þá tel jeg ekki neina
ástæðu til að líta heldur of
svart á framtíðina. Við höfum
aldrei verið jafnvel búnir ís-
lendingar að framleiðslutækj-
um eins og nú, við höfum aldr
,ei átt jafnmörg og'jafngóð skip
Framh. á bls. 10
verða skal ekki rætt frekar
hjer, en ríkicstjórnin mun nú