Morgunblaðið - 16.11.1951, Blaðsíða 9

Föstuctagur 15. nóv. 1951
ittORGVPi BLA ÐiB
1 1
c W 9 ^LJr®
II111
LÆKNÍSFRÆDI
GAGNRYNI EKWÍNS LSEK
Á árunum milli heirnsstyrjald-
anna var sá maður uppi í Danzig
í' Austur-Prússlandi, er Erwin
Liek hjet. Hann var þekktur
skurðlæknir, en jafhframt snjall
rithöfundur, sem mikih styrr
stóð um í þýskum læknatímarit-
um, enda gagnrýndi hann í bók-
um sínum mjög harðlega það, er
honum þótti miður fara í heil-
brigðismálum þjóðar sírmar.
I bók sinni um sjúkratrygging-
arnar f lett/ hann oían af þeirri
óráðvendni, sem tryggingakerfið
þýska hafði alið upp í læknum
og sjúklingum og ðró -einkum
fram hinar sálfræðilegu orsakir
þeirrar öfugþróunar, en jafn-
framt urðu skriffiraiarnir, sem
stjórnuðu tryggingunum, fyrir
hinum beitta penna hans.
Enn þá meiri úlfaþytur varð
þó út af bók hans „Arzt und
Mediziner", eða „Læknir og
læknisfræðingur". Þar rjeðst
hann mjög óvægilega á háskól-
ana þýsku vegna fyrirkornulags-
ins á læknanáminu þar, og þótti
ýmsum frægum og mikilsmetn-
um prófessorum þar mjög að sjer
sneitt. Mjer hefur orðiðbók þessi
minnisstæð, þótt liðín sj'eu nú um
tuttugu ár síðan jej? las hana, en
efni hennar var eiithvaö á þessa
leið:
LÆKNÍSFRÆBINGAK
OG LÆKNÍSLIST
Frá dögum Híppokratesar og
fram á þennan dag hafa verið
uppi menn, sem voru miklir
læknar, ekki þó fyrst og fremst
lyrir vísindalega þekkingu sína
á læknisfræði, heldur fyrir per-
sónuleika sinn. Þeir voru Ijelegir
læknisíræðingar, ef roioað er við
nútímaþokkingu 1 líflærafræði,
lifeðlisíræði, meinafiæði cða
sýklafræði, en þeir voru samt
sem áður góðir læfcaar, af því að
þeir höfðu skilning á þörfum
sjúklinga sinna, bæði andlegum
•og líkamlegum, ást og áhuga á
starfi sínu, skyldurækni gagn-
vart köllun sinni,, karimennsku
til að taka á sig ábyrgð ú þeim
ákvörðunum, sem geta varðað
líf eða dauða. I höndum þeirra
varð læknisstarfið að lEeknislist,
en ekki bara að andlausri Iræði-
mennsku.
SÁLKÆN AFSTADA TIL
SJÚKLTNGSINS
Nú á tímum er læknisfræðin
orðin það yfirgripsmikil, að það
hefur orðið að skipta henni í alls
konar sjerfræðigreinar sem f jalla
um sjúkdóma í einstökum líffær-
um. Sjerfræðingunum hættir 'til
að einblína svo á sitt sjerstaka líf
færi, að þeir sjá ekki sjúklinginn
sjálfan, þeir glugpa í sjúkdóms-
einkenninu, en þeirn sjest oft yf-
ir persónueinkenni sjúklingsins
og gleyrna því að hann. hefur sál
og að sálræn afstaða rnanna gagn
vart líf inu og viðf angsefnum þess
veldur ekki hvað minnstu um
heilsu þeirra og líkamlega vel-
líðan.
Nú á tímum er hið almenna
húslæknisstarf metið litils, en
góður og samviskusamur hús-
læknir hefur oft betri skilyrði til
að verða sjúklingnum að liði en
sjerfræðingarnir, af því a'ð hann
þekkir sjúklinginn, fortið hans,
heimilisástæður og hagi, hefur
verið hollvinur hans og ráðgjafi
og á því trúnaðartraust hans.
Þetta persónulega trúnaðarsam-
band milli læknis og sjúklings
er sá grundvöllur, sem bygg.ia
verður á rietta meðferð á siúkl-
ingnum sjálfum, en ekki aðeins
meðferð á sjúkdómseínkennum
hans.
f MOLDVIDRI
DOKTORSRÍTGERBA
Fyrir 20—30 árum síðan átti
kenningin um sálrænan uppruna
líkamlegrar vanheilsu ekki miklu
gengi að fagna, a.m.k. ekki í
Þýskalandi. þarrsem\ efhishyggj-
an sat við há,faorð„ Bók dr. Liek'a
HIN DUGLEGA og vel menntaða íslenska læknasijett
er yfirleitt fáorð um málefni sín og heilbrigðismál þjóð-
arinnar yfirleitt.
Ritstj. blaðsins átti nýlega tal um þessa hljedrægni
læknanna við Kolka lækni á Blönduósi, og kvartaði yfir
því, hve sjaldan læknar landsins ljetu til sín heyra í dag-
blöðunum.
Fyrir nokkrum dögum kom eftirfarandi grein frá Kolka
þar sem hann á mjög athyglisverðan hátt ræðir starfscmi
læknanna yfirleitt og hversu mjög orkar tvímælis, að
núverandi læknaskipun sje ákjósanleg.
Umræðuefni Kolka læknis varðar vissulega alla þjóð-
ina, hvern einstakling, sveitarfjelögin og stjórn ríkisins.
hef'ði því sennilega vakið litla
eftirtekt og verið skoðuð gamal-
dags þrugl manns með úreltar
skoðanir, ef hann hefði ekki jafn-
framt ráðist á sjálfan aðalinn
innan læknastjettarinnár, há-
skólaprófessorana og yfirlækn-
r.na.
Hvergi var lúsiðni við rit-
mennsku jafn nauðsynleg til vís-
indalegs frama sem meðal hinn-
ar iðnu og starfsömu þýsku þjóð-
ar. Enginn kom til greina við
eamkeppni um prófessorsstól nje
yfirlæknisstöðu nema hann hafði
skrifað doktorsritgerð og auk
þess sem allra flestar ritgerðir
um einhver eíni snertandi læknis
fræði, en reynslan er sú, að í öilu
hinu mikla moidviðri doktorsrit-
gerða og annara ritgerða um
læknisfræði er það sárafátt, sem
hefur nokkurt lífsgildi eftir örfá
ár.
Læknisfræðin hefur tekið það
stór og hröð risaskref fram á við,
að allur fjöldinn af athugunum
og bollaleggingum hinna lúsiðnu
manna hafa hrunið af henni eins
og fjaðrafok, því að það þarf allt-
af snilligáfu en ekki aðeins iðju-
semi til þess að sjá fram í tím-
ann. Það, sem vakti hinar hat-
römu deilur um bók dr. Liek's:
Arzt und Mediziner, var það, að
hann gerði gys að höfuðdyggð
þýsku prófessoranna, Kisiðninni,
og öllum þeirra vísindamerkileg-
heitum, en hvergi nutu vísindi
og vísindaiðkanir iafn mikillar
virðingar og jafnvel hjátrúar-
kenndrár lotningar sem í Þýska-
lándi.
LÆKNISFRÆBlN í
TENGSLUM VÍD LÍFID
Nú kom dr. Liek og sagði:
„Blessaðir prófessorarnir okkar
gleyma því, að læknisfræðin á
að \rera i tengslum við lífið
sjálft. Markmið hennar er að
lækna og líkna sjúkum mönnum
og að fyrirbyggja sjúkdóma, en
við háskólana er höfuðáherslan
ekki lögð á þetta, heldur and-
lausa torfristu svokallaðra vís-
inda. Stúdentarnir eru troðnir út
með ómerkileg fræðiatriði, það
er stefnt að því að gera úr þeim
læknisfræðinga, en ekki lækna í
þess orðs sönnu og göfugu merk-
ingu.
Háskólakennslan er orðin utan
gátta við lífið sjálft. Hún fæst í
nafni vísindanna við ýmislegt ó-
merkilegt grúsk, sem enginn ht-
ur í eftir örfá ár, en vanrækir
hið sígilda viðfangsefni, mann-
inn sjálfan".
Liek Ijet sjer ekki nægja að
varpa fram þessari staðhæfingu.
Hann tók sem dæmi henni íil
sönnunar ýmsar ákveðnar rit-
gerðir og niðurstöður mikilsmet-
inna prófessora og má geta því
nærri, að þeir tóku því ekki með
þökkum.
Ií.
MrKILSVERÐAR
UPi'GÖTVANIR
Ýmis af þeim afrekum, sem
hófu þýsk læknavísindi til vegs
^ sg virðingar, höfðu verið gerð
I irman veggja rannsóknastofanna.
j ávo var um uppgötvun Koch's ú
Kolke, hjeraðslæknir
berklabakteríunni, von Behring's
á blóðvatnslækningum við barna
veiki og Ehrlich's á slavarsaninu,
sem læknislyfi við syfilis. Það
var þvi ekki nema eðlilegt, að
hin fraeðilega hlið læknisstarfs-
ins j'rði allfyrirferðarmikil við
þýsku háskólana.
Öðru máli gegndi í því landi,
sem síðar tók að mörgu leyti for-
ustuna um framfarir í iæknis-
fræði. Bandaríkin í Norður-
Ameríku. Þar þurfti æfintýraleg-
an kjark og dugnað til þess að
nema hið mikla meginland, en
lítill tími var til rólegra fræði-
:ðkana.
. i
BYRJA í
LANDSNÁMSBYGGÐUNUM
Ýmir þeirra manna, sem sí'ðar
urðu frægir læknar, byrjuðu
starf sitt eftir stuttan undirbún-
ing úti í landnámsbyggðunum,
fóru ríðandi um langar vegieys-
ur til sjúklinga sinha og gerðu
sína fyrstu uppskurði á eldhús-
borðum við skímu f löktandi skrið
byttuijósa.
Flestir kannast t. d. við Mayo-
bræðurna, sem byrjuðu starfs-
feril sinn í litlu sveitaþorpi, en
byggðu þar upp þá lækninga-
stofnun, sem nú er frægust í
heimi í sinni röð, svo að bærinn,
byggst hefur upp utan um hana
og er að vísu smábær á þarlenda
vísu, heldui meira en hlut sín-
um gagnvat öllum stórborgun-
um að þ\í er snertir afrek í
iæknisstarfi.
HLUTVERK
ÍIEIMILISLÆKNA
I Amerí
in innan
vísu. geng
eða öllum
þar er jaf'
eingöngu
endáþarm
samstarfs
inga á h;
• cins og
minni htetta á því i.ö cinblínt,
s.ie á eitt lífíæ1 i i stað þess að
sjá sjúklirginn sjálfan sem heild. j
Þrátt fyrir þá geysilegu æfii^gu ,
og reynsluiorSa, scm sjarfræðing j
ar í slíkum lækningamiðstöðv-
um fá, þá fær sú skoðun þar enn
á ný aukið fylgi, að hlutverk
heimilisiækirisins sje ómissandi
og sjerfræðingurinn eigi aðeins
að vera nokkurs konar hafn-
sögumaður, þegar um þrauta-
lendingu er að ræða, en fyrr
III.
FRUMKEKJAR fSLENSKKAIÍ
LÆKNASTJETTAK
Ýmsir af frumherjum íslenskr-
ar læknastjettar voru menn, sem
alltaf verða til fyrirmyndar eft-
irkomandi kynslóðum, þótt bekk
ingarstigið verði annað en þá var
og starfshættir breytist.
Bjarni Pálsson, landlæknir, og
Sveinn Pálsson, læknir í Vik,
voru skylduræknir mannvinir,
ötulir til úrræða og ódeigir í
hvers konar vanda og mannraun-
um, en þeir voru lika gæddir
vísindalegum áhuga, sem náði út
fyrir þröngt embættissWð
þeirra.
Jósef Skaftason í Hnausum
var jafnótrauður í erfiðum ferð-
um og sem skurðlæknir, svo að
enn í dag er ekki annað hægt en
að dást að sumum skurðaðgerð-
um hans. Annars skal ekki rak-,
in hjer saga íslenskrar lækna-
stjettar, en vísað skal til hins
fróðlega yfirlits Vilmundar land-
læknis, í _ formálanum fyrir
Læknar á íslandi.
BRAUTRYBJENDUR
NÝRRAR STEFNU
Með uppgötvunum Pasteur's í
sóttkveikjufræði og hagnýtingu
þeirra í þarfir skurðlæknisfræð-
innar af Lister og öðrum hugvits-
mönnum í þeirri grein hófst nýtt
tímabil, ekki aðeins fyrir lækna,
heldur í menningarlífi nútímans.
Jeg hygg, að allir, sem nutu
kennslu þeirra Guðmundar
Magnússonar, Guðm. Björnsson-
ar, Guðmundar Hannessonar og
Sæmundar Bjarnhjeðinssonar,
sjeu sammála um það, að betri
fulltrúa hinnar nýju stefnu inn-
an læknisfræðinnar hafi vart
verið hægt að fá til að ryðja
henni braut hjer á landi.
Jeg vil á engan hátt kasta rýrð
á Háskóla íslands, þótt jeg láti
í Ijós nokkurn efa á því, að hon-
um hafi tekist til fulls að fylgja
þeirri stefnu, sem þessir ágætis-
menn mörkuðu, nje veita hinni
ungu læknakynslóð að öllu leyti
jafn gott uppeldi og þeir. Ef til
vill hefur óviðráðanleguv strausa
ur tímans borið þar nokkuð af
lcið.
RVK'TIIÆKNAE TÖMDU
KUG OG KENDUR
Þessir 'menn voru afburðí,-
kenrarar, þótt þeir ættu lítinn
kost þeirra kcnnslutækja, seni
þykja sjá'fsjgð nú á timum. —
Þeir lögðu stund a að innræta
nemcndum sinum þá rökfestu í
hugsun, sem er undirsíaða allrar
visindalegrar viöleitni, en einnig
þá skyidurækni og hugdirfð, ;-,em
þarf til þsss að leggia út á tæpt
vað, þegar því cr að skipta, á.i
þcs3 að ifta um öxl eða láta sig
sundla.
Yrhsir af lærisveinum þeirra
frá Læknaskólanum gamla eða
fyrstu árum Háskóians íóru út
í svcitáhjeruð eftir 5—6 ára nár.i
og mjög litla framhaldsmenntun
og lögðu þar út í vandasamar
læknisaðgerðir, þegar nauðsyii
krafðist og líf lá við, enda þótf;
allar ytri aðstæðiir væru þær
crfiðustu.
Sumir þeirra tömdu svo hug
sinn og hendur, að þeir urðu
jafnvel góðir skurðlæknar, mið-
að við þær kröfur, sem þa voru
gerðar, og þau hjálpartæki, sem
vcl var á.
YNGRI KYNSLÓÐIN DEIGARI
Læknisnámið hefur veri'ð
lengt og aukið, svo að það er
ekki nema á færi duglegra
manna og vel gefinna að komast
gegnum það með sóma. Svo hef-
ur að vísu lengst af verið. Hin
fræðilega undirstaða, sem stúd-
entarnir fá, er meiri en áður og
betri en í flestum öðrum menn-
ingaiiöndum, og fylgir bar .iafn-
vel sumt með, sem ekki hefur
ýkjamikla býðingu, þegar út í
lífið e.r komið.
Rýmri fjárhagur en áður var.
gerir það að verkum, aö margir
geta nú aflað sjer miklu betrí
framhaldsmenntunar en áður
var kostur á, svo að nú er það
ekki óalgcngt, að læknar hafi
10—12 ára undirbúningsmennt-
un, áður en þeir leggja út í starf
sitt.
En þrátt fyrir þctta virðist hin
yngri kynslóð hjeraðslækna vera
deigari til úrræða, þegar í harð-
bakka slær, en læknarnir af
gamla skólanum. Sá fjöldi sjúkl-
inga, sem leitar til Reykjavíkur.
fer stöðugt vaxandi, jafnvel þótt
um sje að ræða aðgerðir, sem
hverjum sæmilega menntuðum
hjeraðslækni á ekki að vera of-
vaxið að framkvæma sjálí'u;.
svo scm botnlangaskurði • og
meiri háttar fæðingaraðgerðir.
Skalabéfamál yeona brúar-
Y$s öæmi i næsiariena
Brú hrasl utidan siérum ásllunarb'l
il.u hefur sjergreining-
læknisfræðinnar a'ð
ð lengra en í flestum
öðrum löndum,1 sv-o að
ivel sjerfræðingar, sem
tást við sjúkdóma í
, en vegna hir, náua
mismunandi Sjýrrræð-
i.uin stóru kh iikkum,
•Mcyo 'klinikkiirrji, er
I HÆSTARJETTI er genginn |
dómur í máli er reis út af því er \
brú á þjóðvegi brast undan bíl og •
hvolfdi honum við það. Þ^tta var I
nýr áœtlunarbíll og stórskemmd-
ist hann. Aðilar í málinu eru eig-
andi bílsins, Baldvin Kristinsson
Sauðárkróki annarsvegar, en hins
vegar fjármála- og camgöngU-
málaráðherra fjair hönd ríkis-
sióðs. |
í BÍLNUM VAR 21 FARÞEGI
Forsaga þessa má's er í stuttu
máli á þessa leið:
Bíllinn sem hier um ræðir, K-
173, var á leið frá Haganesvík til
Sauðárkróks. Billinn var 26
manna, 2,16 m. breiður og var
21 farþegi í honum, Það segir
ékki af ferðum bilsins fyrr en á
Höfðaárbrú. Pílstiórinn ók hik-
laUstinn á br.na, sem var rúm-
lega 11 m. á iéngd og 2.48 m. á
breidd, Ekki muu billinn hat'a
farið með mikilli ferð inn á
brúna, en nálægt miðju hennar
brast hún undan honum og valt
hann út af henni ofan í árfarveg-
inn. Við það stórskemmdist yfir-
bygging bíl'sins og bílgrindin.
Skaðabótakrafa sú, er Baldvin
Kristinsson gerði á hendur rikis-
sjóði, var upp á kr. 107,730, þar
af mat hann skemmdirnar á bíln-
um rúmlega 61.000 kr., en at-
vinnut.ión kr. 4C.320. ¦
BRÚIN STÓRGÖLLUÐ
Dómkvaddir matsmenn voru
fengnir til þess að segja álit sitt ..
um brúna og orsakirnar til þess'
¦*"¦
að hún brotnaði. I áliti sínu ko.m
ust þeir að þeirri niðUrstÖðu, aff/'"
á brúnni hafi verið stórvæ'gilegiv''
gallar og brúarpallurinn uhdi:v'
þeim styrkleikakröfum er géra,
verður lil slíkra brúa.
:' f . í, . í'ramh. á bist li j
sd