Morgunblaðið - 31.10.1951, Blaðsíða 7

jVfiðvikudagur 31. október 1951
MORGUXBLAÐIÐ
1
Á fKakki um Golfstrauminn
Mesta veðragerð lieinisins
SÍÐASTLIDIÐ suma-r sást fjöldi
Bmáskipa á reiki um hafrót Norð-
ur-Atlantshafsins. Þau. virtust
Bigla fram og til baka tilgangs-
iaust líkust börnum, sem hafa
týnt krónupening á götunni og
eru að leita að honum. Ef þú
Siefðir farið með stóru farþega-
skipi framhjá þeim, getur verið
að forvitni þín hefðí vaknað,
minnsta kosti við að sjá eítt þess-
arra skipa. Það var 142 feta skúta.
Stundum sást hún undír fullum
seglum og stundum jafnvel sneri
hún upp í vindinn og Ijet reka
g-egnum öldur Atlantshafsíns.
Skip þetta var rannsófcnarskip-
íð Atlantis frá hafrannsókna stofn
tminni í Woods Hole f Massachus-
etts. Önnur skip staðsett með um
100 mílna millibili voru Caryn 9G
feta skúta eign sömu stofnunar.
Albatróss III. eign veiðí og nátt-
árufriðunar Bandaríkjanna, Re-
hoboth o% San Pueblo ur banda-
ríska flotanum og kanadískt smá-
ekip.
HAFRANNSÓKNIK MEÐ
NÝTÍSKU TÆKJUM
Þessi litli floti vann að því að
Seita uppi og rannsaka nákvsemar
en nokkru sinni fyrr undarlegar
Btraumskiptingar Golfstrauinsins.
Til þess voru notuð margháttuð
mýtísku tæki s. s. nýr haf-hita-
snælir, sem mælir á skammri
stundu hitabreytingar hafsins nið-
tir í 300 metra dýpt. Með Loran-
radartækjum var staða skipanna
imöikuð nákvæmlega á hálftíma
fresti.
Nýir bergmálsdýptarmælar
gendu hljóðbylgjur með stuttu
snillibili niður í djúpið og vísinda-
snennirnir mörkuðu dýptina eftir
|)ví hve langan tíma hljóðbylgj-
urnar þurftu til að berast til baka.
Þannig var auðvelt a.ð komast að
jþví hvernig landslagi var háttað
á botninum, hvar fjallshryggirn-
5ir og dalirnir voru, sem geta haft
Enikil áhrif á Golfstrauminn.
J*
MÆLIKVARÐI
HITAFARSBREYTINGA
Og skipin höfðu með sjer nýjar
fcorvjelar, sem geta borað 20 metra
miður í hafsbotniim og tekið upp
wieð sjer sýnishom af jarðíögum,
sem hafa myndast fyrir miiljón-
am ára. Þessi jarðíagasýnishom
imunu segja vísindamöimunum
ýmislegt um jarðmyndonarsöguna
og það sem er ef til vill enn þýð-
íngarmeira, þau munu: birta rök
fyrir hitafarsbreytingum á jörð-
ínni frá upphafi vega og þannig
gefa okkur hugmynd um umskipti
á veðráttu, sem hafa orðið og
munu verða í framtíðiimL
Duttlungar hafstraunian.ua hafa
Jöngum verið vísindamöimum ráð-
gáta. „Við vitum að straumar eins
og Golfstraumurinn. breytast stöð-
ugt. Straumsveigar hverfa og
ikoma upp“, segir Dr. Arnoid
Arons, eðlisfræðingur við Woods
EHole rannsóknarstofnunina. „Við
%’iljum finna út hversvegnaA
MIKIS 1TRÐI AÐ FINNA
MEÐSTRAUM
Við útgerð farþega og fíuteinga-
skipa er lögð æ meiri áhersla á að
xiota tímann sem best. Reksturs-
kostnaður stórs flutoingaskips eða
olíuskips er nær 20 þúsund kr.
á dag. Það væri ekki lítill ávinn-
íngur fyrir skipstjórana, ef þeír
vissu t. d. að eina mílu á stjórn-
fcorð gætu þeir fengið 4—5 mílna
sneðstraum á klst. f stað álíka öfl-
<ags mótstraums. Með því móti
smætti spara milljónir £ tíma og
fje.
Mikilvægi rannsókna þessara
liggur í því, að ef þeim verður
Ihaldið áfram stanslaust næstu 10
árin mun verða mögulegt að gefa
veðurspá alllangt fram í tímann
fyrir norðanvert Atlantshaf. Og
|>að er þýðingarmikið ekki aðeíns
Æyrir skipstjóra og flugmenn, held
vr jafnvel fyrir bændurna inni í
smið Bandaríkjum.
MESTA VEÐRAGERI>
JAKÐAR
78% af andrúmsloftina Hggur
Eflir Richard F. Dempewolff.
P'.
í
ir miklum áhrifum af hafinu í
hitabreytingum, rakastigi og salt-
innihaldi og er óhætt að segja að
hafið sje mesta veðragerð hnátt-
arins.
Þessi þýðingarmikli þáttur hafs
ins í veðráttunni hefur legið mik-
ið til órannsakaður og þá einkum
þáttur hafstraumanna, sem valda
miklu um veðrabreytingar.
I ölium úthöfunum eru straum-
ar, sem snúast í hringi svo að
manna. 1930 var mjög mikið um
smádýr í sjónum, sem rjeðust á
og eyddu sefi og öðrum gróðri á
ströndum Florida. Gæsir og aðrir
fuglar, sem lifðu á þessum gi'óðri
ljetu því lífið af hungri. Það leið
ekki meira en tvö ár, þar til Golf-
straumurinn hafði flutt smádýr
þessi alla leið norður til Nova
Scotia og enn flutti hann þau
lengra, til Evrópu. Gróður víða á
Englandsströndum drapst og rót-
líkast er geysistórum hjólum. Hvað festan hvarf, svo að opin leið var
veldur þessari hringrás? V'íst eiga
vindarnir mikinn þátt í henni, en
snúningur jarðar hefur jafnframt
sín áhrif. Þessvegna hreyfast
straumarnir eins og vísir á klukku
á norðurhveli jarðar, en andstætt
á suðurhvéU. En straumarnir
verða fyrir margskonar hindrun-
um, strendur meginlandanna af-
laga þá og neðansjávarfjallgarð-
ar eru eins og þröskuldar á leið
þeirra. Svipvindar snúa þeim við
og straumar flóðs og fjöru upp-
hef.ja þá sumsstaðar. Og það sem
gerir málið sjerstaklega flókið er
að hitabeltissólin hitar þá, en
heimskautakuldinn kælir þá. Kald-
ur sjór er þyngri í sjer en sá
heiti og streymir því eftir botn-
inum, þó heitir straumar við yfir-
borðið hafi ef til vill öfuga stefnu.
IIRINGRÁS STRAUMA
ATLANTSHAFSINS
Athugum nú, hvernig þessu er
háttað á norðurhluta Atlantshafs-
ins. Þar er hringrásin sett saman
úr þessum straumum: Norður
Miðjarðarstraumurinn, sem hreyf-
ist vestur á bóginn frá Kanarí-
eyjum. Með honum sigldi Kolum-
bus á leið sinni til Ameríku. Hann
sveigir inn í Karibahaf og kallast
þá Floridastraumur og þaðan aft-
ur út sundið milli Florida og Kúba.
Straumþunginn er þar geysileg-
ur og þar á Golfstraumurinn upp-
tök sín.
Golfstraumurinn rennur í fyrsta
norður með landgrunninu, en þeg-
ar kemur norður fyrir New York,
sveigir hann austur á við og flyt-
ur milda veðráttu til Evrópu. Og
aftur snýr liann suður til Kanarí-
eyja og er þá hringrásinni lokið.
Nokkur hluti Golfstraumsins
rennur norður með Noregi og til
Islands en þegar hann kemur norð-
ur í heimskautabeltið, kólnar hf.im
fljótlega og læðist hæglátlega með-
fram botninum suður á við, en rís
á ný upp, þegar kemur suður að
miðjarðarbaug, þar sem sólin hit-
ar hann upp.
HVOLPABURÐUR HAFSINS
Hafstraumana verður jafnan að
taka til greina við hverskonar haf-
rannsóknir. Þeir eru ótrúlega öf 1-
ugir og hraðir, og hafa margar
sögur verið sagðar af þeim. 1 of-
viðri árið 1900 fauk líkkista leik-
arans Charles Coghland af skius-
fjöl nálægt Galveston á Mexi-
kanskaflóanum. Kistan fannst síð-
ar rekin á land í St, Lawrence-
flóa í Kanada 3200 km í burtu.
Annað dæmi er um flöskuskeyti
sem kastað var í sjóinn við Nova
Scotia á Atlantshafsströnd
Kanada. Flöskuna rak á land í
Ástraliu. Leið flöskunnar hefur
verið áætluð þessi: Hún hefur far-
ið með Golfstraumnum að Evrópu
og suður með ströndinni til Kanarí
eyja. Þar hefur flaskan lent í
óveðri og fluttst yfir í Suður-
Miðjarðarstrauminn þaðan með
Brasilíustraumnum suður með S-
Ameríku, niður fyrir Horn. Þar
hefur flaskan lent inni í gtaðvinda
straumnum, farið fyrir sunnan
Afríku og loks náð lokatakmarki
sínu á Ástralíuströnd.
LÍF í SJÓNUM BREYTIST
Það þykir rjett að gefa nokkur
dæmi þess, hvernig hafstraumam
fyrir sjóganginn að brjóta niður
landið.
Ennþá stórbrotnara dæmi um
áhrif hafstrauma má nefna frá
Peru í S-Ameríku. Þar rennur
svalur Humboldt-straumurinn
norður með vesturströndinni, rík-
ur af átu og fiskum, sem eru
aðalfæða sjófuglanna. Fuglarnir
eru aftur mikilvægir fyrir mann-
fóllcið, því að þeir eru notaðir til
fæðu og auk þess hafa menn mikl-
ar tekjur af því að safna guanó
úr fuglabjörgunum.
En með fárra ára millibili
sveigir heitur straumur suður með
ströndinni og veldur miklum skelf-
ingum. Hitinn verður of mikill
fyrir fiskana, þeir drepast eða.
hverfa á brott. Fuglarnir fá ekki
næga fæðu og tortímast sömuleiðis
í milljónatali. Síðast þegar betta
skeði, voru strendur og eyjar Peru
bókstaflega talað þaktar af milij-
ónum af fuglahræjum.
ÁÐUR VAR VERKIÐ
LANGSÓTT
Straumar hafsins eru mismun-
andi heitir og mismunandi saltir.
Fram til þessa hafa straumar
aðallega verið markaðir eftiT hita
og saltinnihaldi. Til þess að finna
strauminn hefur orðið að mæla
þessi tvö atriði með 30 km milli-
bili og síðan gera sjer í hugar-
lund eftir þeim mælingum, hvernig
líklegt sje að straumarnir liggi.
En þetta var bæði langsótt og ó-
nákvæmt verk.
Nú eru komin í notkun miklu
nákvæmari og fljótvirkari tæki
Með þeim komust vísindamenn að
því að Golfstraumurinn er ekki
„stöðugt og breitt fljót í hafinu
Þar sem hann er öflugastur milli
Hatteras og Grand Banks við
austurströnd Bandarikjanna, er
hann 20—30 km • breiður, 2000
metra djúpur og hreyfist um 4—6
mílur á klst. Síðan fer hann að
dreifast og myndar þá margar
hringiður og straumsveiga, eins og
slöngur út í hafið. Sumar hring-
iðurnar eru mörg hundruð mílur
í þvermál. Þarna skiptir það svo
miklu máli, hvoru megin skip á
siglingu um Atlantshaf fara.
Þarna voru reynd í fyrsta skipti
sti-aummælingatæki og hafa reynst
vel. Fram til þessa hefur ekki ver-
ið hægt að greina hvort skip siglir
Mynd þessi var tekin á fundi Efnahagssamvjnmistofnunar Ev-
rópu, sem haldinn var í París í síðastliðimm mánuði, en stofmmin
vinnur sem kunnugt er að fjárhagslegri viðreisn þátttökuríkja. —•
Á myndinni eru, talið frá vinstri: Björn ölafssom, viðskiptamáia-
ráðherra, franski fulUrúiim Jean Monnet og Thorkíl Kristensen,
fjármálaráðherra Ðanmerkur.
Skeídaávestan :
Veðböndum frá áveitunn.i
i]ett af Skeiðajörðum
IVHkil framfarasveit
að þeim var það nokkur metn-
aður að Ijúka málinu á þennan
hátt, og gera skil vegna jarða
sinna.
Hverjum sem nú fer um Skeið- ,
in gefst á að líta, að þar er búið
við batnandi hag og bjartsýiii.
Áberandi margar nýjar bygging-
ar og mikil nýrækt setja svip á
sveitina.
TÖB l FENGL’ RINN
ÞKEFALDUR
I þessu sambandi er gaman að
athuga hverju hefur farið fram i
áveitusveit þessari, um heyskap
á undanförnum árum. Hvernig
töðufengur hefur aukist og engja
heyskapur dregist saman. Má af
því draga nokkrar ályktanir um
hlutdeild áveitunnar í þeirrt
þróun sem orðið hefur á Skeið-
unum, hvernig áveitan hefur
MIKIL FRAMFARASVEIT
SKEIÐAÁVEITAN var gerð á
árunum 1917—’23. Hún varð
Skeiðamönnum mjög dýr og
þung í skauti, mest fyrir þær
sakir að gröftur hins mikla aðal-
skurðar reyndist lángtum erfið-
ari heldur en ráð hafði verið fyr-
ir gert. Varð að sprengja hann
niður í klöpp á löngum kafla.
Árið 1936 tók ríkissjóður að
sjer ógreiddar skuldir Skeiða-
áveitufjelagsins. Það ár sam-
þykkti Alþingi heimildarlög þess
efnis að leggja mætti áveituskatt
á jarðir á Skeiðum, 1 krónu á ha.
áveitulands um næsta 30 ára
skeið. Lög þessi hafa þó aldrei
komið til framkvæmda.
Allt til þessa dags hafa skuldir
Skeiðaáveitufjelagsins hvílt á
jörðum á Skeiðum með öðrum
veðrjetti. Hefur það verið baga
legt fyrir bændur og því verra Ujett undir hjá bændum við a<5
sem framkvæmdir hafa aukist í koma fótum undir túnræktinn,
sveitinni. Því hafa bændur , °S smám saman lokið þessu
haft hug á að fá veðböndum þess-
um afljett.
Á V EITUSKATTU RINN
GREIÐIST UM ÁRAMÓTIN
NÆSTKOMANDI
í janúar 1949 fólu Skeiðamenn
þeim Eiríki Jónssyni í Vorsabæ
og Jóni Eiríkssyni i Skeiðháholti
með eða móti straumi nema hægt “|A> leita samninga % ið landbún-
sje að miða við land, en í hinum uðarráðuneytið um þessi mál og
nýju tækjum er miðað við segnl-
stefnu jarðar. Eru þau svo ná-
kvæm, að það má sjá þegar í stað
í hverja átt straumurinn liggur.
hefur síðan verið unnið að lausn
málsins.
Nú. nýle.ga, .miðvikpdag-
inn 24. okt., hjeldu þeir Páll
Hallgrímsson sýslumaður Árnes-
LYKILL VEÐURFRÆÐINNAR ' mga4og ,^rm G' pvlands stjorn-
hlutverki sínu, uns engjahey-
skapurinn er að mestu úr sög-
unni.
Samkvæmt búnaðarskýrslum
hefur heyfengur í Skeiðahreppi
verið sem hjer segir:
Ár Taða Úthey
hestar hestar
1925 4815 17012
1935 5165 16663
1946 32725 11015
Með meiri þekkingu á hafinu
vonast veðurfræðingar eftir því
að að lokum rnegi sjá veðrabrigði
alllöngu fyrir fram.
arráðsfulltrúi almennan fund
með bændum á Skeiðum, að
Brautarholti. Á þeim fundi lögðu
þeir Árni og Páll fram uppá-
Og meira en það. Þarna felst stungu þess efnis að áveitubænd-
ef til vill skýringin á því, hvers- ■ur a Skelðum 8relddu nu um
yfir úthafi. Loftið verður þyi fyr- iir geta beinlínis haft áhrif á lífL
næstu áramót, í eitt skipti fvrir
öll, 30 krónu gjald af hverjum
ha. áveitulands, en þó greiði eng-
inn bóndi gjald fyrir meira en
100 ha. lands. Er það með tilliti
til þess hve engjaheyskapur
hefur dregist saman á síðari ár-
u .... , .... um, og engjalönd verið lítt nytj-
Hversvegna ganga loklarmr bæð, uð. G| ^esSU verði öllum veð-
a noröur- og suðui'hveh jarðar tú böndum a hinna ömlu
baka. Æfleinsprungurmyndast áveituskulda ljett af jörður.um.
í Grænlandsjolcul og undan hon-
um koma 900 ára gamlir kirkju-
Franal.. á bls. 8
vegna veðrátta í heiminum hefur
ctöðugt verið að hlýna. —
Getur hugast, að það sje
vegna breytinga á golfstraumn-
um, sem þorskur veiðist nú svo
I mjög við Grænland, þó hann hafi
varla fundist þar fyrir aldamót?
I sambandi við hin umræddu
lokaskil varðandi Skeiðaáveit-
una hefur verið athugað um hey-
skap Skeiðamanna hin síðustu ár,
nær sú athugun til 18 jarða
(Ólafsvallatorfan ekki talin
með).
Á árunum 1948—’50 hefur hey-
skapur á þessum 18 jörðum ver-
ið:
Taða Úthey
Ár hestar hestar
1948 11415 7325
1949 11999 4430
1950 35280. , .4690
Umskiptin éru greini'jeg !fi
þvi sem áður var.
Allir bændur sem mæftir voru
á fundinum rituðu undir sam-
komulag þetta og var auðheyrt,
Það er glöggt hvert stefnir t
þessari miklu engjasveit svo sem
annars staðar.
Árið 1953 eiga Skeiðamenn von
á að fá rafmagn heim á'býli sín.
___;_. Framh. á bis. ð