Morgunblaðið - 02.04.1949, Blaðsíða 7

Laugardagur 2. apríl 1949.
M O RGV \ IÍL Áfl I Ð
Fríðindaflokkurinn ó Akureyri:
KEH dregur hugnnðinn
og greiðir lítil útsvör
undun
[instaklingar bera byrðarnár
ÞAÐ VAR gert að umtalsefni
í Mbl. fyrir nokkru hvernig á-
standið væri í útsvarsmálum
Akureyrarkaupstaðar og þá
sjerstaklega með tilliti til fríð-
inda þeirra, sem fyrirtæki
njóta þar í bænum, sem rekin
eru með samvinnusniði, en það
er K.E.A. og fyrirtæki þess og
svo fyrirtæki S.Í.S.
í því sambandi var þeirri
spurningu varpað fram hvort
KEA væri raunverulega sam-
vinnufjelag eftir þeim lögum,
sem gilda um slíkan rekstur. Á
það var sjerstaklega bent, að
eitt höfuðeinkenni samvinnu-
fjelagsskapar væri að tekjuaf-
gangi, sem stafar af því sem
útsöluverð á keyptum vörum
fjelagsmanna hefur verið fyrir
ofan kostnaðarverð, skuli út-
hlutað eftir viðskiftamagni fje-
lagsmanna. Jafnframt upplýsti
Mbl. að þær vörur, sem KEA
greiddi arð af fyrir árið 1946,
hefðu aðeins numið 27 % af allri
vöruveltu fjelagsins, en af 73%
var alls enginn arður greiddur.
Sá arður, sem greiddur var af
þessum 27 % af vörusölunni
nam aðeins 2,9 %■
Ef þetta er sagt í orðum en
ekki með hlutfallstölum er á-
standið þetta:
Af hverjum 100 krónum sem
fjelagsmaður KEA kaupir fyr-
ir allskonar vörur af f jelaginu,
fær hann engan arð af 73 kron-
um, heltlur aðeins af 27 krón-
um og sá arður nemur kr. 2,90.
Það má því með fullum rjetti
segja að sama og ekkert sje
orðið um að fjelag eins og
KEA greiði fjelögum sínum arð
af viðskiftaveltu, eins og sam-
vinnulögin gera ráð fyrir.
Álagningin er svo lág,
segir Dagur
Blaðið Dagur á Akureyri,
gerir þessar upplýsingar Mbl.
að umtalsefni á sinn venjulega
hatt þar sem sjálfur kjarni máls
ins kafnar annaðhvort í klúru
orðbragði eða blekkingaryki,
sem þyrlað er upp í máttleysi
gagnvart staðreyndunum.
Dagur segir:
„Er nokkuð óeðlilegt við það,
að arður þeirra verslana, sem
fylgja nákvæmlega verðlags-
ákvæðum, (leturbr. Dags) fari
lækkandi, þegar verðlagningin
er ákveðin af því opinbera og
miðuð við það, sem hún getur
lægst verið til að standa undir
kostnaði?“
Þegar hinar venjulegu dylgju
umbúðir eru teknar utan af
þessari setningu Dags er inni-
haldið þetta:
Hið opinbera skamtar álagn-
ingu svo naumt að hún er að-
eins til að standa undir versl-
unarkostnaði. KEA fylgir ná-
kvæmlega settum fyrirmælum ;því að fjelagsmenn sjeu sviftir
um álagningu og getur því ekki lögboðnum ágóðahluta. Þetta
úthlutað arði. Aðrar verslanir, rekstrarfyrirkomulag hefur
sem ekki „fylgja nákvæmlega ;miklu víðtækari þýðingu en
verðlagsákvæðum“ geta hins- svo. KEA er raunverulega rek-
vegar skilað arði! |ið á kostnað bæjarbúa á Akur-
Það sem einkafyrirtæki
!getur ----
í þessu sambandi er rjett að
athuga eitt dæmi frá Akureyri,
sem gefur nokkuð aðra mynd
af þessu máli en þá, sem Dag-
ur bregður upp.
Einn af þeim mörgu vöru-
flokkum, sem KEA greiðir eng-
an arð af eru byggingavörur.
Ef það stæðist, sem Dagur tel-
ur, ætti þetta að byggjast á því
að KEA seldi byggingarvörur
hagnaðarlaust og gæti því ekki
greitt neinn arð. Þetta stenst
auðvitað alls ekki. KEA rekur
mikla verslun með byggingar-
vörur á Akureyri og er sú
verslun hin stærsta í sinni grein
á Norðurlandi.
Á Akureyri er önnur verslun,
sem selur byggingarvörur. Sú
verslun er í einkaeign. KEA og
þessi verslun selja vörur sínar
með sama verði, hlíta sömu á-
kvæðum um verðlagningu og,
eru svipað settar að öðru en
því, að KEA hefur ýmis fríð-
indi svo sem skatt og útsvars-
fríðindi, sem einkavei'slunin
ekki hefur. Fyrst KEA ekki get
ur skilað arði af byggingar-
vöruverslun sinni ætti hin versl
unin ekki að geta það heldur.
En við álagningu útsvara
árið 1947 var einkaversluninni,
Byggingarvöruverslun Akureyr
ar, gert að greiða í útsvar kr.
31.650.00 og var hún meðal
allra hæstu útsvarsgjaldenda á
Akureyri það ár.
Á sama ári greiðir KEA allt
og fyrirtæki þess aðeins um
148 þús. kr. í útsvar. IJtsvar
Byggingarvöruverslunar Akur-
eyrar einnar var þá svo hátt
að útsvar alls hins mikla KEA
og fyrirtækja þess var aðeins
tæplega fimm sinnum hærra.
Ein verslun, rekin fríðinda-
laust, varð því álitlegur skatt-
stofn fyrir bæjarf jelagið á sama
tíma og KEA þykist ekki geta
greitt neinn arð af samskon-
ar verslun, þrátt fyrir öll fríð-
indin.
Það þarf auðvitað ekki að
leiða frekari orð að því, að hagn
aður Byggingarverslunar Akur-
eyrar byggist ekki á verðlags-
brotum, það seldi sínar vörur
ekki hærra verði en KEA.
KEA er rekið á kostnað
bæjarbúa
Það sem hier liggur til grund
vallar er þetta:
Kaupfjelag Eyfirðinga er
raunverulega rekið með meiri
hliðsjón af gróða og auðsöfn-
un en nokkurt einkafyrirtæki.
— Þetta rekstrarfyrirkomulag
kemur ekki eingöngu fram í
eyri. Það eru
fyrir KEA.
þeir, sem borga
Helgidómur KEA
Þessi staðreynd er sem vand-
legast falin fyrir Akureyring-
um, sem borga opinberu gjöld-
in fyrir KEA og alla fjelags-
menn. Þetta er m. a. gert með
því móti að birta aðeins ógreini
lega reikninga um rekstur fje-
lagsins. Fyr meir var sundur-
liðað í birtum reikningum hver
væri hagnaðurinn af hinum
ýmsu deildum fjelagsins, þar á
meðal byggingarvörudeild. Nú
er þessu hætt. Enginn nema
þeir, sem þekkja bókhald KEA
vita um það ,en bókhaldið er
hið allra helgasta hjá því fje-
lagi. Inn í þann helgidóm kom-
ast aðeins æðstu prestarnir.
Lútinna hjóna minst
Jeg vinn í dag, meðan guð
mjer gefur
góða heilsu, starfsþrótt, sjón.
Hvílist svo þegar kvöldið kemur,
hvíld er lúnum hæg og góð.
En þegar jarðlífi lokið er,
mig leiðir guð á æðra svið.
Þessar ljóðhnur komu mjer í
Undandráttur
Eins og áður var vikið að
var enginn arður greiddur af
73% af vörusölu KEA 1946.
Þessi stórfelldi undandráttur
árðgreiðslu getur ekki verið
annað en beint brot á þeim lóg-
um, sem samvinnufjelög eiga
að lúta. Skattfríðindi sam-1 steinsdóttir, kona
vinnufjelaga bjrggist ekki sist á þau búendur þar.
búð þeirra hjóna hin innileg-
asta. Þau voru jafnan mjög
samhent í störfum sínum fyrir
velferð heimilisins. Á heimili
sínu var Halldóra jafnan sí-
starfandi, en jafnframt glöo og
ræðin við heimamenn og þá, er
að garði bar.
Börnum sínum var hún hin
hug, er jeg heyrði-lát Halldóru besta móðir og har hún velíerA
Jónsdóttur fyrrum húsfreyju að 'þeirra jafnan fyrir brjósti.
Hávarðsstöðum í Leirársveit. — Eggert Olafsson var hinn
Hún vann sinn æfidag meðan guð mesti dugnaðarmaður og fjaH
gaf henni heilsu og sjón. Kvöldið aldrei verk úr hendi. Hann sat
kom og gat hún þá notið hvíldar ábýii sitt prýðilega, sem hann
að nokkru. Og nú þegar jarðlífi átti þó ekki. En það atriði hefti
hennar er lokið, hef-ur guð leitt ekki framtak hans. Þegar
hana inn á æðra starfssvið, sam- hann flutti að Hávarðsstöðum,
kvæmt helgum kennisetningum. jvar það mjög niðurnvtt býli,
Með greinarkorni þessu er ekki húsalaust að kalla mátti og tún-
sá tilgangur að skriía æfisögu. ið þúfnakargi. Eggert sljettaði
ekki heldur ættarskrá, aðeins fá túnið að mestu leyti, gifti þat>
minningarorð. |og jók af því töðufeng til muna. t
Vorið 1892 fluttust að Há- Húsaði og bæinn snoturlega ai>
varðsstöðum í Leirársveit ung þeirra tíðarmati Einnig byggði
hjón og hófu þar búskap. Þau jhann hlöður og gripahús. Mik-
Halldór Jónsdóttir og Eggert ið vann Eggert utan heimilis
Ólafsson. Þau fluttu frá Hux'ð- og aflaði sjer þar með djúgra
arbaki í Reykholtsdal, þar sem Úekna. Hann var mjög eftirsótt-r
þau höfðu verið vinnuhjú um ur til vinnu vegna dugnaðar og
nokkur ár. .Voru þau bæði ætt- verklægni. Hann var gæddur
uð þaðan úr dalnum. Halldóra jstarfsgleði í í'íkum mæli, sem
var fædd 9. júní 1865 að Skán- öllum hefur reynst drjúgur afl-
ey. Foreldrar hennar voru hjón |gjafi i dagsins önn er þá
in Jón Hannesson og Ingiríður jdygð hafa átt.
Einarsdóttir, búendur í Skáney. Eggert var fjörmaður og ijett
Halldóra ólst upp með foreldr- mr í hreyfingum. Hann var glaðf
um sínum fram um tvítugsald- sinna og leit jafnan frekar á
ur, en fór þá að Hurðarbaki í jhinar bjartari hliðar lífstilver-
sömu sveit og var það í nokkur junnar. Söngmaður var hann og
ár, uns hún giftist Eggert Ól- !stjórnaði söng í Leirárkirkju
afssyni og fluttust að Hávarðs- um mörg ár. Fjelagslyndur var
stöðum sem fyr getur. Eggert og góður nágranni. Hjálp-
Eggert Ólafsson var fæddur semi hans og greiðvikni var af
28. mars 1868 að- Sturlureykj- ílestum vnðurkennd, enda oft til
um. Foreldrar hans voru Ólaf- hans leitað; og leysti.hann jafix
ur Jónsson og Þuríður Þor- an fljótt og vel úr hvers manns
hans; voru vanda, ef hann gat við ráðið.
Einn kunningi Eggerts kvað um
því að fjelögin úthluti arði, eins} Eggert ólst upp hjá foreldr-jhann látinn, iítið ljóð, þar er
og lög mæla fyrir. Þetta gerir'Um sínum, en ungur fór hann ;m. a. þetta:
KEA ekki.
i að Hurðarbaki til Bjarna bónda
Þorsteinssonar
móðurbróður
síns og Vilborgar konu hans.
Hjá þeim var hann í nokkur ár.
Dæmið um byggingarvörurn- I
ar er alveg skýrt. Einkafyrir-
tækið skilar hagnaði og borgar Jajfn;n mintist hann þessa |
hann vafalaust að mestu leyti frænda síns með vinar og þakk-
til bæjarins i háu útsvari. KEA j arhug • og geymdi ætíð ljúfar
borgar engan arð, bókhaldið minningar um þaú hjón. ;
sjer fyrir hagnaðinum ag bæj- | Þegar þau Eggert og Halldóra j
arbúar greiða útsvarið fyrir fluttust að Hávarðsstöðum, voru
pf| þau bæði ung að árum og býst j
jeg við að þau hafi átt lítil
efni til búskapar. En jeg veit að
Að bjartri strönd hvar böl allt
bætist,
bestu kveðju flyt jeg þjer.
Fyrir unnin foldar-störfin,
fóstran mætar þaklcir tjer.
Fyrir trygð og trúnað allan,
trega vinir látinn þig.
Minning ljúf um manninn
mæta,
mun um framtíð lifa hjer.
Þannig verður ástandið í bæj
arfjelagi, þar sem samvinnu-
f jelagsskapur er rekinn á harð-
svíruðustu gróðavísu í skjóli
ranglátra en löghelgaðra fríð-
inda.
Vorið 1933 seldu þau hjón bít
þau áttu hraustar og vinnufús- jsitt og fluttust á Akranes. En.
ar hendur, ásamt starfsgleði og Isnemma á næsta ári (193.4) anct
bjartri hugsjón á framtíðina og aðist Eggert, tæpra 66 ára a3
lífið. Þau bjuggu að Hávarðs- aldri.
stöðum full 40 ár. Eignuðust 11 Þau hjón voru bæði gestrisin,
börn, 8 þeirra eru á lífi, 5 synir enda oft gestkvæmt á bæ þeirra
og 3 dætur. Eina dóttur mistu 0g þótti öllum þar gott að koma.
þau unga og tvo syni upp- þess er getið hjer fyrr, að sam-
komna. Af þessu stutta yfirliti búð þeirra hjóna var mjög góð,
BERLÍN 29. mars. — Lögregl- má sjá, að æfistarf þeirra Egg- þrátt fyrir ólíka skapgerð. —
an í Vestur-Berlín hefur farið e'ls °S Halídóiu hefur ekki ver Halldóra var hæglát og stillt
þess á leit við almenning í borg ið neitt smávægilegt, að koma hversdagslega og sáust jafnan
að hann hjálpi til við að af eigin dáð, er litil geðbrigði á henni og vildi
Líkræningjar í Beriín
mni,
hafa upp á „hópi likræningja1.
bjuggu á lítilli jörð. Þessa
er undaníarið hafði grafið upp skylt að minnast, þakka
lík í kirkjugörðum borgarinn- virða.
til þess að ræna gulltönn- ,
mikið starf alþýðuhjóna. sem htin lifa j satt og samlyndi vi£t
er
og
ar
um, er síoan hafi verið seldar
á svörtum markaði. — í yfirlýs-
ingu lögreglunnar sagði, að
menn þessir hefðu verið að
verki í tvö ár. — Reuter.
Samningaviðræður
TEL AVIV, 1. apríl — Tals-
maður Gyðinga skýrði frá því
i dag, að samningaviðræður
milli Ísraelsríkis og Sýrlands
mundu væntanlega hefjast í
næstu viku.
Búist er við, að viðræðurnar
fari fram í Norður Palestínu.
alla undantekningarlaust, er
hún hafði kynni af. Eggert var
örlyndari, gat verið orðhvass,
ef honum fannst á sig hallað;
' slikt var og í samræmi við hetju
lund hans.
Þau hjón voru bæði mjög'
jtrúhneigð. kirkjurækin og báru
mikla virðingu fvrir presti sín-
'mi o<f kirkiu. Jafnan hjelt Egg
ert uppi húslestrum á heimili
jSÍnu og þoldi ekki að andlegum
málum væri í nokkru hallað, og
Halldóra Jónsdóttir var ein af 1 sýndi í þvi að hann hjelt að
þessum prúðu yfirlætislausu fullu sinni barnatrú, þrátt fyr-
húsfreyjum, ei vann dagsverk jr straumhvörf seinni tima í
sitt í hljóði og kyrð innan vje- þeim efnum.
banda heimilis síns, Hún var Eftir lát manns síns, dvaldi
heimilisrækin í besta lagi, trygg Halldóra á Akranesi hjá Bjama
lynd og vinföst. Manni sínum syni sínum og Þoru konu hans-
var hún hinn traustasti og ljúf- °» uaut hjá þeim góðrar um-
asti lífsförunautur og var sam- ! Framh. á bls. 12.
Er lít jeg yfir liðin ár
og ljúfa æskutið.
þar um þig lifir endurminning,
ætið konan blíð
Það er sem heyri jeg óma enn
i eyrum þína rödd.
Inni í bænum, bjarta hlýja,
er bjóst þú um sem höll.