Morgunblaðið - 08.03.1950, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 08.03.1950, Blaðsíða 2
* MOR C V ]Y B L A Ð*I Ð Miðvikudagur Ö. mars 1950. ækkun á f ramfærslukostnaði vegna gengis- lækkunar 11 - 13% - Hækkun hins almenna Hjer fer á eftir sá kafli á- litsgerðar hagfræðinganna dr. Benjamíns Eiríkssonar og Olafs Björnssonar prófes- sors, sem fjaliar um áhrif gengisiækkunarinnar á lijóð ' artekjurnar, framfærslu- kostnað og kaup og kjör launþega: ^Uhrií gengislækkunarinnar! á þjóðartekjurnar Við gengislækkunina verður hækkun í krónum á útflutn- iipgsverði íslenskra afurða, sem fluttar eru úr landi, og nemur hækkunin 74.3%. Af þessum órsökum hækka þjóðartekjurn- ár i krónutali sökum gengis- lækkunarinnar, og verður hjer á eftir reynt að reikna í stór- um dráttum þá hækkun. Sje #iiðað við útflutningsáætlun fjárhagsráðs fyrir 1950, sem jiemur 300 millj. kr. og er svip •Tuð upphæð og útflutningur- inn varð 1949, mundi gengis- lækkunin hafa í för með sjer aukningu á útflutningsverð- rnætinu, sem nemur 223 millj. iiróna. — Af útflutningsverð- xnætinu eru um 95% sjávar- afurðxr. Frá þessari aukningu verður að draga allan styrk, 'sem nú er veittur útgerðinni og mun hafa numið kringum 45—50 millj. kr. á árinu 1949. IHann fellur niður. Styrkupp- hæðin er hjer í ríflegra lagi, þar sem annars þyrfti að draga :frá tap, sem ekki er bætt úppj með styrk, heldur greitt með 'lánum. Eftir eru þá um 180 millj. kr. Frá þessu verður einn -ig aö draga þá aukningu, sem verður á erlendum liðum fram ,-leiðsiukostnaðarins. verðlags ekki eins mikil Erfiðieikar við vöruútvegun minnka r Ur álitsgerð hagfræðinganna. flutnings eru bátaafurðir, þosk -ur eða síldarafurðir. Á tveim- ur undanförnum árum var framieiðsla togaranna rúmlega % heildarútflutningsinsins. Sje miðað við útflutning bátaaf- urða fyrir 130 millj. kr. — þ.e. síldin ekki tekin með — fá bát -arnir við gengislækkunina tekjuaukningu, sem nemur út- flutningsverðmætinu að við- bættum 74.3%, að frádreginni hækkun erlenda kostnaðarins (sem við áætlum 12%, þar sem vinnslustöðvarnar eru með) og að frádregnum tekjum þeim, sem þeir nú hafa, sem er út- flutningsverðmætið að viðbætt -um styrkjunum, þ.e. (227— 12)— (130+50) —215—180 35 milljónir króna. Verðlagið í landinú mun ekki hækka eins mikið og vísitala framfærslu- Haldist raunverulegar þjóð- kostnaðar. artekjur óbreyttar. mundi 10% | Samsetning vísitölunnar hef aukning þeirra í peningum ur ekki verið breytt frá því að þýða, að almennt verðlag þessir útreikningar voru gerðir, hækkaði um 10%. Nú er það og verður því ekki sjeð, að ný hinsvegar svo, að verðlag breyt ir útreikningar mundu leiða í -ist ekki allt jafnt, heldur ljós neitt nýtt, sem máli skipt- verður bein hækkun á verð- ir. Skv. þessum útreikningum lagi innfluttra vara talsverð, ætti 42.6% gengislækkun að en verðlag á vörum, framleidd hafa í för með sjer hækkun á -um innanlands, stígur langt- framfærslukostnaði, sem nem ur 9.8%. Þetta kemur vel heim við hækkun þá á þjóðartekj- unum í peningum reiknað, sem áður hefur verið minnst á. Má því áætla, að hækkunin á fram um mmna. Áhrif gengislækkunarinnar á framfærslukostnað Þ jóðar tek j ur nar munu aukast um 10% í Álitsgerð um Hagmál er írá því skýrt, að þetta muni vera tæplega Vs alls fram- leiðsiukostnaðar sjávarútvegs- ini í heild sinni, þ.e. skipa- og vinnsiustöðva. Sje gert ráð fyr -ir 350 milljón króna fram- 'leiðslukostnaði, nemur hækk- Tir erlendu kostnaðarliðanna Hm 50 millj. kr. Nettó aukning þjóðarteknanna í peningum er því um 130 millj. kr. — Þetta mun vera kringum 10% þjóð- arteknanna. Þjóðartekjurnar, í ■ pemngum taldar, hækka með þessu úr 1.300 milljónum upp ■j 1.430 milljónir. Það er óhætt að áætla lauslega, að þjóðar- ‘cekjurnar muni aukast um 10%, í peningum talið, sem . bein afleiðing af völdum geng -islækkunarinnar, miðað við ó- Tbreyttar þjóðartekjur, reiknað i fríðu. og ætti þessi hækkun að gefa nokkurt hugboð um þá almennu verðlagslækkun, sem vænta má. Stórfelld tekjuaukning hátaútvegsins Af útflutningi ársins 1949 námu afurðir bátaútvegsins, aðrar en sildin, kringum 150 millj. kr., en voru kringum 123 millj. kr. 1948 og um 137 millj. kr. á. árinu 1947. (Helmingur lýsisins er talinn vera af bát- tmum). Meginhluti alls út- Hærri tekjur af útflutningi 1 andbúnaðaraf urða Það, sem eftir er af tekju- aukningunni, 95 milljónir kr., skiptist aðallgea í þrjá staði: hærri tekjur báta af síldveið- um, hærri tekjur togara og hærri tekjur af útfluttum land búnaðarafurðum. Það, sem hjer er átt við með tekjum hinna einstöku greina, eru beinar og óbeinar tekjur, þ.e. tekjur þeirra, sem vinna að framleiðslunni eða taka arð af henni og einnig þeirra, sem selja innlenda vöru til fram- leiðslunnar. Togararnir rfengju kringum 45 milljónir króna og bændur um 5 fnilljónir króna (en allt að 15 milljónum kr., ef útflutningur þeirra yrði jafn -mikill og hann varð á árunum 1947—1948) og aðrir 5 millj. króna. Afganginn, 40 milljónir króna, mundu aðallega fá þeir, sem flytja út síldarafurðir. — Þótt þessar tölur sjeu alls ekki nákvæmar, eiga þær samt að gefa nokkra hugmynd um það, hvernig hrein aukning verð- mætis útflutningsframleiðslunn -ar skiptist hlutfallslega milli atvinnuveganna, áður en launa hækkun og nýir skattar, sem gert er ráð fyrir í þessum til lögum, koma til framkvæmda. Þjóðhag'slega afkastamesta frajnleiðslan verður aukin Um raunverulegar þjóðar -tekjur, þ.e. þjóðariekjur í fríðu reiknað, er það að segja, að telja má víst. að þær vcrði meiri með en án gengislækkunarinnar. — Sú framleiðsla, sem er þjóðhags -lega afkastamest, verður aukin. Nokkur minnkun mun eiga sjer stað við það, að samdráttur verður á f jár- festingarframkvæmdum, — samdráttur, sem náuðsynlegt er, að eiei sjer stað, til þess að tekið verði fyrir myndun nýrrar dýrtíðar. Þar, sem neytendur kaupa -færslukostnaðinum fyrstu bæði heimaframleidda og inn- flutta vöru, leiðir gengislækk- þrjá mánuðina muni verða um 10% (væri reiknað með hlut- unin til hækkunar á vísitölu fallslegri hækkun álagningar- framfærslukostnaðar. — Þegar innar' mundi útreiknuð hækk- fob-verð innfluttu vörunnar un vísitölunnar nema 13.6%) hækkar, hækka hinir erlendu °§ þegar frá líður 10 12%. liðir vísitölunnar og því vísi- j Við þetta. bætist svo rúmlega talan í heild sinni. ! 1 % hækkun vegna fisksins, og Hustið 1947 sömdu þeir Pjet verður þá hækkunin alls um 11—13%. Hins vegar álítum við, að hið almenna verðlag í landinu muni ekki hækka nærri eins mikið og vísitala framfærslukostnaðarins. Það er -ur Magnússon, Gylfi Þ. Gísla- son og Klemenz Tryggvason álitsgerð um áhrif gengislækk- unar á framfærsluvísitöluna. Samkvæmt sundurliðuðum út reikningum, sem hagstofan ljet þeim í tje, mundi 10$, gengislækkun haustið 1947 hafa leitt til 2.3% hækkunar á framfærsluvísitölunni. Þetta eru hin beinu áhrif á vísitöl- una. Þar mcð er talin sú hækk- -un á verðlagi landbúnaðaraf- urða, sem mundi hafa leitt af gengislækkuninni, þ.e. hækkun sökum hækkunar á rekstrar- vörum bænda. En reiknað er með óbreyttri álagningu, í krón -um talið. Tæpur helmingur þessarar hækkunar stafar af hækkun á verði vefnaðarvöru, fatnaðar og búsáhalda. En ó- víst er, að raunverulegt útsölu- verð slíkra vara mundi hækka að ráði, eins og ásatt er. Þar sem innflutningur þessara vara er nú mjög takmarkaður, má jafnvel færa rök fyrir hinu gagnstæða, einkum þegar hægt verður að rýmka til um inn- flutninginn. Væri leyfð hlut- fallsleg hækkun á álagning- unni, mundi vísitalan hækka um 0.9% til viðbótar. Við þessa útreikninga er það eitt að athuga, að ekki er tekið tillit til þess, að útflutningsaf- urðir sjávarútvegsins hækka í verði og því þær afurðir hans, sem seldar eru innanlands, einkum fiskur. Fiskverð inn- anlands miðast nú við ábyrgð- arverð ,og mundi því heildsölu -verð fisksins hækka um kring um 43% og því smásöluverðið um rúm 30%. Fiskur er um 4% framfærsluvísitölunnar, og hækkar hún því um rúmlega 1% vegna hækkunar fisksverðs -ins. þegar vitað, að. fjölmargar vör -ur, sem ekki eru teknar 'með í vísitölunni, hafa hækkað meira, sumar langtum meira en þær vörutegundir, sem í henni eru. Hægar að bæta úr vöruskortinum Margs konar fatnað -ur, skór, búsáhöld, heimilis- vjelar og húsgögn munu seld við langtum hærra verði en þyrfti að vera við núverandi gengi. Neytandinn verður íj mörgum tilfellum að greiða margfalt upprunalegt verð vör -unnar, sem hann fær oft eftir langan tíma og mikla fyrir- höfn og stundum eftir ýmsum krókaleiðum. Margir eiga við mikil vandræði að stríða um vöruútvegun, og mundi sú hlið verslunarinnar batna að mun, þegar frá líður. Eftir því sem verslunarjöfnuðurinn og greiðslujöfftuðurinn við útlönd batnar, eftir því verður hægar að bæta úr vöruskortinum, og ættu þá biðraðir og aðrir erfið -leikar í sambandi við vöruút- vegun að hverfa. Enn fremur hefur lækkun verðfollsálagsins verðlækkandi áhrif, þótt þau áhrif komi lítið sem ekkert fram í vísitölunni. Breyting á útreikningi framfærsluvísitölunnar Samkvæmt þessu áliti á að bæta launþegum upp þá verðhækkun, sem gera má ráð fyrir, að fylgi í kjölfar gengislækkunarinnar, og miða þá við hækkun á fram -færslukostnaðinum. Þarf því að breyta að nokkru vísitölunni, til þess að luint sýni í framtíðinni sem gleggst þær breytingar á framfærslukostnaðinum sem gerast eftir að gengislækk- unin hefur farið fram, og snerta launþegana í heild. Það er höftiðtilgangurinn með 2. lið þessara tillagna. Það er oft um það kvart- að, að vísitalan sje skökk, einkum sökum þess, að reiknað ©r aðeíns með gömlu húsaleigunni, sem haldið er niðri með húsa- leigulögunum. — Þessa skekkju hafa þeir hagfræð- ingarnir Jónas Haralz og Olafur Björnsson metið alls 80 stig. (Grein í Vinnunni)» Nýja húsaleigan verði tekin inn í vísitöluna Við leggjum því til, að í stað þess að styðjast við gömlut húsaleiguna, verði það ráð tekið að taka inn í vísitöl- una nýju húsaleiguna, þaV sem breytingar á gömlut húsaleigunni mundu ekki snerta launþegana í heild. Vísitalan mundi þá hjee eftir sýna breytingar á húsa -leigu í hinum nýju húsum, enda mun svo vera, að t.d„ í Reykjavík búi 5/6 íbúa S húsnæði, þar sem ákvæðð húsaleigulöggjafarinnar um húsaleigu í gömlum húsum gildir ekki. Yfirleitt er það> æskilegt, að vísitalan reikmi með raunverulegu útsölu verði þeirra hluta, sem hún tekur með í hverju tilfelli. Við leggjum því til, að hið raunverulega útsöiuverð á kjöti verði tekið inn í vísi- töluna í stað þess að láta kjötstyrkinn koma til frá- dráttar, eins og nú er gert» Hætt að gera greinarmun á grunnkaupi og verðíags- uppbót Þá leggjum við einnig tií, að allir útreikningar og allt kaupgjald og upphæðir I fjárlögum verði fært til sania -ræmis við hina nýju vísí*- tölu, þannig að hætt verðí að gera greinarmun á grunu -kaupi og verðlagsuppbót. Þá teljum við fróðlegt fyr -ir allan almenning að fá aS vita, liver bre.vting hefut' orðið á verðlagi og kaup- gjaldi síðan fyrir stríð, og er því liagstofunni gert aðl skyldu að sýna í vísitölu- formi, hvernig kaupgjaldiö hefur breytst, á sama hátft og hún sýnir framfærslu- verðlagið, og gera það þá i\ sambandi við hina nýju vísS -tölu fyrir marsmánuð. —* Teljum við eðlilegt að taka tímakaup Dagsbrúnar fyrii' venjulega daglaunavinnu, enda þótt okkur sje ljóst, aö kaupgjald Dagsbrúnar hef- ur hækkað meir en þetta kaup sýnir, þar sem sjer*' taxtar gilda orðið fyrit’ flesta vinnu.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.