Morgunblaðið - 21.02.1950, Qupperneq 11

Þriðjudagur 21. febr. 1950
MORGUISBLAÐIÐ
íf
Þorgerður
dóttir
Hróbjarts-
EIN AF öndvegiskonum Vestur-
Eyjafjalla, Þorgerður Hróbjarts-
dóttir á Mið-Grund, varð 70 ára
27. janúar s. 1.
Hún er fædd á Rauðafelli i
Austur Eyjafjallahreppi 27. jan
1880, dóttir hjónanna Sólveigai
Pálsdóttur og Hróbjartar Pjeturs-
sonar er bjuggu þar. Þaðan fei
hún sem. vinnustúlka að Eystri
Skógum undir Eyjafjöllum, þá
17 ára, því eins og algengt .vai
um fátæka unglinga í alþýðu-
stjett varð hún fljótt að fara tii
vandalausra til þess að vinna fyr-
ir sjer.
Árið 1901 flytst hún að Drangs-
hlið með Eystri-Skóga fólkinu
þegar það hefur bújarðaskifti. Er
þar vinnukona í 7 ár eða til árs-
ins 1908, er hún giftist fyrri
manni sínum, Bjarna Eiríkssyni,
miklum dugnaðar og ágætis-
manni. — Þau byrjuðu búskap á
parti úr jörðinni Berjanesi í
Austur Eyjafjallahreppi, búa þar
í eitt ár, en flytja þaðan að Ey-
vindarhólum í sömu sveit, eru
þar í húsmennsku í 1 ár, höfðu
von um fasta ábúð á þeirri jörð
að því liðnu, sem brást þó. —
Þá flytur hún með manni sín-
um að Ásólfs-Skála í Vestur-
Eyjafjallahreppi, þar sem þau
höfðu fengið ábúð á þeirri jörð.
Þar taka þau til óspiltra mála
að taka til handargagns, með hug
ann fullan af björtum framtíðar-
vonum, samtaka í ráðum og dáð
um að gera þetta nýja býli sitt
sem best. Þar var strax ráðist að
þúfunum með einbeittum tökum
hugar og handar, enda var ekki
á annað að treysta fyrir fátæka
frumbýlinga í þá daga. Á Skála
búa þau í farsælli og ánægju-
l’íkri sambúð í tvö ár, eiga orðið
snoturt og afurðagott bú og það
sem dýrmætast er, lítinn elsku-
legan dreng, trú á framtíðina og
traust og velvild allra sveitung-
anna. Það var bjart og þægilegt
í litlu súðarbaðstofunni á Skála
í þá daga, þar sem hin ungu hjón
sáu soninn sinn dafna og vaxa,
gerðu sínar áætlanir i fullu
trausti á lífið og framtíðina,
fundu lífskraftinn og framfara-
þrána ólga í æðum sínum og
andrúmsloftið þrungið af góðvild
©g djörfum áformum.
Þá var það algengt að bændur
undir Eyjafjöllum færu á vet-
urna til sjóróðra til Vestmanna-
eyja, og var Bjarni enginn eftir-
bátur stjettarbræðra sinna um
framtak og áræði til sjálfsbjarg-
ar, enda mun hann jafnvel mörg-
um fremur hafa getað farið í
„verið“ eins og það var kallað,
öruggur um hag og gengi heim-
ilisins (fjenaðargæslu og þess-
háttar) vitandi það að konan var
tápmikil, úrræðagóð og hagsýn.
Á þriðja búskaparári þeirra á
Skála er Bjarni háseti á bát frá
Vestmannaeyjum, en á útmánuð-
um þá um veturinn týnist bát-
ur þessi með allri áhöfn. Stend-
ur Þorgerður þá uppi með elsku
litla drenginn sinn sem ekkja,
beygð af sorg og söknuði og
brosnar allar hennar glæstu
framtíðarvonir, myndi margri
konu í hennar sporum ekki hafa
getið komið til hugar að halda
áfram búskap. En sökum ætt-
gengs dugnaðar og frábærrar
sjálfsbjargar og áræðis, tekur
hún það ráð að halda áfram bú-
skap með aðstoð mágs síns, sem
þá var aðeins óharðnaður ungl-
ingur og býr rheð honum í 2
ár.
Skömmu síðar ræðst hún bú-
stýra að Mið-Grund í sömu sveit.
Þar giftist hún núlifandi manni
sínum, Jóni Eyjólfssyni, harð-
duglegum sómamanni og búhöld
Mdsson
miklum. Hafa þau sameiginlega
gert garðinn frægan með sinni
alkunnu rausn og myndarskap. j
Þau eignuðust þrjú mannvænleg
og góð börn, tvær dætur og einn
son.
Dæturnar eru Sigríður, gift og
búsett í Reykjavík og Jóhanna,
gift og búsett í Vestmannaeyjum,
en sonur þeirra Hróbjartur ljest
af slysförum 1947. Var hann einn í
barnanna, sem þá var orðinn
heimilisfastur hjá þeim, og eðli- j
lega vonirnar mestar bundnar
við, en dauðinn spyr ekki um
óskir nje vonir okkar dauðlegra
manna, og svo fór þar. Sú hol-
skefla, sem þá reið yfir Grundar-
heimilið, er öllum Eyfellingum í
íersku minni.
Sonur Þorgerðar frá fyrra
hjónabandi er Jón Guðmann,
um mannkosta og prúðmannlegr-
giftur og búsettur í Reykjavík,
sem nýtur almanna trausts, sök-
ar framkomu.
En þótt endurtekinn og svip-
legur ástvinamissir, ásamt lúa og
vinnuþreytu, hafi sótt Þorgerði
heim, stundar hún bú sitt enn,
sem hvorki setur saman að um-
setningu nje rausn. Og þótt þessi
70 ára lífsreynda kona, sem lífið
hefur tekið svo hrjúfum hönd- j
um, eigi í minningum sínum:
slíka atburði sem að framan eru
skráðir, hefur hún enn trú á líf-
ið og tilgang þess. Veldur því
hennar sterka og ættgengna
skaphöfn, og traustið og trúin á .
þann, sem hefur vald til að gefa
og taka.
Þegar Þorgerður lítur yfir far-
inn veg veit jeg að þrátt fyrir I
allt, telur hún sig gæfumann-1
eskju, hún hefur brotist áfram í
lífinu sem sönn hetja, unnið
sig upp úr umkomuleysi efna-
legrar fátæktar og allsleysis, í
röð þeirra, sem standa fjárhags-
lega föstum fótum. Verið sönn
umhyggjusöm og góð móðir, ást-
rík, blíðlynd og góður förunaut-
ur eiginmönnum sínum og hefur,
hlotnast að vera umkomulitlum
gamalmennum og munaðarleys-
ingjum brjóstvörn.
Það er altaf bjart þar sem Þor-
gerður fer, hún er hispurslaus í
framkomu, svipurinn hreinn og
hýr, en þó einbeittur, og vísar til
viljafestu og manndóms, enda
munu allir sem til þekkja, vera
sammála um að þá eiginleika á
hún i ríkum mæli. — Hún hefur
verið sómi sinnar stjettar, og við
vinir hennar fjær og nær óskum
að þrátt fyrir þennan aldur meig
um við vænta þess að hún skipi
sæti sitt í lífi og starfi enn um
skeið. — Jeg veit að á þessum j
afmælisdegi hennar hafa hugir!
margra ættingja og vina Þorgerð-
Ur flogið heim að Grund, sem
persónulega gátu ekki vegna
fjarlægðar komið því við að
þrýsta h-endi afmælisbarnsins
sjötuga, og þeir hugir hafa ver-
Frh. á bls. 12.
Ukun horfin harmafregn.
ÞAÐ var noKKru ettir næst nöin
áramót að mjer var sagt andlát
æskuvinkonu minnar frú Olgu
Olausen, því það var hún jafnan
KÖlluð í hópi vina sinna. Það er
ekki sársaukalaust fyrir nánustu
vini hennar að ryfja upp minn-
tngarnar um alla glöðu barna-
ieikina er hún var með okkur í
og hvernig hún hreif okkur öll
með sjer með sinni dásamlegu
nugkvæmni og forustu hæfileik-
um. Það var grátklökkvi í rödd
vinar míns, þegar hann færði
mjer andlátsfregnina, og hinstu
Kveðju vinkonu minnar sem þá
pegar lá fölnaður nár í hinsta
nvílurúmi sínu.
Það er ekki ætlun mín sem
skrifa þessar línur, að hlaða skáld
legu lofi á þessa góðu konu. Held
ur minnast hennar eins og hún
! var í raun og veru í erli dagsins
fyrst og síðast meðan hún hafði
j ferlivist. Jeg hafði ekki mikil
! kynni af heimili hennar nú hin
síðustu ár, en þó nóg til þess að
jeg sá að hún hafði sama heil-
steypta lundarfarið og þegar hún
i var barn að aldri. í því sem öðru
1 hafði hún ekkert breyst í hinni
hörðu og vonlausu baráttu við
lítt læknandi sjúkdóm, er hún
átti við að striða hin síðustu æfi-
ár sín.
Olga Clausen var heil og ein-
læg í hverju orði og athöfn.
Það var almanna rómur að hverj-
um sem hún lagði sig eftir að
kynnast, að hjá þeim sama vann
hún á samri stundu traust og
vináttu. Hún var þó síður en svo
myrk í máli við hvern sem var,
það var öllum ljóst sem áttu sam-
skifti við hana, að henni varð
aldrei á munni annað en bláköld
og þrautyfirveguð skoðun henn- |
ar. En þrátt fyrir þessa stað-1
reynd var mjer vel kunnugt um
að hún átti blíða og viðkvæmna
lund, sem fór vel saman við hrein
skiftni hennar. Skaphöfn hennar
var þó stór og óbifanleg er hún
hafði myndað sjer skoðun á ein-
hverju málefni, hverju sem það
var í þann eða hinn svipinn. Og
það sem mestu varðaði var það
að sama var hvort hún átti orð-
ræðu við mann eða konu úr æðri
eða lægri stjett.
Frú Olga Clausen var kunnur
fjelagsmeðlimur ýmsra fjelaga
samtaka hjer í bænum og alls
staðar á fremsta bekk að metorð-
um og virðingu. En kunnust mun
hún hafa verið fyrir sleitulaust
starf sitt í þágu Góðtemplara-
reglunnar. Þar vann hún þrot-,
lausri baráttu fyrir hinum fallna!
og yfirgefna samborgara sínum.
Því starfi unni hún af alhug og
markvissum sigurfögnuði um tug
ára skeið.
Frú Olga var mörgum góðum
og traustum hæfileikum búin,
meðal annars hafði hún mikla og
vel þjálfaða söngrödd. Ennfrem- ,
ur var hún búin fjölþættum leik-!
hæfileikum. Og síðast en ekki síst
og það sem jeg persónulega hefði
viljað þakka henni best, það var
leikni hennar og djúpur skiln-
ingur á eðli og formi ferskeytl-
unnar, og sjálf var hún góður
hagyrðingur, þótt hún færi mjög ,
dult með það og reyndi að dylja |
það eins og hún mögulega gat.
Þó duldist það engum vina henn-
ar þegar talið barst að hinum i
djúpstæðu hugðarefnum hennar.
Frú Olga Clausen var fædd á
Hellissandi, 2. september 1913.
Dóttir hins kunna athgfnamanns
og verslunarstjóra Axels ClaUsen
og konu hans Svanfríðar. Frú
•Olga giftist ung eftiflifandi
manni sínum Skúla Guðmunds-
jsyni kennara og varð þeim fjög-
Framh. á bls. 12
GUÐMUNDUR Guðmundsson
var fæddur að Róðhól í Skaga-
firði. Foreldrar hans voru Guðm.
Guðlaugsson og Sæunn Jónsdótt-
ir. —
. Guðmundur Guðlaugsson bjó
þá á Hamri í Hegranesi og var
þá giftur Guðrúnu Símonariótt-
ur og mun Sæunn því hafa verið
vinnukona hjá þeim hjónum á
Hamri. En vorið áður en Guðm.
Guðmundsson fæddist, fluttist
móðir hans út í Sljettuhlíð og
þar fæddist Guðmundur. En móð
ir hans mun hafa orðið skamm-
líf eftir það og tók þá faðirinn
drenginn til sín.
Þegar Guðm. bættist í hópinn,
voru systkinin alls orðin 7. Eru
þau öll talin í eftirfarndi vísu:
„Jón Ólafur, Ingunn, Steinunn og
Guðmundur,
Sigurlaug og Siurbjörgu,
svo eru upptalin börnin mörgu“.
Ekki eru þó systkinin talin í
rjettri aldursröð, því Guðmund-
ur er yngstur eins og áður er
sagt.
Árið 1860 flutti Guðm. Guð-
laugsson búferlum að Æsustöð-
um Laugadal í Húnavatnssýslu og
þar lifði Guðm. yngri sín fyrstu
bernsku- og æskuár. Fyrstu
bernskuminningar Guðmundar
voru því bundnar við Æsustaði
og stóra systkinahópinn og glað-
værðina þar.
Þegar Guðmundur hafði aldur
til fór hann að vinna fyrir sjer
hjá vandalausum eins og þá var
títt. T. d. var hann um tveggja
ára skeið vinnumaður hjá Er-
lendi bónda í Tungunesi, sem
þektur var á sinni tíð fyrir dugn-
að og stjórnsemi.
Eftir tvitugsaldur fluttist Guð-
mundur til Reykjavíkur og nam
trjesmíði og þá iðn stundaði hann
ávalt síðan meðan heilsa og kraft
entust. Þau hús munu vera ófá
hjer í bæ, sem Guðmundur Guð-
mundsson hefur reist eða hjálpað
til að reisa. Þeirra á meðal má
nefna Fríkirkjuna. Allt sem Guð-
mundur tók að sjer að vinna var
unnið af samviskusemi og dugn-
aði þess manns, sem ekki má
vamm sitt vita í neinu. Guðm.
mun hafa verið einn af stofnend-
um fríkirkjunnar í Reykjavík og
góður stuðningsmaður hennar
alla tíð.
Bindindismaður var hann alla
tíð og virkur þátttakandi i bind-
indishreyfingunni frá byrjun.
Ýmislegt fleira ljet Guðm. til
sín taka, t. d. verkalýðsmál og
mun hann hafa verið einlægur
verkalýðssinni frá byrjun sam-
takanna.
Árið 1886 giftist Guðmundur
fyrri konu sinnir Sigríði Guð-
mundsdóttur, með henni eignað-
ist hann 5 syni, sem allir lifa
og eru búsettir í Reykjavík. Þeir
eru allir iðnaðarmenn og meist-
arar, hver í sinni iðngrein. Þeir
heita Guðm. Ragnar, Gunnlaug-
ur, Sigurður, Magnús og Sófús.
Eftir 11 ára samúð missti Guð-
mundur konu sína frá 5 drengj-
um. Þá tók við ráðskonustörfum
hjá honum Sigurlaug Þórðardótt-
ir og hafa þau búið saman síð-
an eða um hálfrar aldar skeið
og hefir sambúð þeirra alltaf ver-
ið hið besta.
Sigurlaug reyndist Guðmundi
hinn ágætasti lífsförunautur og
því betur sem meira hefir áreynt,
ög kom það skýrast i ljós eftir
að hann missti sjónina, og svc>
síðustu mánuðina sem hann lifði,
en þá lá hann rúmfastur og lei<5
oft miklar þjáningar.
Þau Guðmundur og Sigurlaug’
eignuðust 9 börn, 3 dóu ung en
eina stúlku misstu þau upp
komna.
Þau sem lifa eru: Þórður, Guð-
rún, Ingunn, Steindór og Frið-
ur. Þau eru öll gift og búsett i
Reykjavík. Sonarson sinn, Jó-
hann Sófússon, ólu þau upp og
er hann nú fullorðinn.
Guðm. Guðmundsson var mað-
ur fríður sýnum á unga aldri, lág-
ur vexti, kvikur á fæti og snar
í hreyfingum.
Efnahagur hans mun oft hafa
verið þröngur framan af æfi,
meðan börnin voru í ómegð, en
þó ávalt komist af hjálparlaust,
og jafnvel verið fremur veitandi
en þurfandi.
Eitt var það í fari Guðmund-
ar sem ekki má liggja í þagnar-
gildi, en það er hve frábærilega
ættrækinn hann var.
Systkini hans voru búsett ut-
an Reykjavíkur og hafði hann alt
af samband við þau og vissi hvað
þeim leið. Þegar systkinabörnin
fóru að fara til höfuðstaðarins,
þá var alltaf sjálfsagt að leita
heim á Bjargarstíg 14 og var
aldrei svo þröngt að ekki væri
hægt að bæta við einum eða
tveimur til eins eða jafnvel fleiri
mánaða dvalar. Um endurgjald
var ekki talað því allt voru
þetta börnin hans.
Af því sem að framan er skráð,
má sjá að Guðm. Guðmundssón
var mörgum ágætum kostum bú-
inn. Hann var höfðingi í lund,
ættrækinn, gjafmildur og gaman-
samur, samvinnuþýður og lagði
Iwerju góðu málefni lið meðan
honum entist heilsa og kraftur
til að fylgja fram áhugamálum
sínum.
Hann eignaðist tvær konur,
sem voru honum samrýmdar og
með þeim mörg og efnileg börn,
sem öll elskuðu hann og báru
virðingu fyrir honum.
Honum auðnaðist að sjá barna-
börnin vaxa upp og verða að
nýtum mönnum.
Guðm. Guðmundsson var þvx
hvorttveggja í senn: góður mað-
ur og gæfumaður.
Hann andaðist þann 25. janú-
ar en var jarðsettur 6. janúar að
viðstöddu fjölmenni.
Hann varð rúrhlega níræður.
R. T.
— Meðal annara orða
Frh. af bls. 8.
Þeim Alexander og Goodsj
eru nokkrir Indíánar • til að-
stoðar. Þeir halda því fram, a(
sú kunnátta og tækni, sen
mönnum er nú tiltæk, mund
hafa bjargað leiðongrum
norðurslóðum áður fyrh ^Nefn;
þar til John Franklin og leið-
angur hans, sem um miðja 19
öld varð til aðallega yegna þekl
ingarskorts á þeim bjargráðun
sem hefði mátt koma honun
að haldi.