Morgunblaðið - 15.07.1948, Blaðsíða 7

Flmtudagur 15. jiili 1948.
MORGUNBLAÐÍ9
* í
Grænlendingar hafa hug á að
koma fiskveiðum sínum í
UM ÞESSAR mundir eru stadd-
ir hjer í Reykjavík tveir dansk-
ir blaðamenn, sem dvalið hafa
í Grænlandi í nokkrar vikur.
Þeir komu hingað í fyrrakvöld
með danska flutningaskipinu
Phönix, en það kom hingað eft-
ir átta daga siglingu frá Jak-
obshavn.
Einsdæmi
Það mun vera atburður í
sögu Grænlands, að blaoamenn
fái að heimsækja Iandið, án
nokkura afskipta Grænlands-
stjórnar. „Það verður víst líka
í síðasta sinn“ sögðu þeir í við-
tali við Mbl. í gær. Blaðamenn-
irnir eru Truels Albertsen rit-
stjóri við Struer Socialdemokrat
og Erik Birkerod Larsen blaða-
maður við Vestkysten í Es-
bjerg. — Þeir fjelagar hafa tek-
ið saman allmargar greinar eft-
ir því sem næst verður komist,
munu þær innihalda talsverðar
ádeilur á Grænlandsstjómina.
nýtísku horf
m!ai við blaðamenn, sem
hgfa þar nýlega.
verið
únisfar Ireysfa m
víci! siff í Kron
igfús viil ná fjórðungi ailrar vers!-
unar með nauðsynjavöru í Reykjavík
banda Kron. i
AF GREINUM Sigfúsar Sigur- j samræma það að í scmu and-
hjartarsonar í Þjóðviljanum út ránni, sem því er lýst yfir, að
af f jelagatölu kaupf jelaganna' þeir sem raunverulega skifti við
er ekki hægt að leiða annað en ^ Kron af fjelagsmönnum sjei*
að forystumenn Kron sjeu í bili miklu færri en 6000 að þá
j hættir við að krefjast innflutn- mundi samt rjett að Kron fengi
ings samkvæmt höfðatölu fje- 20—25% af allri vefnaðarvöru,
. lagsmannanna en bindi nú allar búsáhöldum og skófatnaði o. s.
Kyntu sjer líf almenninsrs
Svo virðist sem blaðamenn ^
irnir hafi kappkostað að kynna bertsen ritstjóri.
sjer líf almennings í Grænlandi
og virðist þeim hafa tekist að
afla sjer ýmissa merkilegra upp
lýsinga.
Það sem fyrst vakti athygli
okkar við komuna til Græn-
lands sögðu blaðamennirnir, voru
húsin. Enn þann dag í dag haf-
ast Grænlendingar við í jarð-
húsum og ekki virtist sem þéir
hefðu í huga að leggja þau nið-.
LJÖSM. mbl: ól. k. magnússon.
Dönsku blaðamennirnir, sem heimsóttu Grænland. — Til hægxi
stendur Erik B. Larsen blaðamaður, en til vinstri er Trules Al-
ur. Við sáum að verið var að
byggja ný jarðhús. Þetta var í
bænum Kangámiut, sem er
skammt fyrir norðan Sukker-
toppen. — í þessu þorpi búa um
30Q sálir. — í Kangámiut dvöld-
ust þeir fjelagar lengst og þar
komust þeir í náin kynni við
Grænlendinga. — Einnig fóru
þeir til Jakobshavn, Toukussak
og víðar.
Óbreyttur búskapur
í Kangámiut rná einnig sjá
allmörg timburhús. Þau bera ut-
an á sjer sóðaskap og óþrifnað,
en svo má finna góð hús sem
eru hin snyrtilegustu og svo
virðist sem Grænlendingqr hugsi
meira um þrifnað, eftir því sem
hús þeirra eru stærri. — 1 hin-
um venjulegu húsum er eitt her-
bergi og þar kúldrast 10 manna
fjölskylda. Öll fjölskyldan ligg-
ur í einni flatsæng, eins og tíðk-
ast hefur í Grænlandi frá alda-
öðli, og í þessu sama herbergi
fer eldamennskan fram. — Að
sjálfsögðu leiðir þetta af sjer
mikla sjúkdómshættu og hún
verður ekki flúin nema með því
að byggð verði betri hús. Eins
og nú er ástatt eru berklar
skæðasti óvinur Grænlendinga.
Fullkomnum berklasjúkrahús-
Um hefur verið komið upp. En
á meðan „flatsængur“ fyrir-
komulagið er alls ráðandi, mun
sjúkdómshættan lítið minka,
þrátt fyrir ráðstafanir heil-
brigðisyfirvaldanna.
Ljeleg föt
Þá er enn eitt sem aukið hef-
ur á sjúkdómshættuna, en það
er klæðnaður Grænlendinga. ■—'
Skinnkjæði verða æ sjaldsjeðari,
en ljeleg baðmullarföt ryðja sjer
nú til rúms. Grænlendingar
kunna ekki að gera sjer góð
skjólföt úr þessum dúkum,
enda hefur þeim ekki verið sýnt
hvernig fara á að því.
Einu hefur Grænlendingum
tekist að sigrast á, en það eru
kynsjúkdómar. Nú eru íbúar í
Grænlandi 21 þús. og fer þeim
ört fjölgandi.
Kirkjuferðir
eina tilbreytingirs
í bænum Kangámiut er hið
daglega líf Grænlendinga mjög
tilbreytingarlaust. — Einu við-
burðirnir eru kirkjuferðir. Ann-
ars er einskis að vænta, nema þá
er gesti ber að garði, en það er
sjaldgæft.
Útgerðin
Mesta áhugamál hinna dug-
andi Grænlendinga, er að fisk1
veiðum þeirra verði komið í ný-
tísku horf. í þessu skyni hafa
danskir útgerðarmenn í Esbjerg
fengið leyfi Grænlandsstjórnar
til að taka Grænlendinga á skip
sín, er stunda veiðar við Græn-
land. Við þetta binda Grænlend-
ingar miklar vonir. Á skipun-
um læra þeir meðferð veiðar-
færa, skipa og annað þesshátt-
ar. Hjer er líka um að ræða
stórkostlega byltingu. Aldrei í
sögu Grænlands hefur það átt
sjer stað, að Grænlendingar
vinni að slíkum málum í sam-
einingu við Dani. Allan þann
fisk og fugl sem Grænlending-
ar afla verða þeir að leggja inn
í verslun dönsku Grænlands-
stjórnarinnar. En Grænlending-
arnir, sem eru á Esbjergskipun-
um fá sama kaup og danskir
hásetar. Þetta er einnig algert
nýmæli. Grænlendingar fá ann
ars ekki sömu laun og Danir
fyrir sömu vinnu. T. d. í Sukk
ertoppen eru tveir loftskeyta-
menn, annar er Dani en hinn
Grænlendingur. Daninn fær um
1000 kr. á mánuði, en Græn-
lendingurinn rúmar 200. Þó er
hinn grænlenski loftskeytamað-
ur mjög fær í s;'nu starfi.
Þetta var dálítill útúrdúr
en við þessa dönsk-grænlensku
útgerð binda Grænlendingar
miklar vonir. — Þeir vilja kynn
ast nútíma útgerð. Mjög fáir
vjelbátar eru til í Grænlandi og
veiðarfæri eru ekki önnur en
kastfæri.
Afkorna almennings
Afkoma manna í Kangámiut
er viðunanleg á grænlenskan
mælikvarða. Verkamer.n í landi
fá kr. 3,60 fyrir 9 stunda vinnu-
dag. Af þessu er hægt að lifa,
því öil vara er mjög ódýr og
þar eru engir skattar eða skyld-
ur.
Sjómenn fá 10 aura fyrir kg.
af þorski hausuðum og slægð-
um. Fiskinn kaupir Grænlands-
verslunin, aðrir hafa ekki leyfi
til fiskkaupa. Það cina sem versl
að er með frjálst eru minja-
gripir, töskur og annað smá-
vegis, sem unnið er í heima-
húsum.
Lýsislampaöldin
Nú virðist sem lýsislampaöld-
in sje um garð gengin í Græn-
landi. Þetta gerðist á styrjald-
arárurjum. Þá var það að einn
besti maðurinn í Grænlands-
stjórninni, Eske Brun, ljet
kaupa í Bandaríkjunum olíu-
lampa handa öllum Grænlend-
ingum. Þetta hafði gífurlega
mikið að segja fyrir Grænlend-
inga í svartasta skammdeginu.
Þegar minst er á lýsislampana
við Grænlendinga, þá tala þeir
um lýsislampaöldina.
Að lokum barst talið að sam-
búð Grænlendinga við Dani og
þeim orðrómi, sem verið hefur
vonir sínar við smölun á skömt-
unarseðlum.
Enn afneitar formaðurinn
, framkvæmdastjóranum!
j Sigfús, formaður Kron, telur
1 það bera vott um fáfræði hjá
Mbl. er það telji að höfðatalan
1 eigi að skapa nokkum grundvöll
undir kröfur Kron um meiri
vöru. „Sú aðferð var eitt sinn
reynd og þótti gölluð“, segir
Sigfús.
Það er þó ekki lengra síðan
en í s.l. apríl að ísleifur Högna-
son, framkvæmdastjóri Kron,
fáraðist yfir því að Kron fengx
ekki að fullnægja eftirspurn
6000 reykvískra heimila eftir
„þurftarvörum“. Þarna marg-
faldaði ísleifur höfðatöluna,
gerði heimili úr fjelögunum og
krafðist svo að Kron fengi að
selja „þurftarvörur“, sem nægði
þessum heimilaf jölda! Sigfús
gengur alveg fram hjá ísleifi í
skrifum sínum og hann gengur
alveg fram hjá því sem Tíminn
hefur ritað um þessi mál og
hann læst ekki muna eftir
skrumauglýsingum SÍS sem það
hefur birt á heilum síðum um
25, 27 og 29 þúsund kaup-
fjelagsmenn, hvert árið eftir
annað.
Sannleikurinn í þessu máli er
sá að höfðatölureglan er hvergi
nærri dauð, eins og Sigfús vill
vera láta, þó skömmtunarseðl-
arnir þyki ef til vill nú í bili
handhægari og meira sannfær-
andi en skrumauglýsingar um
höfðatölu.
„Einn fimti til einn f jórði. ... “
Það eru heldur engar smá-
ræðis vonir, sem Sigfús fyrir
hönd Kron bindur við skömt-
unarseðlana.
Hann segir að ef það fyrir-
komulag yrði tekið upp mundi
það hafa í för með sjer, að þá
fengi Kron „einn fimta til einn
fjórða af allri þeirri vefnaðar-
vöru, búsáhöldum, skófatnaði o.
s. frv. af því, sem í bænum er
selt."
Nú er viðurkent af Sigfúsi
og meira að segja margviður-
kent, að mikið vanti á að raun-
verulega sjeu 6000 fjelagsmenn
í Kron þó skýrslur segi það og
svo mikið er talið við þurfa að
hreinsa hina dauðu limi burt,
að Sigfús skýrir frá að fyrir-
frv., sem selt er í bænum!
Það er vandsjeð hvernig fara
ætti að því, að leggja svo mik-
inn hluta verslunarinnar hjer
í bænum til Kron. þegar litið cr
á fjelagatölu Kron annarsvegar,
en íbúafjöida bæjarins hinsveg-
ar. En kommúnistar telja sig þó
hafa fundið ráð til þess.
Smölun skömtunarseðla er
úrræðið.
Það er auglióst, að ekki væi’i
hægt að koma til leiðar siíkri
stefnubreytingu með eðiilegum
hætti. Sigfús gefur skýringu á
því hvernig Kron gæti náð til
sín svo mikilli verslun og segir
hiklaust að þannig yrði það, ef
skömmtunarseðiar giltu sem
gjaldeyrisleyfi. Þó nú sjeu ekki
nema um það bil 10% íbúa
Reykjavíkur í Kron, er þess
vænst, að eftir að skipulögð
smölun skömtunarseðla í Rvík
hefði farið fram, yrði hægt að..
krefjast þess, að allt að 25% af
allri verslun í bænum með al-
mennar nauðsynjavörur, yrði
lögð til fjelagsins.
Sjest best á þessu, hve há-
fleygar þær venir eru, sem kom
múnistarnir í Kron gera sjer
um það fyrirkomulag, að skömt
unarseðlar yrðu látnir gilda sem
gjaldeyrislefi. Þó þeir viður-
kenni sjálfur að það eru ekki
svipað því allir fjelagsmenn-
irnir, sem skifta við Kron, á
að fást svo mikið af skömtun-
arseðlum frá utanfjelagsmönn-
um að það nægi til þess, að
kommúnistar fái yfirróð yfir
20—25% af verslun höfiuöstað-
arbúa með nauðsynjavörur.
En Sigfús getur þess ekki hyaða
aðferð eigi að beita við smöT-
unina. Og það er raunar óþarfL
Aðferðir kommúnista í þessum
og öðrum efnum eru vel þefctar.
Ekkj „háttsettir Framsóknar-
menn“, — heldur starfsmaður
hjá S.Í.S.!
Jafnframt því, að kommún-
istar hyggjast ná undir sig veru*
legum hluta verslunarimiar »
höfuðstaðnum, búa þeir nú svo
um, að yfirráðin yfir þeirri vers*
unarstarfsemi yrði óskoruð ,í
höndum þeirra einna.
Þessi undirbúningur fer fram
á þann hátt. að kommúnistar
yfirfara fjelagaskrá Kron pg
nema þau nöfn burt af skrárnni,
hugað sje að gera breytingu á sem þeir vilja ekki telja ffe-
lögum Kron til að leiðrjetta lagsmenn. Um daginn upplýstk-
skekkjuna í fjelagsmannatöl- Sigfús formaður Kron, að „hátt
unni og að því sje nú starfað settir Framsóknarmenn" störf-
að stryka út af f jelagsskránni. J u^u með kommúnistum að þess-
Hver f jelagsmannatalan verður (ari hreinsun. Aðspurður af Mbl.
eftir þær útstrykanir er ekki hverjir þessir ,,háttsettu“ væru,.
Framh. á lls. SU
Frainh, á bls. 8. ,hæ£t að segja en hvernig á að]