Morgunblaðið - 21.02.1950, Page 9

Þriðjudagur 21. febr. 1950
MORGUNBLAÐIB
ð
VEÐURFARIÐ
FUR iMÓTAÐ ÞJÓBIIMA
FYRIR nokkru síðan kóm dr.
Helgi Tómasson úr Englands-
ferð sinni eftir að hann hafði
verið í burru hálfsmánaðar-
tíma. En hann fór til London
eins og áður hefir verið frá
skýrt til þess að halda fvrir-
lestra við rannsóknastofnunina
,,Institute of Neurology“. Er það
aðalrannskónarstöð Breta á
taugasjúkdómum
Forstöðumaður stofnunarinn-
ar hafði ftirið þess á leit við dr.
Helga að hann flytti þar tvo
fyrirlestra ur áhrif veðráttunn
ar á taugakerii maniia, en hann
hefir á undanförnum árum haft
með höndum athuganii á því.
Eftir að hann kom herm kom
jeg að máli við dr. Helga og
spurði hann hvort hann vildi
ekki segja mjer eitthvað um
þessa hluti. og tók hann því vel.
En sagði sem var að ef skýra
setti nákvæmlega frá þeim yrði
það lengra mál en svo að það
s
yrði hæfilegt að lengd til birt-
ingar í dagblaði.
Rannsókn á hringhuga-
sýkinni
Hann komst síðan að orði á
þessa leið:
Aðdragandinn að þessum veð
urfarsrannsóknum mínum og
áhrifum þess á taugakerfið, er
alllangur
Frá fyrstu læknisárum mín-
um hefir aðal áhugamál mitt í
geðsjúkdómafræðinni verið hin
svonefnda . maniodepressiva"
geðveiki c-ða hringhugsýki eins
óg sjúkdómurinn hefir verið
nefndur á íslensku.
í doktorsritgerð minni þóttist
jeg hafa fært sönnur á að geð-
sjúkdómut þessi hefði i för með
sjer að næmleiki í ósjálfráða
taufakeifinu væri minkaður.
Áleit jeg að ástæða væri til að
reyna hvort ekki væri hægt
efnafræðilega eða með meðul-
um að lagfæra þær breytingar
á vessum Hkamans sem kæmu
fram við sjúkdóminn, og sem
helst virðast standa í sambandi
við næmleika taugakerfisins og
sjá hvort ekki væri hægt með
þessu móti að flýta fyrir bata|
sjúklingsins.
Auðveldara er að greina þá
:mynd þessa geðsjúkdóms sem
birtist sem s\ onefnt oflæti held
ur en hina sjúkdómsmyndina,
þunglyndið. Því hefi jeg lagt
meíri áherslu á að rannsaka
oflæti. En mikið færri tilfelli
koma fyiir hJer af þeirri sjúk-
dómsmynd en hinni, ekki riema
5—10 á ári á móti 80—90.
Það kom brátt í ljós að sjúk-
lingar þeii, sem farið var með
samkvæmt þtssum sjónarmið-
um læknaðust hjer á landi ó-
venjulega fljótt, venjulega á
%—2 mánuðnm. En í öðrum
löndum taka þessi köst 6—11
mánuði
Jeg hefi haldið áfram rann-
sóknum mínum á þessum sjúk-
dómi í 28 ár.
Hve tíður er sjúk-
slómurinn hjer?
Um 1930 tók jeg að svipast
eftir því hvaða ástæður kynnu
að vera til þess að sjúkdómur
þéssi læknaðist svo fljótt hjer
á landi og sjerstaklega hvaða
aðrar aðstæður gætu valdið
því, en með'erðin sem notuð
Dr. Helgi Tómasson segir fró
28 óro rannsóknum sínum
var. Gerði jeg allvíðtækar rann-
sóknir á sjú.kdómnum, reyndi
að komast að því, hve tíður
hann er hjer á landi, og hvort
hann væri urfgengur, fylgdi
vissum ættum
Hvergi annarsstaðar höfðu þá
verið gerðar >'annsóknir á tíð-
leika þessa sjúkdóms. Rann-
sóknir, sem gerðar höfðu verið
í öðrum löndum ovggðust á tölu
sjúklinga á geðveikraspítölum,
en þær gefa rangar hugmynd-
ir um hversu útbreiddur sjúk-
dómurinn er, því bær byggjast
á því, hve mikið pláss er fyrir
hendi á geðveikraspítölum o. fl.
Er hörgull á sjúkrarúmum
almennur-meðal annarra þjóða?
Langur vegur er frá því, að
tala sjúkrarúma sje íullnægj-
andi hjá noknurri þjóð. I Dan-
mörku t. d. er talið að vanti
nú pláss fyrii um það bil 6000
sjúklinga á geðveikrahælum, en
í Svíþjóð vantar um 10 þús.
pláss, svo að nefnd sjeu dæmi
frá tveimur þeirra þjóða, sem
einna best eru á vegi staddar.
Hinar sjerstöku aðstæður hjer
á landi gerðu það kleift að kom
ast að fastri niðurstöðu um það,
hve sjúkdómvirínn er tiður hjer.
Það er að segia, hve margir fá
hann á svo háu stigi að leitað
sje til sjerfræðings.
Persónulega hefi jeg haft
tækifæri til oð athuga og skrá
setja 7—8 hverr. núlifandi ís-
lending. Og með því að hafa
fengið upplý.úngar til uppbót-
ar um 25—30 þús. aðra lands-
menn, þá hefir verið unt að
gera sjer grein fyrir því, hve
margir hafa fengið sjúkdóminn,
á hvaða aldri og svo framvegis.
Niðurstaðan er. að hjer veikj-
ast af þessum sjúkdórni um 100
manns á ári, r.vo mikið að leit-
að er aðstoðar sjerfræðings, en
um 14% af þessum 100 veikjast
það mikið, að þeir þurfa á
spítalavist að halda. Rannsókn-
ir, er seinna hafa verið gerðar,
hafa leitt í ljós, að á Borgund-
arhólmi hafa líka 14% sjúkling-
anna þurft spítalavist.
Fkki ættgengur
Með því að halda rannsókn-
unum áfram í yfir 20 ár, hefi
jeg getað geri mjer grein fyrir
því hve útbrrídd er sjvikdóms-
„spíran“ meðal landsmanna.
Samkvæmt því mur.u 7% lands
manna á aldrinum 15—70 ára
fá eða hafa fengið hringhuga-
sýkina einhvern tíma á æfinni.
Niðurstaðan er sú sama um
tíðleika sjúkdómsins, hvort at-
húgaðar eru ættir sjúklinga.
sem leitað hafa spítalavistar,
eða hvort teknar eru ættir jafn-
margra manr.a, sem ekki hafa
veikst, sem sje að sjúkdómur-
inn þarf ekki að vera meiri í
einni ætt en annarri, og virð-
ist ekki arfgengur hjer á ís-
landi. Annarsstaðar hefur hann
verið talinn það.
Á alþjóðafundi erfðaíræðinga
í Edinborg, sem haldinn var
árið 1939, komu fram níu mis-
munandi skoðanit á því,
Dr. Helgi Tómasson.
hvernig sjúkc'ómur þessi myndi
ganga að erfðum. Jeg bætti við
þeirri tíundr.. sem sje þeirri,
að sjúkdómurinn væri alls ekki
arfgengur, a. m. k. ekki á Is-
landi og fjellust fundarmenn á '1 Ykc, rafsegulmagns ástand jarð
þá skoðun. |ar> loftþrýsring. heildaráhrif
En'hvcrja" eru þá orsakir loftbákna.
9 I
einkum á síðustu árum, hefir
mikill áhugi vaknað fyrir lífs-
skilyrðunum í kaldari löndum.
En þær rannsókr.ir, sem gerðar
hafa verið aí áhrifum kalda
loftslagsins á mennina, hafa
flestar verið gerðar í rannsókn-
arstofum stórborga en færri út
í lífinu sjálfu þar sem það er
eins og það gengur og gerist.
Vegna þes^ að einn helsti
maður Breta á þessu sviði, dr.
Critchley, kom hingað til lands
snemma á stríðsárunum og
fjekk þá að vita að jeg hefði
haft með höndum rannsóknir á
áhrifum veðurfars á taugakerfi
manna, fór hann fram á það
við mig í haust, að jeg hjeldi
tvö erindi um þessi mál við
Institute of Neurology í London.
Viðvíkjandi ’oftslaginu þarf að
athuga þetta: Sólargeislana, hita,
raka, loftstrauma. samsetning
loftsins, rafeindariölda þess,
hans?
Jeg hefi revnt að graíast fyr-
ir rætur sjúkdómsins hjá 800
börnum og fylgst með sumum
þeirra, kjörum þeirra og líðan
í allt að 19 ár.
Hjá engu þessara barna, sem
voru það taugaveikluð að for-
eldrarnir leituðu læknis, hefir
þessi sjúkdómur ennþá komið
í ljós. Svo litlar líkur eru til,
að taugaveikiuðum börnum sje
hættara við sjúkdómum þess-
um en öðrum, eða hann eigi
rót sína að rekja til æskuár-
anna.
Víðtæk áhrif veðurfarsins
En hvar eru þá orsakirnar?
í eftirgrenslan minni eftir
þfeim, hafa rannsóknirnar orð-
ið æ yfirgripsmeiri. Til greina
kemur að athuga áhrif ytri lífs-
skilyrða fólks fæði. klæðnað,
húsnæði, heimilislífið, lífsaf-
komuna yfirloitt. Virðist mjer
að sum þessara atriða gefi á-
kveðnar bendingar um hvar
orsakanna oft geti verið að
leita, t. d. í fæði og lífsafkomu.
Loftslaeið gerir út um það,
hvaða plöntur og dýr geta þrif-
ist á hverjum stað Til þess að
rannsaka áhrif loftslagsins,
barf maður að gera sjer grein
fyrir því i hverju það er fólgið,
taka síðan hvert atriði fyrir sig
til athugunar og'síðan samspil
beirra allra á menn og aðrar
lífverur.
Áhrif loftsiagsins á mánnlíf-
ið hefir verið mikið rannsakað
í hitabeltinu og heitt-tempruðu
beltum jarðarinnar. Aftur á
móti hafa mjög fáar læknis-
fræðilegar athuganir farið fram
á áhrifum loftslags á mannlíf-
ið í kald-tempruðu og kulda-
beltum jarðar. Stafar þetta auð
vitað af því, hve mikið færri
búa á þessum slóðum, og hve
þessi hjeruð r.afa yfirleitt haft
minni þýðingu fyrir mannkyn-
ið en hin, sem heitari eru.
Lífsþróttur manna breytist
eftir árstíðum
Hvert einstakt af þessum at-
riðum getur verið með mismun-
andi móti, og haft mismunandi
verkanir á lífverarnar,' eftir því
hvernig ásigkomulag þeirra er,
svo og hvernig veðurfar, eða
ársfíðir hafa verið undanfarið
tímabil.
Talið er fullsannað að lífs-
þróttur manna njóti sín best,
þegar meðalhiti árstíðarinnar
er á milli 4—22 gráður á
celsíus.
Hjer á landi er meðalhiti að
minnsta kost: sex mánuði árs-
ins fyrir neðan lágmark þessa
kjörhita. Aftur á móti fer meðal
hitinn hjer aldrei upp yfir há-
mark kjörhitans,
Athuganir hafa sýnt að dán-
artölur hjer á landi eftir mán-
uðum, eiu yfirleitt hæstar í
maí og júní, en lægstar í sept-
ember. Hæstar eftir veturinn,
en lægstar, þegar menn hafa
notið sumarsins. Á hinn bóginn
leiða athuganir í ljós, að til-
tölulega fæst börn koma undir
í maí en langflest í september—
október. Þetia sýnir hvernig
lífsþróttur lar.dsmanna breytist
eftir árstíðun',.
Samt sem áður höfum við t. d.
þann óheillarið að pína börn
okkar og unglinga sem verið
hafa við nám allan veturinn til
mestu afkasta og prófrauna á
vorin, þegar augljóst er að Hfs-
þróttur þc-irra hlýtur að vera
minnstur. Engum heilvita
manni dettur þó í hug að leggja
mest erfiði á góðhestinn sinn á
vorin, svo nefnt sje dæmi af
handahófi til samanburðar.
Rakinn og vindarnir geta
komið að gagni
En þó vetrarveðráttan okkar
yfirleitt tæri lífsþrótt manna,
verður að geta þess, að rakinn
og vindarnir, óstöðugleiki veðr-
En eftir síðustu styrjöld og áttunnar bæta uð ýmsu leyti
upp slæm ahrif veðurfarsins á
heilsu manna.
Lofthitinn hefir áhrif á út-
gufun og hitatap líkamans og
vatnsmagn í öllum vefjum
hans.
Vindarnir verka þannig á
líkamann, að þeir þrengja og
draga saman æðakerfið í húð-
inni og örfa vissa hluta hins
ósjálfráða taugakerfis, sem ger
ir menn betur vakandi og yfir-
leitt hressari og styrkari, svo
framarlega, sem þeir eru ekki
alt of hvassir og menn eru ekki
sjerstaklega illa fyrir kallaðir.
Sjeu menn veikir fyrir, geta
stormar aftur á móti haft ill
áhrif.
Breytingar á loftþrýstingi,
sem stafa af því, þegar lægðir
fara.yfir, eru taldar hafa tals-
verð áhrif á mannslíkamann.
Þegar loftþrýsingur lækkar,
bindur Hkaminn meira vatn í
sjer. En hækki loftþrýstingur
þá skilar líkaminn vatninu
betur frá sjer.
Alkunnugt er, marg sýnt og
sannað, hvernig margt fólk
finnur á sjer veður, sem er i
aðsigi. Eingöngu fullorðið fólk
er veðurnæmt, sem kallað er,
og næmleikinn fer eftir því,
hvernig ástand taugakerfisins
er í það og það skiptið.
Vitað er, að margir sjúkdóm
ar byrja, eða brjótast út, þegar
ákveðin veðurátt, oftast kulda-
átt, er í aðsigi. Þegar um er
að ræða gigtverki, bólgur,
heilablóðfall, flog o. fl_ o. fl.
er í mörgum tilfellum hægt að
rekja sambandið á milli las-
leikans og veðurfarsins.
Hörð veðrátta styður
náttúrlegt úrval
kynstofnsins
Loftslagið er meðaltal veðr-
áttunnar eða veðurfarsins um
lengri tíma. Meðaltal hinna
einstöku veðurfarsatriða eru
sjerkenni loftslagsins á hverj-
um stað og segja til um, hvaða
skilyrði íbúarnir verða að
vera viðbúnir að geta þolað.
Skýr takmörk eru þó ekki
fyrir því, hve slæm loftslags-
skiiyrði menn geta búið við,
því nokkur aðlögun getur átt
sjer stað, einkum meðan menn
eru ungir og í fullu fjöri En
aðlögunin verður minni og tak
markaðri með aldrinum. Þar,
sem loftslagsskilyrði eru sjer-
staklega slæm, geta þau orðið
til þess, að einstaklingar, sem
fæddir eru með veilum, eða
sem á barnsaldri fá mjög alvar
legan ög langvinnan sjúkdóm,
geta ekki náð fullum þroska,
geta ekki þrifist, og ef til vill
devja út af.
Þannig stuðla hörð loftslags-
skilyrði að náttúrlegu úrvali
kynstofnsins. Verða til þess, að
aðeins sjerstaklega valdir stofn
ar lifa gegnum þrengingar ald-
anna.
Þetta hefir vafalaust átt sjer
stað hjer á landi. Skorturinn á
birtu og sólarljósi mikinn hluta
ársins, kuldinn og ýms önnur
veðurfarsskilyrði hafa stuðlað
að úrvali hinna hæíustu til þess
að lifa í landinu. Því ekki verð
ur því neitað, að hjer á landi
Frh. á bls. 12.