Morgunblaðið - 05.03.1948, Blaðsíða 7

Föstudagur 5. mars 1948
MORGUN BLAÐIÐ
T
LISTIN í SOVJET-RÚSS
LANDI í HLEKKJU:
VESTURLANDABUAR eru van-
ir því, að sjerhver listamaður
skapi sín listaverk eftir eigin
höfði. Stjórnmálaagi sá, sem lista
menn í Rússlandi búa við, kem-
ur þeim því spánskt fyrir sjónir.
Kommúnistaflokkurinn, sem nú
er nákvæmlega skipulagður, til
þess að hrinda i framkvæmd
hinni nýju fimm ára áætlun, hef-
ir síðan 1546 verið að gefa út
bæklinga, þar sem hnútum er
kastað að rússneskum rithöfund-
um, tónskáldum og listamönnum
yfirleitt. Þeim er þar borðið á
brýn, að þeir hafi gert skyssur
í stjórnmálum, api vestræna list
og þeim hafi mistekist það hlut-
verk sitt, að vera leiðtogar „fjöld
ans sem þrælar“, eins og þeir
orða það, til þess að fagnaðar-
boðskapur kommúnismans geti
borist um allan hinn siðmennt-
aða heim. Það getur jafhvel ekki
hjá því farið, að rússnesku lista-
mennirnir pjálfir viti ekki alltaf
hvaðan á ?jg stendur veðrið. Rík-
ið gefur, ríkið tekur. Þó að þeir
meðtaki æðstu heiðursverðlaun
ríkisins eitt árið, er það engin
trygging fyrir því að þeir verði
ekki opinberlega ávítaðir á því
næsta.
Tónskáldin ávítuð
A stríðsárunum fengu Dmitri
Shostakovich og Sergei Prokofi-
eff æ ofan í æ viðurkenningu af
hálfu ríkisins fyrir tónsmíðar sín
ar og áttu þess vegna miklum
vinsældum að fagne hjá almenn-
ingi. Nýlega voru sjö rússnesk
tónskáld ávítuð opinberlega og
voru Shostakovich og Prokofiéff
efstir á biaði. Þeir voru ákærðir
fyrir, að tónsmiðar þeírra „bæru
sterkan keim af nútíma borgara-
legri tónlist Evrópu og Ameríku“.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
Shostakovish er settur í skamm-
arkrókinn. Fyrir tólf árum, þeg-
ar hann var hvarvetna viður-
kenndur sem eitt snjallasta tón-
skáld veraldarinnar, var ópera
hans „Lady Macbeth of Mitz-
ensk“ opinberlega fordæmd af
kommúnistaflokknum. Hann dró
sig í hlje í fimm ár. Það er ekki
banvænt að láta setja ofan í við
sig, en það getur verið óþægi-
legt.
Listamaðurinn
þjónn ríkisins
Þar sem listin er ríkisrekstur
er listamaðurinn þjónn : íkisins.
Honum ber í einu og öllu að lúta
aga ríkisins, eins og verksmiðju-
stjórnum, liðsforingjum í hern-
um og fulltrúum stjórnarinnar.
Það er ætlast til þess af lista-
mönnum, eins og öllum öðrum,.
að þeir efli viðgang flokksins og
haldi sig á flokks-línunni, eink-
um ef eitthvað sjerstakt er í húfi.
Þessa stundina eru hverskonar
svívirðingar um allt, sem vest-
rænt er, mjög á dagskrá hjá
flokknum. Shostakovich og Pro-
kofieff eru grunaðir um að hafa
lært af borgaralegum tónskáld-
um „ruglingslegan samsetning,
sem afskræmir hljómlistina og
gerir úr henni fáránlegan graut
af óskyldum hljóðum“.
En kannske þeir hafi alls ekki
lært þetta af tónskáldum Vestur-
álfu. Ef til vill hafa þeir skapað
þetta sjálfir, eins og einn landi
þeirra, Stravinsky, gerði fyrir
allmörgum árum. Ef til vill er
það eitthvað, sem þeir eru að
reyna að tjá, með þessum mis-
hljómum, og kannske flokks-lín-
an hafi breytst, en ekki þeir. En
það skiftir engu máli. Með tón-
smíðum sínum undanfarið hafa
þeir misboðið hinum opinbera
smekk.
Þeir einir. sem eru í miðstjórn
flokksins, eru undanskildir þessu
opinbera eftirliti. Og eini lista-
maðurinn, sem gæti verið undan-
skilinn, myndi vera sá, sem væri
algjörlega og í einu og öllu sam-
mála þeim í miðstjórninni. Það
eru þeir, sem skapa smekk Rúss-
Rússneskir listamenn
verða að fara
sr
kveði
nni nnu
Efíir Breok áfkinson
Brooks Atkinson, höfund-
ur þessarar greinar er leik-
listargagnrýnandi „The New
York Times“ og er kunnur
fyrir listgagnrýni sína, bæði
vestan hafs og austan. Hann
var blaðamaffur í Rússlandi
1936 o? síðar eftir styrjöld-
ina. — Fyrir grein sína um
Sovjetlýðveldin, sem hann
biríi cr hann kom heim frá
Moskva hlaut hann Pulitzer
verðlaun, fyrir framúrskar-
andi frásögn.
lands. Þótt þeir sjeu duttlunga-
fullir, miskunarlausir og oft á
tíðum bjánalegir, þá eru þeir ein-
lægir. Þeir eru hluti af ríkinu.
Miðstjórnin er ekki einungis að
reyna að skapa traustan efnahags
legan grundvöll Rússlands, held-
ur einnig sterka rússneska þjóð-
erniskennd. Menning rússneskra
borgara er óaðskiljanlegur hluti
ríkisins.
„Lisíin er vopn“
Menningnrlega á rússneska
þjóðin énn langt í land, borið
saman við aðrar viðurkenndar
menningarþjóðir, eins og leiðtog
ar hennar hafa oft og mörgum
sinnum bent á. Meginhluti þjóð-
arinnar er bændur eða afkomend
ur bænda, og rússneskir bændur
voru enn ánauðugir fyrir hundr-
að árum. En nú eru miklu færri
ólæsir í Rússlandi en nokkru
sinni fyrr. Þess vegna hefir þjóð
in aldrei verið eins móttækileg
fyrir menningarstraumum og nú.
Nýjir, fjöimennir hópar trúaðra
hafa myndast. Þar sem menning-
arviðleitninni er stjórnað ofan
frá, er hún ekkert annað en á-
róðurstæki, til þess notað að gera
fólkið hæfara til þess að inna
af hendi hin ýmsu störf fyrir
flokkinn. „Listin er vopn“, sagði
Marx.
En við skulum nú snúa okkur
frá hinum pólitíska tilgangi og
ræða um smekk almennings.
Hann er barnalegur. Rússneska
þjóðin hefir ekki enn haft þau
tækifæri nje það frelsi, sem hef-
ir skapað fágun í menningu okk-
ar. Smekkur almennings er mjög
óþroskaður, A yfirborðinu virðist
hann láta sjer nægja óbrotnar
skáldsögur, sem hafa þann til-
gang að auka siðgæði, kvikmynd
ir og leikrit, sem hafa sama til-
gang, málvérk, sem eru máluð í
anda ljósmynda, klassískan ball-
ett og músik, þar sem nóg er af
fallegum samhljómum.
Þar sem orðið „bylting“ er
mjög notað í rússneskum áróðri,
búast menn kannske við, að Rúss
ar hafi á prjónunum ráðagerðir,
er valdi byltingu í menningu
landsins. En það halda þeir ein-
ir, sem ekkert hafa kynnst rússn
esku þjóðinni. Hún er tildurslaus
og barnaleg. I stað þess að vera
byltingarsirmuð er rússnesk
menning smáborgaraleg og ber
keim af Viktoríutímabilinu. Hinn
dýggðugi borgari er mest og best
metinn. Mörg þeirra leikrita,
kvikmynda og balletta, sem við
höfum gaman að, myndu
hneyksla óheyrilega hinn alvöru-
gefna rússneska borgara.
Brot á settum reglum
meginorsök umferða-
slysanna
Mijiill ílstaáhugi
Hvað svc sem öðrum finnst um
rússneska list, þá er almenning-
ur í Rússlandi mjög hrifinn af
henni. Leikhúsin eru þjettsetin
áhugasömum áhorfendum. A
óperum og hljómleikum er alltaf
margt um manninn. Listasöfnin
eru full af fólki, sem hrifið er af
málverkum;m og höggmyndun-
um þar. Menn líta á listiilh með
hátíðlegri alvöru. Þar sem listin
er undir ströngu eftirliti og fólk
hefir ekki völ á öðru en því, sem
stjórnin hefir samþykkt að það
skuli sjá, er raunar ógerlegt að
segja um, hvort það myndi ekki
verða álíka hrifið af list, sem
bæri vott um enn rneiri snilli-
gáfu.
Okkur kann að virðast svo, sem
list, sem borin er á borð undir
ströngu eft'rliti stjornarinnar, sje
bragðlaus. Hún tekur ekki mikl-
um breytingum með árunum.
Með allt að því hundstryggð vak-
ir hún yfir gömlum erfðavenjum.
Leikrit Ch.ikhov eru leikin eins
og þau hafa verið ieikin í aær
hálfa öld og enn er haidið áfram
að sýna „Tsar Eyodor“, eftir
Tolstoy reglulega, eftir meira en
50 ár. Gerist nú leikurinn í leik-
ritum þessum all vjelrænn. Bols-
hoi ballett.inn, sem er tæknilega
fullkominn, er haldið áfram að
sýna reglulega. Ungu stúlkurnar,
sem Isadore Duncan þjálfaði í
öndverðri byltingunni; halda enn
áfram að dansa úrelta dansa henn
ar.
Ríkið liefur eftirlií
með ritverkum
Ríkið hefir eftirlit með fram-
leiðslu ritverka þar sem efnið er
sótt í sögu Rússlands og eru þau
til þess gerð, að hvetja rússneska
borgara til þess að leggja enn
harðar að sjer fyrir ríkið. Leik-
hús rauða bersins sýnir leikrit er
fjallar um orustuna um Stalin-
grad og áhersla er þar lögð á
hetjulega ættjarðarást Rússa. I
Art Filial leikhúsinu í Moskva
er sýnt leikrit um olíuframleiðsl-
una og á það að sýna fram á, að
rússneska borgjranum kunni að
takast það, ef hann sje nógu dug-
legur, að uppgötva olíulindir á
stöðum, þar sem værukærum
verkfræðingum hafi ekki tekist
að finna þær. Annað leikritið á
að benda á, að rússneski borgar-
inn sje hreykinn af föðurlandi
sínu, hitt á að hvetja hann tl
þess að drýgja meiri dáðir fyrir
það. Raunhæf málverk og brjóst
líkön af Stalin, Lenin og Molotov
eru algengasta tjáning'rússneskr
ar listar. Sjónarmið og ; koðanir
einræðisstjórnarinnar speglast í
öllum rússneskum listaverkum.
Það liggur í augum uppi, að
allt þetta er aðeins samband af
gömlum erfðavenjum og nútíma
hjegóma. En eins og rússneskri
menningu er nú háttað, virðist
það falla í góðan jarðveg hjá al-
menningi. Lenin lýsti því yfir, að
einstaklingurinn ætti ekki að
nota listina til þess að tjá skoð-
anir sínar, liún ætti að vera óað-
skiljanleg frá málstað öreiganna.
I dag, þegar ríkið er að vígbú-
ast, nú sem endranær, eiga lista-
menn ekki einast að velja sjer
j yrkisefni sem fjalla um foður-
landsást heldur verða iistaverk-
j in og að véra í þannig búningi,
að auðskilið sje öllum almenn-
ingi.
I Af okkar sjónarhóli sjeð, hiýt-
Framh. á bls. 8.
BLAÐIÐ átti í gær tal við Jón
Oddgeir Jónsson, fulltrúa Slysa-
varnarfjelagsins í sambandi við
hið hörmulega dauðaslys, sem
varð á Bústaðavegi s.l. mið-
vikudag.
— í samtali við mig, sem birt
var í Morgunblaðinu sunnudag-
inn 22. i. m. sagði Jón Oddgeir,
var m. a. bent á, að eitt af dauða
slysunum á s.l. ári hefði orsak-
ast af því að viðkomandi öku-
menn þverbrutu umferðarregl-
urnar. Því miður virðist þeíta
hafa endurtekið sig hier, er tveir
bílar mættust við opin gatna-
mót.
í umferðaregiunum segir svo,
að ef tvö farartæki mætist við
gatnarnót, beri þeim að bíða,
sem fær farartæki sjer á vinstri
hönd. Til þess að geta fullnægt
þessari skyldu er auðvitað ætl-
ast til að menn líti vel í kring-
um sig áður en þeir nálgast
gatnamótin. — Ennfremur telja
allir góðir ökumenn það skyldu
sína að draga mjög úr ferð-
inni, ef eitthvað hindrar útsýn,
og ef veður er vont, ber að taka
tillit til þess og haga akstrin-
um í samræmi við það.
Alt bendir til að við dauða-
slysið á Bústaðaveginum hafi
akstrinum ekki verið stilit í hóf
og ennfremur að ökumaður bif-
reiðarinnar R 3059 hafi ekki
gætt þeirrar varúðar sem skyldi,
þar sem hann heldur áfram inn
á vegamótin þrátt fyrir það að
önnur bifreið kemur honum á
vinstri hönd. Var þár með brot-
in sú meginumferðarregla, sem
fara á eftir við öll gatnamót.
Ekkert hindrar útsýnið á þess-
um stað og því verður að álykta
að ökumaðurinn hafi ekki beitt
atiiygiinni nægilega að umíerð-
inni á hliðargötunum
Það er hörmulegt að þurfa að
segja slíkt, að ungur maður
hafi látið lífið fyrir óaðgætni,
og sannarlega er ekki vakin at-
hygli á þessu til þess að áfella
eða dæma, heldur til viðvörun-
ar þeimi fjölmörgu, sem hafa
það ábyrgðarmikla starf á hendi
að stjórna farartækjum.
í dag átti jeg tal við einn af
starfsmönnum rannsóknarlög-
regluhnar um umferðaslys, sagði
Jón Oddgeir að lokum, og tjáði
hann mjer að reynsla sín væri
sú að flest umferðaslysin, bæði
minni og stærri, stöfuðu af því
að annarhvor eða báðir aðilar
brytu settar reglur. N úvita það
allir, að enginn fær bílpróf
nema hann kunni umferðar-
reglurnar. Verður því að álykta
að kæruleysi og vangá sje aðal-
orsök umferðarslysanna.
Þá má minna á, að nýlega
lá við dauðaslysi suður á Kópa-
vogshálsi, er ung stúlka ætiaði
yfir götu íyrir aftan strætis-
vagn, er stóð kyrr, en gleymdi
að gæta að umferðinni á veg-
inum og varð fyrir stórri bif-
reið, sem bar þar að í sömu
svifum.
Það eru eindregin tilmæli
Slysavarnarfjelags íslands til
gangandi vegfarenda og þeirra
sem ökutækjunum stjórna, að
fara ávallt eftir settum um-
ferða.reglum og hindra þannig
hin hörmulegu dauðaslys á veg
unum.
Ihnferðarmynd
1
1 A
í -€->■
\ ‘ '
Á B
A þessari mynd sjáið þið að
tvo hjólreiðamenn ber samtímis
að gatnamótum. Annar hvór
þeirra verður að draga mjög úr
ferðinni, eða nema staðar, til
þéss að forða árekstri. Hafið þið
athugað það, að umferðalögin
kveða svo. á, að undir slíkum
kringumstæðum ber þeim hjól-
reiðamanm eða bílstjóra, að bíða,
sem hefur farártæki á vinstri
hönð. — Samkvæmt því á B að
bíða, en A má halda áfram. —
Munið þessar tvær meginreglur
í umferðinni: Víkja til vinstri, er
þið mætið öðrum. Varúð til
vinstri er þið akið um gatnamót.
Það skal þó tekið fram, að síð-
ast nefnd regla leysir engan öku-
mann undan þeirri skyldu, að
sýna fylstu varfærni við vega-
mót, þótt hann eigi umferðarjet-
inn. (Ur kensiubók S. V. F. J.
fyrir börn i umferðarreglum).
Síldarafli Norð-
manna orðinn 7 milj.
SÍLDVEIÐAR Norðmanna hafa
nú staðið í 7 vikur og hafa þeir
aflað samtals 7 miljón hektó-
lítra, að því er sagt var í út-
varpi frá Oslo í gær.
Er reiknað með, að verðmæti
aflans til sjómanna nemi 100
miljónum norskra króna, en við
sílöveiðarnar hafa unnið 15 þús.
sjómenn og 10 þúsund manns í
landi, sem hafa haft atvinnu
vegna síldveiðanna.
í frjettinni var þess. getið til
gamans, að sennilega væru um
2i/2 miljarðar sílda í þessum
vetrarafla. Ef síldarnar yrðu
lagðar í halarófu myndi strollan
ná 750 þúsund kílómetra.
Vitinn í HornafjarS-
arós skemmist
VITINN í Hornafjarðarósi og
dagmerkið við innsiglinguna
hafa skemmst í brimi.
Er skýrt frá þessu í tilkynn-
ingu til sjófarenda, sem gefin
er út af Vitamálaskrifstofunni.
„ö§ jörðin skalf,.."
J SHAW breskur jarðskjálfta
fræðingur skýrði frá því að 1.
mars hefði verið jarðskjálfti um
heim allan Jörðin skolfið í rúm
lega 2V2 klukkutíma þó fæstir
yrðu þess varir Aðalsvæði jarð
skjálftans var í austur Indlands
ej'jum og Filipseyjum en bó var
hans líka vart í Kaliforníu og
Java, í austur Java rigndi heitri
ösku eftir 'jarðskjálftann, og
eyðilögðust nokkiar ekrur.