Morgunblaðið - 03.11.1951, Blaðsíða 2

MOKGinBLAÐlÐ
Laugardagur 3. nóv. 1951
2
r-
i ! Framh. af bls. 1
(nefna veiðarfæri, olíur, kol, kaffi.
timbur, pappír, ullarvörur og skó
4Tatnað, svo nokkuð sje nefnt. Af
tjUum þjóðum fáum við síst við
fjétta ráðið. Og þessi verðhækk-
án tilsvarandi hækkunar á
<df'utningsvörum okkar, skellur
4>. íslfensku þjóðinni með meirí
^ién-ra en flestum öðrum, vegna
$>éss hversu þarfir og atvinnulif'
■#andsmanna er háð innflutningi
«rlendra vara.
.Þetta varð ekki sjeð fyrir, þeg-
«tr gengisbréytingin var frám-
•tkV.æmd og þetta hefur valdið
«nei i dýrtíð í landinu en búist
♦afe'r veríð við. Með nákveemni
ekki hægt að sfegja um hversu
<tnikilí hluti af’ haékkuh' vísitöl-
tunnar stafi beint af erlendri verð
€iæktcun. Giskað hefur verið á,
«>ð það sje 13 stig af þeirn 50
hún hefUr hsekka'ð ‘ úm ffa
jrengisbreytingunni og er þá ekki
•cikiTað með áhrifum verðhækk.
€ijiar£on'ar. á tollana. Jeg hýgg,
»ð bein áhrif erlendu verðhækk-
Ainarinnar sje ekki minni en 17
«tig auk óbeinna áhrifa og verð-
<ur þá Ijóst, hversu mjög hún
<iefur fært úr lagi aliar áætl-
íinir i sambandi við gengisbreyt-
íngr.na.
En. þrátt fyrir þessi áhrif fer-
•tjnurar verðhækkunar, færðist
«ín; hagskerfið mjög til jafnvæg-
-4s vegna gengisbreytingarinnar.
cnda haíði gengi erlends gjald-
cyris hjer á landi verið í nokkur
Cr langt undir sannvirði. Frjáls
vérslún gat þó ekki komist í
Ctarrikvæmd strax og ekki fyrr
cn. r.guðsynlegur grundvöllur var
<(inginr>. En skilyrði fyrír þvi
*ð hann fengist voru aðallega;
#>rjú;
€»ð hægt væri fyrst og ffémst að
j seðja það vöruhungur, sem
var í landinu,
hægt væri að leggja út gjaíd-
1 eyri fyrir myndun nýrra vöru
; birgða og standast alla eftir-
i spurn í því eíni,
mt eftirspurn um innfluttar vör-
ur væri í eðlilegu hlutfalli við
I ; gjaldeyrisöflunina og henni
! : væri ekki haldið óeðlilega
1 uppi af vaxandi verðþeiislu,
•?E'7AHAGSSAMV!NNlf •
•STOFNUNIN
Áril * 1948 var Efnahagssam-
■vinc.ustöfnun Évrópu komi'ð á
<ót. í her.ni eru 18 ríki, er þegið
•;aí : fjárhagslega aðstoð Eanda-
• íkj.mr.a til þess að koma fjár-
€nr»álum sínum, framleiðsiu og við-
«kiptum í rjett horf eftir stríðið.
•Þek i e.t hin svo kalla'ða Mars-
•áalihjálp,. sem hefur verið þyrnir
f . acgumý ajlra kommúnista og
ekki síst hjér á landi. íáiand þáði
ttessa hjálp eins og önnúr ríki,
cém. að áöurnefndri stofnun
•fanda. Hjálpin hefur verið mið-
eið við tvennt, Að bæta úr doll-
eroiflíortinum til að kaupa hrá-
cfni og aðrar nauðsynjar frá
Ctandarikjunum og til a'ð hjálpa
•>áíi - ökuríkjunurh til að byggja
*p{. atvinnulíf sitt með nýjum
áðnn'ði og framleiðslutækjum.
#>etta hefur einnig.verið gért hjer.
•ffed þessari aðstoð erum við nú
eð kcma upp stærstu orkuverum
tsm byggð hafa verið hjér á
iándi og verksmiðju tii að fram-
•ciða tilbúinn áburð.
Þessi aðstoð frá byrjun og til
i>cs •! dags. nemur samtals i*r<
22 milj. doílara (eða kr. 272,5
•niTIj.). Hún hefur hjálpað ckk-
€ir til að halda uppi nauðsynleg-
tin innflutningi á ymsum vör-
etr> sem annars hefði stöðvast,
•>ótt hún geti ekki hjálpáð okk-
etr til áð gera verslunina frjálsa.
CJIEIÐSI UBAXÍJALAG
#VSÓPU
Á árinu 1948 stofnuðu. Mars-
•all-löndki ti! annarra samtaka
f-.því skvni að konr.i 4 frjáirri
■ferslun í V 'estur-Evrópu. Þessi
«arrÆ’k voru . síðar nefnd
yGr^ið.sÍubandala.g Evrópu“. —*
Voru greiðslur allar milli þessara
gerðar auðveldari en áður
Var og á stefnuskrána var sett
það mark að hvert land tíl að
viðskiftamálaráð
byrja með gæfi 60% frjálst af
innflutningi sínum, miðað við
1948. Allar þjóðir gáfu þegar
talsvert frjálst af innflutningi
sínum nema íslendingar, þrátt
fyrir það að þeim var látið í tje
óafíurkræít framlag er nam 4
millj. dollai’a fyrsta árið til þess
að gera sama átak og-aði'ar þjóð-
ir í þessu efni. Að athuguðu máli
viðúrkenndi bandalagið, að ekki
værí mögulegt fyrir okkur að
svo stöddu. að uppív lla sett skil-
yrði og framlagið var veitt þrátt
l'yrir þíð.
Þetta var mikil og góð líjálp
til þess að ná settu marki. En
hún var þó ekki nægileg til að
koma á frjáisri verslun. Allt
benti til þess, að með viðbótar-
átaki væri hægt að ná fyrsta
áfanganum, en það var að gera
helminginn af innflutningnum
frjálsan. Það var'því hafist handa
um að fá aukið framlag frá
Greiðslubandalaginu og fjekkst
3 inillj. doll. nýtt frámlag, óaftur
kræft, sem gerði kleift að gefa
út frílista þann, sem nú er í gildi.
í júlímánuði fengum við enn við-
bótar framlag 1.5 millj. doll.
Mönnum er það vaíalaust kunn
ugt, svo jeg þarf varla að taka
það fram, að allt fje sem lagt
hefur verið fram af Marshall-
stofnuninni og hin óafturkræfu
framlög frá Greiðslubandalaginu,
er runnið frá Band.aríkjunum.
Hafa þati jafnan sýnt okkur
mikla vinsemd í þessum rnál-
um og samvinna við þau í þess-
um efnum hefur ætíð verið hin
ákjósanlegasta. Þessi drengilega
aðstoð hefur bægt frá okkur
miklum erfiðleikum og við fáum
aldrei þakkað hana eins og skyit
væri og ástæða er til.
HÖFTIN I PPSPRFTTA VÍÐ-
TÆKRAR ÓÁNÆGJL
Flokkurinn myndaði ríkisstjórn
eftir síðustu kosningar eins og
kunnugt er. Þá var strax hafist
handa um breytingar á hafta-
korfinu með því að afnema Við-
skiptanefndina, sem var deild úr
fjárhagsráði. í stað nefndarinnar
voru settir tveir menn úr fjár-
hagsráði og hefur starfið gengið
liðugra og deilulíiið siðan.
Síðan höftin hófust 1931, hafa
sífelldar deilur staðið um skipt-
ingu innflutningsins, sjerstaklega
miili kaupmanna og kaupfjelaga.
Jeg hygg einnig að ekki sje of-
mælt, að allan þann tíma sem
höftin hafa staðið, hafi allir, ein-
staklingar og fyrirtæki, seni ein-
hvern hlut fengu af innflutningn
um. verið óánægðir með sinn
skammt. Innflutningshöftin hafa
því verið stöðug uppspretta víð-
tækrar óánægju sem valdið hef-
ur miklum pólitískum átökum.
Hefur þetta stríð um skiptingu
innflutningsíns og þá hagsmuni
sem þar felast, torveldað á marg-
an hátt samvinnu flokkanna og
það var öllum Ijóst þegar Sjáif-
stæðisflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn ákváðu að taka
höndum saman um stjórn lands-
ins, að sú samvinna var að miklu
leyti undir því komin hvernig
tækist að leysa deiluna um skipt-
ingu innflutningsins.
Afnám viðsklptanefndarinnar
var fyrsta skreíið í þessa átt. Síð-
an hefur sú breyting sem orðið
hefur á innílutningsmálunum
með auknu frjálsræði í verslun-
inni, gerbreytt aðstöðunni svo,
að deilurnar hafa að mestu leyti
fallið niður. Innflutningur þeirra
vöruflokka sem mest var um
deilt, er nú-að'miklu leyti frjáls
og allir hafa þar nú jafna að-
stöðu. Jeg álít að þetta sje ekki
minnsti ávinnihgurinri við það að
auka frjálsræðið í versluninni.
Og fái þetta haldist, getur það
haft mikil áhrif á gang pólitískra
mála. á næstu árum og samvinnu
fiokkarma.
SKÖMMTUNIX AFNUMIN
Éftir að núverandi ríkisstjórn
tók til sfarfá í mars 1950, var
fyrst snúið að því, að afnema
j skömmtunina. Sú framkvæmd
J hafði verið mjög óvinsæl frá
> byrjun og sjerstaklega var kvart-
að undan skömmtun á vefnaðar-
vörum sökum þess að vöruþurrð
var mikil og menn fengu ekki
þann skammt sem þeim var ætl-
aður.
1. júní 1950 var skömmtun af-
numin á vefnaoarvörum og skó-
fatnaði. Birgðir voru þá frekar
litlar í verslunUm af þessum vör-
um og var af ýmsum spáð að
vörurnar mundu ganga til þurrð-
ar fyrsta daginn sem engar höml-
ur væru á sölunni. Þetta fór mjög
á annan veg, eins og kunnugt er.
Þegar skömmtunin var afnumin,
þágnaði öll sú óánægja sem henni
hafði verið samfara og fólkið
hætti að hamstra vörur, sem
mikil brögð voru að áður.
Sí'ðar var svo ön'nur skömmt-
un aínumin, svo sem sykur-
skömmtun. Það sem nú er eftir
af skömmtuninni er rjómabús-
smjör. Smjörlíki er niðurgreitt,
en má telja óskammtað. Skömmt
unarskrifstofan var lögð niður 1.
sept. og annast fjárhagsráð fram-
kvæmd þeirrar skömmtunar sem-
eftir er.
FRÍLISTAR
Fyrsta tilraunin til að gefa
innflutninginn frjálsan var gerð
4. ágúst 1950, eða rúmum fjór-
um mánuðum eftir gengislækk-
unina. Á frílista voru þá settar
kornvörur, ýmsar útgerðarvörur,
olíur og bensín. Þetta var þá
talið að vera um 17% af venju-
legum ársinnflutningi.Vegna þess
að áhrif gengíslækkunarinnar
voru ekki farin að gera vart við
sig nema að nokkru leyti og
gjaldeyrisástandið erfitt, var ekki
talið fært að taka stærra skref í
þetta skipti. Síðar var bætt við
nokkrum algengustu tegundum
vefnaðarvöru. '
Éins og jeg hef áður minnst á,
fengum við 3. milj. dollara við-
bótarframlag frá Greiðslubanda-
lagi Evrópu. Þegar þetta framlag
var fengið, taldi stjórnin að nú
yrði að stíga sporið til fulls; Hinn
7. apríl 1951 var gefinn út nýr
frílisti, í stað hins eldra, er tók
3rfir helming innflutningsins. —
Hefur nú komið í ljós, það sem
af er árinu, að frílistinn nær yfir
59% af innflutningi þessa árs
þegar ekki er talinn innflutning-
ur skipa og einkasöluvara.
Þegar þessi frílisti var gefinn
út, gat enginn gert sjer grein
fyrir hversu mikil eftirspurnin
mundi verða. Fyrst þurfti að
seðja vöruhungrið og svo var
eðlilegt að menn vildu safna
nokkrum birgðum. Hversu mik-
ið þurfti til þess vissi enginn með
neinni vissu. Var því ekkert ann-
að að gera en að taka nokkra
áhættu í þessu efhi og sjá hversu
fieytunni reiddi af.
Eins og við mátti búast var
eftirspurnin um gjaldeyri mikil
í byrjun. Allir vildú verða fyrstir
til að koma sínum vörum á mark
aðinn og ná viðskiptunum. Nú
verða menn að tryggja sjer gjald
eyri með ábyrgðum eða greiðslu-
loforðum hjá bönkunum áður en
vörurnar eru sendar til landsins.
REGLUGERB UM AÐ
TRYGGJA GREIÐSLU
Jeg tel rjett í þessu sambandi
að minnast á þá ráðstöfun, sem
valdið hefur því að menn verða
að tryggja sjer gjaldeyri eða lof-
orð bankanna um gjaldeyri, áð-
ur en þeir geta flutt inn vör-
urnar. Þegar erfiðast var að fá
gialdeyri 1949 og 1950 og gjald-
eyrisbeiðnir með löglegum leyf-
um sem náinu tugum milljóna
króna, lágu óafgreiddar i bönk-
unum, töldu þeir sem leyfi höfðu,
fulla heimild til að flytja vör-
urnar inn ásamt greiðslukröfu
í bankana. Þeir sem höfðu þá inn-
flutnings- og gjaldeyrisleyfi í
höndum, höfou skýlausa heimild
til þessa, þótt bankarnir gæti
ekki annast yfirfærsluna.
Árangurinn af þessu varð sá,
að vörur fýrir tugi milljóna
króna söfnuðust hjer fyrir á hafn
arbakkanum, sem engin leið var
tíl að greiða. Þessar vörur lágu
svo mánuðum saman hjer óaf-
greiddar en kröfurnar lágu í ó-
reiðu í bönkunum. Erlendu selj-
endurnir töldu sig svikna og rík-
isstjórnir þeirra skráust í leikinn.
Sumar þeirra gengu svo langt
að vara útflytjendur við að selja
vörur hingað til lands nema gegn
greiðslu fyrirfram. Sýnilegt var
að svo búið mátti elcki standa og
jeg gaf þá ut reglugerðina um
að ekki mætti flytja vörur til
landsins nema greiðsla væri
tryggð eða vörurnar greiddar, áð-
ur en þær eru sendar af stað.
Þessi ráðstöfun reyndist mjög
óvinsæl hjá mörgum í fyrstu en
hún hafði sin áhrif. Óreiðan var
lagfærð á skömmum tíma og nú
þegar svo mikill hluti innflutn-
ingsins er frjáis, varð þessi ráð-
stöfun að brýnni nauðsyn, þangað
til verslunarástandið hefur náð
eðlilegu jafnvrægi.
Ekkert er eins auðrnýkjandi
fyrir litla þjóð og vanskil gagn-
vart öðrum þjóðum. Hinir stóru
geta stundum lej'ft sjer slíkt en
ekki þeir smáu. Þessi ráðstöfun
er gerð til þess að forðast van-
skil við útlönd vegna innflutn-
ings til landsins. ÞaÖ er þjóðinni
sjálfri fyrir bestu. Og meðan ó-
vissan um afkomu atvinnuveg-
enna og um gjaldeyrisöflunina er
eins mikil og nú, er óhjákvæmi-
legt að þessum ráðstöfunum sje
hatdið í gildi.
Loforð bankanna um gjaldeyri
sýna cftirspurnina á hverjum
tíina.
í næsta mánuði eftir að frí-
listinn var gefinn út, komust
gjaldeyrisloforð (með ábyrgð-
um) í gjaldejrri þeirra ianda, sem
eru í greiðslubandalaginu, upp 1
89 miiij króna
í júní hæst 96 millj. kr.
- júlí — 82 — —
- ágúst — 68 — —
- sept. — 72 — —
21. okt. 61 — —
Þctta sýnir að eftirspurnin rís
hæst tvo fyrstu mánuðina eftir
að frílistinn var gefinn út, en síð-
an hefur hún farið smáminnk-
andi eftir því sem birgðir hafa
myndast í landinu og þörfum
almennings hefur v>erið fullnægt.
Innflutningurinn á þessu ári
vei'ður að líkindum hærri en und-
anfarin tvö ár. Með núverandi
gengi hefur innflutningurinn ver-
ið sem hjer segii :
1949 .......... 781 millj. kr.
1950 .......... 612 milij. kr.
1951 (til 1. okt.) 629 millj. kr.
Þó er athugandi, að innflutn-
ihgur þessa árs verður varla mik-
ið hærri en 1949, að verðmæti.
Þegar rætt er um innflutnings-
magnið, er þess að gæta, þótt
mikið hafi verið gefið frjálst,
sjerstaklega af neysluvörum al-
mennings og rekstursvörum at-
vinnuveganna, þá er talsvert af
innflutningnum enn háð inn-
flutningsleyfum, eða bundið sjer-
stökum hömlum, svo sem báta-
leyfunum.
ÓVISSA UM FRAMTÍÐINA
Margir hafa spurt mig um það
hvort vænta megi að frílistinn
verði aukinn á næstu mánuðum.
Því er til að svara, að jeg tci
ekki miklar líkur til þess fyrst
um sinn, að um verulega stækk-
un á frílistanum geti verið að
ræða, þótt einhverjar lítilshátt-
ar breytingar eða lagfæringar
geti komið til mála. Það sem
mestu varðar nú, er að tryggja
það frelsi sem fengist hefur. Ó-
vissan um framtíðina er svo rnik-
il að enginn getur nokkru spáð
um það hvað að höndum kann
að bera í þessum málum sem
öðrum. En geti þessi tilraun í
verslunarmálunum slegið rótum
og orðið varanleg, er auðveldari
eftirlieikurinn og tiltölulega
Ijett verk að færa út kvíarnar.
Um bátagjaldeyririnn ætla jeg
ekki að ræða sjerstaklega sök-
um þess að formaður flokksins
gerði því máli full skil í fram-
söguræðu sinni.
Nú eru ekki nema sjö mánuð-
ir síðan helmingur innflutnings-
Ins var gefinn frjáls. Ekld er
óeðlilegt að tclja, að þetta hafi
verið aðal hættutímabil þessara
ráðstafana. í byrjun var hættan
mest á því, að eftirspurnin um
gjaldeyri færi langt fram úr því
sem hægt var að fullnægja og
þar með hefði frílistinn strax £
byrjun verið gérður að mark-
lausu plaggi. Þetta varð þó ekki
og þrátt fyrir nokkur boðaföll
hefir gjaldeyrisfleytan siglt á-
fram og er nú komin í tiltölu-
lega lj-gnan sjó. Tilraunin hefir
heppnast til þessa.og gefist svo
vel að fáir munu vilja hverfa
tíl þess sem áður var.
Hjer á landi er gjaldeyrir og
viðskipti komin unair framleiðslu
sjávarafurða til útflutnings. Vara
sjóðir okkar eru ekki miklir og
ef eitthvað ber út af leið, erura
við komnir í erfiðleika og vand-
ræði. Óvissan um framleiðsluna
til sjávar og sveita er svo mikil
að þjóðin getur lítið sjeð inn £
framtíðina og verður að láta
hverjum degi nægja sína þján-
ing. En er þetta nokkuð nýtt?,
Hafa ekki undangengin 40 ár ver-
ið sífelldir erfiðleikar, stöðugl
ný vandamál og dökkt útlit meS
•rekstur atvinnuveganna á einn
eða annan hátt? En allt hefur
þetta blessast einhvernveginn og
lífið hefur gengið sinn gang. Þess
vegna er ekki annað að gera en
taka æðrulaust því sem að hönd-
um ber og gera hverju sinni það
sem menn telja rjettast.
ÁLAGNINGIN ’ 1
Þjóðin sjálf hefur nú um nokk-
urt skeið fengið að velja að veru-
legu leyti hvaða neysluvörur hún
óskar að kaupa og talsverðar
birgðir hafa myndast í landinu.
Þegar svo er komið, er eðlilegt,
að reynt sje að koma á frjálsu
.verðlagi með vaxandi samkeppni.
Verðlagið var að miklu leyti gef-
ið frjálst fyrir 3 mánuðum. Af
þeim miklu umræðum í blöðum
og útvarpi, sem fram hafa farið
um verðlagið, er öilum svo kunn-
ugt um þau mál aö jeg tel óþarft
að endurtaka það sem um hefur,
verið rætt.
Eitt vil jeg þó taka fram, senfí
ekki má gleyma þegar rætt er
um hækkun álagningar frá því
sem var áður en hámarksákvæð-
in voru afnumin, að álagningin
hafði verið lækkuð talsvert nið-
ur fyrir það sem eðlilegt getur
talist. Álagningin var orðin lægri
en yfirleitt þekkist í öðrum iönd-
um. Var því ekki h.já því komisf
að álagningin hækkaði nokkuð,
enda hefði ekki verið hægt að
komast hjá því þótt ákvæðin
væru í gildi.
Sá mikli þytur sém orðið hef-
ir út af álagningunni og þeirri
misnotkun sem hefur átt sjer
stað, er aðallega af pólitískum
toga spunninn. Það er síður en
svo að jeg mæli misnotkuninni
bót, en hin tiltölulega fáu dæmí
um hana, eru ekki rjettlátur dóm-
ur yfir kostum hins frjálsa verð-
lags. Það hefur ekki enn fengið
nauðsynlegan reynslutíma og
margt bendir til þess að verð-
lagið sje að færast í eðlilegt horf.
Ef hægt er að benda á það um
næstu áramót að verðlagið sje að
einhverju leyti óhæfilega hátt,
þá verða gerðar ráðstafanir til
að setja hömlur á starfsemi
þeirra sem misnota frjálsræðið
í verðlagningunni. Annars þyk-
ir mjer heldur óHklegt, að sum*
um mönnum haldist lengi uppi
að selja vörur sínar miklu hærra
verði en aðrir.
í
DREGIÐ UR SXRIF-
FINNSKUNNI '
Jeg hefi oft verið spurður ura
það hvort fjárhagsráð verði lagt
niður. Er spurningin vafalaust
fram sett af því, að menn vænta,
að hömlur og Höft sem fjárhags-
rgð stjórnar, verði þá jafnframt
ur gildi numin. Jeg get því mið-
ur ekki svarað þessari spurningu,
cn verkefni það sem fjárhogsráði
í öndverðu var fengið í hendur,
Framh. á bls. 5 ,