Morgunblaðið - 02.04.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 2. apríl 1949.
Skúli Skúlason:
Danir og inður-
i.
ENN DEILA Danir um hvar
landamæri Danmerkur og
Þýskalands eigi að liggja. Og
nýlega varð atburður í Dan-
mörku, sem sýnir hve mikið
hitamál Suður-Jótlandsmálið er
hjá sumum. Fyrverandi formað
ur vinstriflokksins danska og
forsætisráðherra stjórnarinnar,
sem sat næst á undan núverandi
stjórn, Knud Kristensen hefir
nýlega lagt niður þingmennsku
vegna óánægju með afstöðu
flokks síns og þingsins í þessu
máli.
En um hvað snýst eiginlega
þetta mál? í raun og veru um
hvort Danir eigi að ágirnast
fornt danskt land, sem nú er að
miklum meirihluta byggt þýsku
mælandi fólki, eða láta sitja við
þau landamæri, sem sett voru
eftir fyrri heimsstyrjöldina. —
En ýmislegt hefir orðið til þess
að gera óskýrar dönsku stefn-
urnar í þessu máli, og verður
því leitast við hjer, að gera
grein fyrir Suður-Jótlandsdeil
unni eftir síðustu styrjöld og
því, hvernig málið horfir við
nú.
Eftir stríðið 1864 tóku Prúss-
ar af Dönum um 8.900 ferkm.
af aldönsku landi, eða svæðið
frá ánni Ejdern og norður undir
Ribe og Kolding. Yfirgnæfandi
hluti íbúanna voru Danir. Sam-
kvæmt ákvæði í friðarsamning-
unum eftir stríðið 1864 var
þjóðaratkvæði látið fara fram á
þessu landsvæði eftir heims-
styrjöldina fyrri, um hvort fólk
ið vildi sameinast Danmörku á
ný, og va’r landinu skift í þrjú
atkvæðagreiðslusvæði. Danir
fengu mikinn meiri hluta
í því nyrsta og sndurheimtu af
Suður-Jótlandi 3900 ferkm.
með um 160 þúsund íbúum, en
á syðri svæðunum var þýskur
meirihluti, sem hjelt áfram að
fylgja Þýskalandi. Þetta svæði
var um 5000 ferkm. og bjuggu
þar 325.000 manns. Hin nýju
landamæri urðu rjett norðan
við Flensborg en sunnan við
Höjer og Tönder.
Þjóðverjar viðurkenndu þau
aldrei. Þeir fáu Þjóðverjar sem
lentu fyrir norðan þau, sýndu
Dönum enga hollustu en voru
heimtufrekir og illir viðskiftis,
fóru þegar að krefjast breytinga
á landamærunum. En Danir
sunnan landamæranna sættu
sig við sinn hlut.
Þetta var aðeins fámennur
hópur, fyrir 1939 voru að jafn-
aði um 4500 dönsk atkvæði við
kosningar. Talið var að danski
minnihlutinn sunnan landamær
anna væri 12—15 þúsund
manns. Þeir höfðu með sjer
fjelagsskap, ,,Den slesvigske
forening“, sem í stríðslokin
hafði 2,500 meðlimi.
Eftir síðasta stríð var svo að
sjá, sem Suður-Jótar væru
komnir á alt aðra skoðun en
atkvæðagreiðslan 1920 sýndi.
Ofvöxtur hljóp í ,,Den slesvig-
ske forening", svo að 1947 voru
fjelagsmenn orðrxir 75.000 —
30 sinnum fleiri en 1945.
í maí 1945 höfðu 9 danskir ’ starfseminni til að varðveita
skólar, með samtals 450 nem- j þjóðerni sitt og fengu að vera
endum verið sunnan landamær-! óáreittir þangað til Hitler náði
anna, en í september 1947 voru völdum 1933. Eftir það þrengd-
dönsku skólarnir orðnir 50 með ist hagur þeirra.
12.500 nemendum, þar af helm
ingur í Flensborg. Tilmæli
höfðu komið um, að fá 120
danska skóla í viðbót.
Við kosningarnar 1947
fengu dansksinnuðu frambjóð-
II.
Eftir skilyrðislausa uppgjöf
Þjóðverja í maí 1945, kom ann-
að hljóð í almenning í Suður-
Sljesvík en áður. Nú fór fólk að
endurnir til lögþingsins í Sles- hópast að „Den slesvigske for-
vík—Holstein um 100.000 at- ' ening“ eins og áður segir. Al-
kvæði, eða þriðjung greiddra! þýðuflokkurinn í Flensborg,
atkvæða í Suður-Sljesvík. í því sem 1920 hafði aðhylst Þýska-
sambandi verður að hafa í huga ' land, afrjeð að hallast að sam-
að þangað var kominn fjöldi bandi við Dani. Varð það til
flóttafólks frá Austur-Þýska- ' þess, að flokkurinn var útilok-
landi. Svo að fólksfjöldinn hafði aður úr þýska alþýðusamband-
nær tvöfaldast, var orðinn nær inu. Var gerð tilraun til að
650 þúsund. Flóttafólkið hefir mynda allsherjar alþýðuflokk
tæplega greitt atkvæði í dönsku í Suður-Sljesvík, sem tæki sam
áttina, því að , Den slesvigske band við Danmörku á stefnu-
forening" amaðist við þeim og skrá sína. En það vildi breska
vildi losna við þá úr landinu. setuliðsstjórnin ekki leyfa. Hún
miði fyrst og fremst, að losa
Suður-Sljesvík úr þýska ríkinu.
Síðar skyldi ákveða hvort hún
skyldi verða dönsk — og vildu
fá dönsku stjórnina til að hafa
frumkvæði að þessu.
En stjórnin var ekki á því, —
Buhl forsætisráðherra hafði
lýst yfir því 1945, að „landa-
mærunum yrði ekki þokað“. Og
utanríkisráðherrann, Christmas
^Möller, tók því fjarri, þó hægri
jmaður væri, en einmitt í þeim
flokki var áhugi fyrir því að
fá Suður-Sljesvík aftur.
Við kosningarnar í október
1945 var mjög deilt um málið,
]— alþýðuflokkurinn, kommún-
, istar og róttæki flokkurinn voru
Þessvegna var svo að sjá, sem
meirihluti hinna eiginlegu íbúa
I hallaðist að Dönum, og óskaði
sambands við þá.
i Hverju áttu Danir að svara?
Attu þeir að grípa tækifærið
j og heimta þjóðaratkvæði um
sameining Suður-Sljesvíkur og
I Danmerkur? Eða var þessi
!danskhugur sunnan við landa-
mærin aðeins stundar geðhrif,
sem stöfuðu af vonleysi um
framtíð Þýskalands en alls ekki
af því, að Sljesvíkurbúar findu
til þjóðernislegra tengsla við
Dani? DReynslan 1920—1945
benti ótvírætt á, að langsamleg-
ur meirihluti sunnan landamær
anna væru þýsksinnaður inn
við beinið. Enda höfðu Sljes-
víkurbúar orðið fyrir miklum
áhrifum sunnan að öldum sam-
an, frá Iiolsteinsbúum, sem eru
saxnesk þjóð, og þýsku greif-
arnir í Holstéin voru löngum
hertogar í Sljesvík, líka eftir
að Holstein komst undir yfirráð
Danakonunga 1460.
Til dæmis um hve Þjóðverj-
ar voru snemma fjölmennir í andi manna í Suður-Sljesvík.
Suður-Sljesvík má nefna, að eft Þar er farið fram á: Að flótta-
viðurkennir „Den slesvigske
forening" eða „Sydslesvigsk
forening“ sem menningarfjelag,
en ekki sem stjórnmálafjelag,'
meðfram vegna þess að það er
ekki í samræmi við heima-
stjórnina í Kiel, sem tók við
völdum í Slesvík—Holstein eft-
ir ófriðarlokin og fjekk aukin
völd 1. jan. 1947.
Þessi stjórn viðurkennir ekki
að viðhorfið til Dana byggist
á eðlilegum grundvelli, heldur
sje það fram komið við stund-
ar-ótta um framtíð Þýskalands
og óánægju með lífskjörin eftir
stríðið. En þau hafa orðið verri
en ella mundi, vegna hins
mikla flóttamannastraums í
landið- Stjórnin í Kiel hefir
amast við matgjöfum til Sljes-
víkur og yfirleitt öllum afskift
um Dana þar.
„Sydslesvigsk forening“ Ijet
þetta ekki á sig fá. Þegar vara-
utanríkisráðherrar stórveld-
anna komu saman í London í
janúar 1947 barst þeim ávarp,
undirritað af fjölda málsmet-
ir siðaskiftin var þýskán mál
kirkju og skóla sunnan líkra
marka og þeirra, sem ákveðin
voru sem landamæri 1920.
Eftir því sem frá leið, hall-
aði á danska þjóðernið í Suður-
Sljesvík. Þannig urðu Danir í
minnihluta í stærsta bænum á
þessu svæði, Flensborgv árið
1867, og við kosningarnar 1912
fjell aðeins 1/25 atkvæða á
danska frambjóðandann.
í Norður-Sljesvík lifði danskt
þjóðerni þrátt fyrir — eða
kanske stælt við — prússneska
kúgun. Þegar þjóðaratkvæðið
fór fram í Suður-Jótlandi 10.
febr. 1920, fengu Danir 75%
atkvæða í Norður-Sljesvík, en
mennirnir sjeu fluttir á burt,
Suður-Sljesvík sje skilin frá
Þýskalandi, og fái eigin stjórn,
annaðhvort undir eftirliti sjer_
stakrar alþjóðanefndar eða
UNO, eða fái algert sjálfsfor-
ræði um sinn og íbúarnir fái
síðar að bera fram óskir sínar
um hvernig rjettarstaða Suður-
Sljesvíkur verði.
Ráðherrafundurinn neitaði að
taka þetta erindi til meðferðar,
með þeim forsendum að ,Syd-
slesvigsk forening“ væri ekki
viðurkenndur stjórnmálaflokk-
ur.
Jafnhliða hreyfingunni í Suð
ur-Sljesvík fóru að heyrast
raddir í Danmörku um, að tæki
þegar atkvæði var greitt 14. | færið væri komið, til að fá fulla
mars 1920 á næsta svæði fyrir j rjetting mála sinna gagnvart
sunnan — þeim hlutanum sem ; Þjóðverjum. í landinu var flokk
nú er deilt um — fengu Þjóð- jur manna, sem undi illa mála-
verjar 80% atkvæði þar. Þetta lokunum frá 1920. Á stríðsár-
voru svo hreinar línur, sem
frekast var hægt að búast víð.
Samkvæmt þeim voru landa-
mærin dregin. En Danir sunn-
an landamæranna hjeldu áfram
unum óx þessum mönnum fylgi,
vegna aðfara Þjóðverja í Dan-
mörku. Þessir menn mynduðu
fjelag, „Sydslesvigsk Udvalg af
5. maj 1945“, með því mark-
! einhuga um, að sinna ekki
skilnaðarmálum Suður-Sljes-
víkur. En Hægrimenn og Vinstri
j flokkurinn vildu reyna að koma
því fram við bandamenn, að
Suður-Sljesvík fengi rjett til að
ákveða rjettarstöðu sína eftir
nokkur ár.
] Vinstriflokkurinn vann mest
á í kosningunum, og formaður
hans, Knud Kristensen myndaði
minnihlutastjórn. Persónulega
var hann fylgjandi endursam-
Jeiningu Sljesvíkur. En í stefnu
skrá stjórnarinnar segir ekki
annað en það, að „Ráðuneytið
viðurkennir að fullu þjóðernis-
legan sjálfsákvörðunarrjett,
sem verður að vera grundvöllur
að ákvörðunum um landamæri
ríkisins að sunnanverðu. Ráðu-
] neytinu er ljóst hvaða hagsmun
I ir eru tengdir, af Dana hálfu,
jvið framtíðarskipun Sljesvík-
urmálanna, og vill veita stuðn-
^ing sinn, til þess að tryggja rjett
líbúanna til að lifa frjálsu þjóð-
lífi á sínum æfagömlu slóðum“.
í Fólksþinginu 9. júlí 1946
var samþykt ályktun er hjet
stjórninni stuðningi til (á grund
velli sjálfsákvörðunarrjettar-
ins):
1) að tryggja hinum dansk-
sinnaða hluta íbúa Suður-Sljes-
víkur, sem fer sívaxandi, venju-
leg borgara og stjórnmálarjett
indi,
2) að reyna að koma flótta-
mönnunum þaðan á burt.
3) að afla Dönum heimildar
til, við komandi alþjóðasamn-
inga, að gæta danskra þjóðernis
legra hagsmuna, sem tengdir
eru framtíðarskipun Suður-
Sljesvíkurmálanna.
Þetta orðalag var nokkuð ó-
ákveðið. 9. sept. kom brjef frá
bresku stjórninni, sem miðaði
að því, að fá hreinni línur frá
Dana hálfu. Þar var bent á
þrjár leiðir, til þess að tryggja
rjett minnihlutanna við landa-
mærin nfl.
1) að skifst v"”’i á dönsku
fólki sunnan landamæranna og
Þjóðverjum norðan þeirra,
2) að þjóðaratkvæði færi
fram og að landamærunum
yrði breytt í samræmi við úr-
slit þess,
3) að landamærum yrði
breytt án undangengins þjóðar-
atkvæðis.
Var danska stjórnin beðin
um, að svara fljótt hvern kost-
• inn hún kysi og mundu Bretar
leggja svarið fyrir hin hernáms
veldin.
Svarið kom 19. okt. Það var
enn loðið. Enda var það bræð-
j ingur úr stefnu jafnaðarmanna
og róttækra annarsvegar, og
hægrimanna og vinstrimanna
] hinsvegar. Stjórnin sagðist ekki
geta aðhyllst neina af hinum
[ þrem leiðum. En vegna þess hve
’ mikill glundroði væri enn í
] Sljesvík, vildi hún ekki gera
tillögu um, hjá hverjum Suður-
Sljesvík ætti að lenda. „,Það
verður undir íbúum Suður-
Sljesvíkur sjálfum komið, hvort
þeir óska að taka upp kröfu um
rjett til að neyta sjálfsákvörð-
unarrjettar síns“.
| Þetta þótti óljóst, en síðar
hefir það kornið fram að danska
ríkisþingið verður að koma til
skjalanna og styðja kröfuna um
sjálfsákvörðunarrjettinn, ef hún
á annað borð á að verða tekin
til greina. En ríkisþingið —
meirihlutinn — hefir ekki feng-
ist til þess.
Um áramótin 1946—’47 var
skorað á Dani og 17 aðrar þjóð-
ir að leggja ákveðnar tillögur
um málefni Þýskalands fyrir
■'•ara utanríkisráðherrafundinn
í London.
Nú urðu Danir að taka skýr-
ari afstöðu. Áttu þeir að vinna
að því, að Suður-Sljesvík yrði
loSuð úr tengslum við Þýska-
land, eins og dansksinnaðir
Sljesvíkurbúar óskuðu, eða áttu
þeir að láta duga að tryggja sem
best þjóðerni og rjettindi Dana
innan þýska ríkisins?
Meirihluti ríkisþingsins kaus
hið síðara, og sVarið frá 31. jan.
1947 var í samræmi við það,
en ítarlegar rætt um viðhald
danska þjóðernisins í Suður-
Sljesvík en í svarinu frá 19.
okt.
Meðal annars var lagt til, að
Sljesvík yrði skilin frá Holstein,
ril þess að Danir í Sljesvík nytu
sín betur.
III.
Nú var greint milli tveggja
ákveðinna stefna í Danmörku.
Minnihlutinn vildi styðja sjálf-
stæðiskröfur dansksinnaða
flokksins í Suður-Sljesvík. En
meirihlutinn aðeins varðveislu
dansks þjóðernis þar. íhalds-
flokkurinn og Vinstri vildu —
að fáum meðlimum fráteknum'
taka að sjer stefnuskrá „Syd
slesvigsk forening11, og fá þjóð-
aratkvæði eftir óákveðið árabil
En einn smáflokkur í Dan-
mörku, „Dansk Samling" gekk
enn lengra, og vilai láta Dan-
mörku taka við Suður-Sljesvík
strax. Þessi flokkur hafði að
vísu ekki nema 4 menn á þingi.
Christmas Möller var á
öndverðum meið við flokk sinn
og sagði af sjer formennsku út
af misklíðinni, en sagði sig síð-
an úr flokknum. Og Knud
Kristensen talaði sem útsendur
væri af „Sydslesvigske foren-
ing“ hvenær sem hann komst
höndum undir, þó hann sem for
Framh. á bls. 12.