Morgunblaðið - 18.11.1950, Blaðsíða 10

10
MORGUN BLAÐIÐ
Laugardagur 18. nóv. 1950

Skemmtið ykktfr
án áíengis!..
HERRA JÓN ARASON
batu/eikuf
í IÐNÓ í KVÖLD KLUKKAN 9.
Hljómsveit Óskars Cortes leikur fyrir dansinum, '
Skopteiknari
Hinn snjalli skopteiknari Stefán Sigurkarlsson verður
á dansleiknum og teiknar myndir af þeim gestum, sem
þess óska, fyrir aðeins 5 krónur. — Þetta er óvenjuleg
og góð skemmtun, enda er listamaðurinn bráðsnjall.
VERÐLAGSUPPBÓT
Klemens Jónsson, ieikari, leikur hinn sprenghlægilega
„hreppstjóra't skemmtiatriði, sem maður gleymir aldrei.
Aðgöngumiðasala og borðpantanir frá kl. 5.
Sími 3191.
LISTAMANNASKÁLINM
'
#§§

m
i!
: i
: t
Gestamót og
almennur dansleikur
verðar í kvöld.
Spiluð verður fyrst fjelagsvist, er byrjar kl. 8,30.
Pöntun á aðgöngumiðnm veitt móttaka í síma 6369 frá
kl. 5.--ÖLVUN BÖNNUÐ.
Ungmennafjelag Reykjavíkur
i
\ Málarameistarafjelag Reykjavikur
heldur
skeuisntifuud
i Þórskaffi, þriðjudaginn 21. þ. m. kl. 8,30 e. h.
SKEMMTIATRIÐI:
Kvikmynd, Ósvald Knudsen.
Skemmtilestur, Jökull Pjetursson.
Spurningaþáttur?
Dans til klakkan 1.
Aðgöngumiðar við innganginn. Verð kr. 25.00.
KAFFI innifalið. — Mætið vel og hafið mcð ykkur gesti.
NEFNDIN.
| VeitiGgahiísiRjði óskast
• i •.entug,’m ctað, ' innst 200 ferm. Tilboð sendist skrif-
e
e
í „t Nátturulækningafjelagsins, Laugaveg 22.
1 HERRA JÖN ARASÓN
Eftir Guðbrand Jónsson
Hlaðbúð.
ENGINN íslenskur höfðingi frá
síðari öldum hefur verið eins
dáður af allri þjóðinni og Jón
biskup Arason. Hann mun vera
eini íslendingurinn, sem hef-
ur hlotið viðurkenningarheitið
þjóðhetja. Og dauði hans og
sona hans hefur gert þá að písl-
arvottum tiltölulega fljótt eftir
morð þeirra, og það eins fyrir
því, þó að hinn nýi siður væri
orðinn fastur í sessi, og prest-
ar landsins þreyttust ekki á að
vara fólk við ,,páfavillunni“,
er þeir nefndu svo. Síðari tíma
menn hafa aðallega lagt áherslu
á þann þátt baráttu Jóns
biskups, sem beindist gegn
konungsvaldinu, og því er það,
að Jón Sigurðsson nefndi hann
síðasta íslendinginn. Þetta er
ofur eðlilegt. A meðan Islend-
invar voru að berjast fyrir
sjálfsforræði, var þeim ómetan-
legur styrkur að því að vitna
í baráttu Jóns biskups gegn
hinu erlenda valdi og innlend-
um bandamönnum þess, og svo
mun ætíð verða. Því er nú einu
sinni þannig hðttað í veröld-
inni. að sjálfstæðisbaráttu smá-
"’Vianna er í rauninni aldrei
'^Við. nema svo illa takist til
■>ð b’óðerni þeirra burrkist aL
’æg út. eins og dæmi eru tif
’m. Líf og starf Jóns Arason-
mun bví hafa mjög mikla
''vðin"u í framtíðirmi, og mað-
•’r hefur levfi til að vona að
"’-amvesns, eins og hineað til,
”e<?i ba’'átta hans verða bióð-
:nni leiðarljós á hættustund-
’’m. Það má gera ráð fvrir, að
nrrmitt betta sie ein af ástæð-
'num fvrir bví. að .Tóns bisknps
m betur og a’mennar minnst
af gervaliri bióðinni en nokk-
urs annars manns frá fyrri öld-
um.
Margt hefur verið ritað um
Jón biskup á beím öldum, sem
liðnar eru síðan hann leið písl-
arvætti sitt, og ótal þ.ióðsögur
og munnmæli hafa skapast um
hann. En það er eieinlega ekki
f.vrr en á þessari öld, að farið
er að rita sögu hans á vísinda-
leean hátt. og er það þá fvrst
að nefna fyrsta bindið af Mönn
um og Menntum Páls Eggerts
Ólasonar. Rit hans leiddi margt
nýtt í ljós um siðskiftatímann,
en er ekki samfeld ævisaga
Jóns biskups. En nú í haust,
á íjögur hundruðustu ártíð
biskupsins, hefur Guðbrandur
prófessor Jónsson sent frá sjer
mikið rit um ævi hans og starf.
Úteefandi er Hlaðbúð, sem und
anfarin ár hefur gefið út ýms
veigamikil rit um sögu lands-
ins.
Rit próf. Guðbrands er ítar-
legasta ævisaga Jóns Arason-
ar, sem enn hefur komið út.
Það er ritað af mikilli þekkingu
á aldarfari og hinum kabólska
sið. en án staðgóðrar þekkingar
á hinum forna kirkjurjetti, er
ei«n unnt að semja slík rit svo
að vel sje. Dómar höf. um menn
og málefni miðast allir við við-
horf samtíðarinnar, eins og auð
vitað er laukrjett og ætti að
vera aðalroplo við samning
slíkra rita. Rinsvegar fer ekki
hjá því, að skoðanir rawnu verða
skiftar «œ ýmis atriði bókar-
ir*«.''T, bv: að s’imar niðn-stöð-
iitaðs að semja ítaflegr.n rit-
dóm, svo sem vert væri. Ritið
hefst á inngangi, þar sem skýrt
er frá helstu stefnum, sem upp’
voru á þessum tíma. Er þar
mikill fróðlejkur saman kom-
inn í ekki lengra máli. Þá tek-
ur hin eiginlega ævisrga Jóns
biskups við. Að lokum er svo
sjerstakur kafli um framfera-
manninn Jón Arasoo og skáld-
ið, en hann var hcfuðskáld
sinnar aldar, eins og kunnugt
er. Framan við ritið er mynd
af niðurlagi handvitsins aó
Margrjetar sögu, en höf. telur
að Jón Arason hafi skrifað
hana, og sje rithönd hans þvi
varðveitt, gagnstætt því sem
sumir hafa haldið fram. Auk
þess eru nokkrar aðrar mjmd-
irí bókinni og allur frágangur
er hinn fegursti, svo sem sæm-
ir minningu þjóðheljunnar.
Rit. próf. Guðbrandar hefur
ýmsar nýjungar að flytja, sem
stinga mjög í stúf við það sem
menn áður töldu rjett vera, eins
og drepið hefur verið á. Höf.
leggur megináherslu á trúar-
legu hliðina á baráttu biskúps
og neitar því, að hún hafi ver-
ið landsrjettindabarátta í þeim
skilningi, sem síðari tíma menn
hafa lagt í orðið. Framkoma
biskups er skýrð út frá þessu
sjónarmiði. Barátta hans gegn
''hinum nýja sið hafi fyrst og
fremst verið vörn .fyrir kirkj-
una gegn ásælni konungsvalds-
ins. En enda þótt þetta sje aðal-
atriðið, þá hafi Jón biskup eigi
að síður verið að berjast fyrir
rjettindum landsins, því að
kirkjan var innlend stofnun og
bjpðleg að ýmsu leyti og eitt
landsrjettindanna. Um þetta
sjónarmið má óefað deila og
verður sjálfsagt meira ritað. En
bað, sem mikils er um vert, er,
að próf. Guðbrandur sýnir
fram á að allt framferði Jóns
Arasonar hafi átt sjer stoð í
'ögum kirkjunnar, eða því sem
nefnt var Guðs lög. Falla þá
um sjálfar sig allar kenningar
um ofstæki biskups og áleitni,
og hann stendur hreinn og
heinn og hafði eigi gert annað
■u það, sem var embættisskvlda
hans. Það er auðsjeð á öllu, og
bessi bók leiðir þuð ský’-t í Ijós,
að Jón biskup hefur verið frið-
samur og sáttfús og laus við
allt undirferli og ómennsku-
framkomu, sem erfitt veiður að
sýkna suma af andstæðingum
hgns af. En síðari tíma ketmi-
mönnum, sem ritað hafa um
þessi efr.i, hefur verið gjarnt á
að leggja mikla áherslu á bað,
sem þeir nefndu ofstopa Jóns
biskups, meðan þeir fóru miúk-
um höndum um bresti siðskifta
mannanna og annarra banda
manna erlenda valdsins. Ann
að atriði er það og, sem er al
ger nýjung. Því hefur oft ver-
ið haldið fram, að sumir sið-
skiftaforkólfanna hafi verið
með í ráðum um morðið á Jóni
biskupi og sonum hans, og sjera
Jón Bjarnason t afi átt hug-
myndina með hinum alkunnu
orðum: „Öxin og jörðin geyma
þá best“. Próf. Guðbrandur
telur hinsvegar, að Kristján
skrifari hafi verið einn í ráðum
'■ 7burð11numjafnt meSal siðskifta
manna og annarra, því að ekki
er kunnugt um að vinir kon-
ungs hjer á landi hafi aðhafst
neítt út af drápi Kristjáns
skrifara síðar.
Rit Guðbrandar kemur víða
við og er skemtilega ritað, svo
að engum ætti að vera ofvaxið
að hafa þess full not. Það kann
að vera að sumum finnist: það
dálítið sárt, að hjúpi róman-
tískra þjqðsagna skuli vera
svipt af Jóni biskupi, eins og
t. d. sögunum um að hann- hafi
verið örsnauður og af fátækum
kominn, en allar líkur eru til
þess, að hann hafi verið kom-
inn af efnuðu fólki og að ekk-
ert óvenjulégt hafi veríð við
feril hans til fjár og frama, eft-
ir þvi sem þá var títt. Hitt var
svo auðvitað, að þjóðtrúín
hlaut að skapa sína eigin mynd
af slíkum marmi, og hvað lá þá
nær en að gera úr honum karls-
soninn úr Garðshomi eftir besta
þjóðsögumunstri ?
Eins og áður er að vikið,
miinu helst verða skiftar skoð-
anir um þann þátt rits þessa',
sem f jallar um hina stiórnmála-
legu hlið á baráttu Jóns
biskups. Ef til er erfitt að
greína trúmálabaráttu hans frá
stjórnmálabaráttunni, enda þótt
málstaður kirkiunnar hafi
kannske vérið ofa’- öUu í huga
hans og aðal-drifff iöðrin í ýms-
um tiltektum hans geen érlenda
valdinu. En hvað sem um það
er, þá verður barátta hans bar-
átta fyrir fornum lögum og
rjetti þjóðarinnar. allt að einu,
hótt menn verði að skoða hana
frá lítið eitt breyttu sjónar-
miði.
Að lokum er full ástæða tii
að þakka höfu.ndi ■ «<» úcgefanda
fyrir þetta mvnda’-io»a rit; það
á erindi til b.ióðanínnar einmitt
á þessum tímum, og mun lík-
legt til mikiPa vin^ælda. En
eins sakna iet. oq hað er, að
°igi skuli hafa Vnrniið vönduð
útgáfa af kvæðum Jóns biskups
á þessari fjögur hundruðustu
ártíð hans.
Jón Björnsson.
Bílftilsölu |
eldra model, i góðu lagi. Skuld- |
laus. Verð kr. 2000,00. Kamp §
Knox C 30. 1
Skoutor !
með skóm (ca. no. 37) óskast |
keyptir. Simi 3254. J

IMIMIIIIIIIIIIIMIMHIUI
: Gróköflótt
|Amerásk föl
| ,á : frekar þrekinn mann og 2 •
: Ijó-sir jakkar meðalstærð. Einnig
i skíiutar með skóm no. 43 til.sölu
f ílraunteig 19 II h-rð.
j I Góðir
um glæpinn -cg. Jeiðir að því j..iwwion'wtvvnw
rök. En allt um það, sifis'kn'ia-
forkólfarnir saioovktu hann
eigi a” siður, og sýndu dæma'
fáa lit'lmennsku .með því , að {: 'i
«r Guðbrgndai s.tinga mjog í líða i:’ri?tjáni skrifara að k >ma ;
c+úf við, fyrri skoðarir um þetta vilja s .tyura fram. þar sem þeim | |
efpi j mátti vpra kun augt. að kopupg- 1
Hjor verður pðeins drepið á ur haföi eigi fynrskipaf ru ií.t!
nokkra vætti ritsins t fáum- orð- slíkt. Enda mur bá þegrr h
um, endt ekki á iæri undir- skapast almenr. gsálit a

:
;;
tja, 3Ö. eða 39 óskcs* til kaups. |
Uppl. I <rfma 5270. I
UUOHIII W|>'